Не Забудзь Пакарміць Рыбак

Я пакарміў рыбак і выйшаў на вуліцу. Карміць рыбак і выходзіць з хаты, каб ехаць на працу, я мусіў рабіць амаль штодзень, за выключэннем нядзелі. Рыбак я завёў не дзеля прыгажосці. Пачуццё, якое перыядычна табе нагадвае, што хтосьці цалкам залежыць ад тваёй сціплай асобы, не дае расслабляцца. «Адказнасці – вось чаго не хапае сучаснаму чалавеку», – неяк падумалася мне. Чалавек у наш час не жадае ўскладаць на сябе якія-кольвечы другасныя клопаты. Вельмі проста зачыніцца ў сваім экзістэнцыяльным пакойчыку і ўслухоўвацца выключна да капрызлівага тахкання ўласнага сэрца. Падобнае эгаістычнае самотніцтва – як наркотык. Да яго прызвычайваешся. Ні перад кім ні за што не адказваць – вось ягоны дэвіз. Гуляць па сваіх правілах, а сваё хваравітае ўяўленне здаваць у бестэрміновую арэнду ўласным неўтаймоўным жаданням.

Чалавек мусіць навучацца адказнасці гэтаксама, як хадзіць, чытаць альбо граць на музычным інструменце. Як чысціць зубы або вадзіць аўто. Як лушпіць бульбу або плаваць. Паспрабуйце ўявіць узорнага віртуоза адказнасці. Гэткага «Співакоў плюс Башмет» у адной асобе. Згадзіцеся, складана. Паўстае праблема запатрабаванасці. Ці патрэбны сам сабе Башмет са сваім віртуозным валоданнем альтам? Незразумелае пытанне? Добра, уявім наступную карцінку: шаноўны маэстра ўладкоўваецца з музычным інструментам дзе-кольвечы на самоце – ці то на ўласнай кухні, ці то на ганку лецішча, – прымружвае вочы ў прадчуванні выкшталцонай асалоды і з поўнай аддачай жарсцяў душы творыць музычныя цуды. Выключна дзеля ўласнага жадання і па ўласнай замове – ніяк інакш. Цяжка ўявіць? Вось і я аб тым жа. Бо навошта так высільвацца-ўдасканальвацца адно дзеля сябе?

Падобныя развагі і прывялі мяне да наступнай думкі: безадказнасць – наўпросты шлях да безаблічнасці і шэрасці. «А за што адказвае твой Башмет?» – спытаеце вы мяне. За музыку. Увогуле, прыклад з Башметам не зусім удалы. Патрапіў пад руку, трэба прызнацца, выпадкова. Не ведаю й чаму. Магчыма, нядаўна пабачыў расійскага маэстра на тэлеэкране й вобраз музыкі затрымаўся ў падсвядомасці. Дарэмна я яго прыводзіў. Далей размова пойдзе пра іншае, прынамсі не пра музыку. Дый і не зусім пра адказнасць.

«А твой Башмет, кажуць, найпаганейшы чалавек! – эмацыйна далучаецца да размовы яшчэ адзін апанент. – І ніякая адказнасць яму не дапаможа…» Так заўсёды бывае: калі вымавіш нейкую думку, абавязкова знойдзецца ёй працяг. Я пачынаю бязгучна лічыць да дваццаці. Мне зусім не хочацца спрачацца. Любое капанне, разбіранне і паглыбленне толькі псуюць справу.

Са словам «дваццаць» зніклі ўсе мае апаненты і я апынуўся на вуліцы вялікага горада. Да аўтобуснага прыпынку яшчэ далекавата, а на дарозе ўжо паказаўся мой 62-гі нумар. Я стаў на бардзюрны камень і ўзняў руку. Параўняўшыся са мной, аўтобус павольна спыніўся і гасцінна бразнуў дзвярыма.

Мяне не цікавіць сюжэт, мяне цікавяць думкі

Да пачатку эфіру было дзве гадзіны. Ва ўсіх кутках рэдакцыі панавала разняволенасць. З прыбіральні даляталі абрыўкі размовы курцоў.

– Ды не так гэта было!..

– Так, не так, але ж было!..

Перыядычна, нібыта адмысловыя квадры месяца, надыходзіць час, калі ты робішся мяккім і падатлівым, як пластылін. Гэта вельмі адказны час, і да яго варта рыхтавацца, каб ён не заспеў цябе знянацку. Так не бывае, каб пасля тых гадзін, калі губляюцца твае ранейшыя форма і змест, ты з’яўляўся б гэткім жа, як быў надоечы. Спадар Час абавязкова пакіне свае адмеціны. Трэба ўмець карыстацца з гэтых гадзін, ведаючы, што багата хто жадае пакінуць свае рыскі на тваім аднаасабовым твары (целе, сэрцы, душы). Нязводныя рыскі.

А яшчэ цяжка быць апошнім. Гэта як пакаранне. А можа, я памыляюся?.. Можа, гэта давер – лёсу, вышэйшых сілаў… Падарунак усёвырашальнага шанцу, калі з апошняй вільготнай запалкі ўспыхвае вогнішча або з апошняга зернейка ўзнаўляецца від расліны... Цяжка ўявіць пакуты апошняга жыхара паміраючай вёскі, краіны, цывілізацыі… Калі няма з кім перамовіцца словам, напілаваць дроваў на зіму, абараніць родную зямлю… Калі няма на што і на каго спадзявацца… Калі губляецца сэнс твайго існавання… У такія хвіліны роспачы, як кажуць дасведчаныя людзі, чалавека наведваюць надзвычайныя сілы і здольнасці. Толькі б не згубіць веру.

Курцы дружна вярнуліся ў рэдакцыйны пакой, і ўсё наўкола зноў загаманіла, застракацела, замітусілася. Як у дыспетчарскай аэрапорта. Толькі тут сустракалі і праводзілі ў падарожжы навіны.

Думкі наведваюць мяне без уліку якога-кольвечы папярэдняга графіка ці рэдакцыйнай сеткі вяшчання. І таму я іх гэтак люблю.

Калі думкі завітваюць у тваю галаву, значыць, гэта камусьці трэба. Вось і гэтаму халоднаму, восеньскаму дажджу нешта трэба. За два дні астудзіў працоўны пакой да непрацоўнага стану. І ў чым ягоная мэта? Так, так, справядлівае пытанне. У чым мэта дажджу? Імкнецца звярнуць на сябе ўвагу? Ці падштурхоўвае да пошуку цеплыні й сумоўя? Якога, адчуў, шчырая вільготная душа, табе не хапае. Зрабіць крок насустрач… Трэба быць надзвычай няўдзячным, гэткім зашпіленым на ўсе гузікі, з каменным тварам, каб не звяртаць на яго ніякай увагі.

А думкі плывуць, як крыгі па веснавой вадзе. З нейкай артыстычнай лёгкасцю нясуць у сябе пагрозу ўсім грунтоўным, статычным камунікацыям.

Прачніся і спявай! Калі не ведаеш словаў – проста агучвай мелодыю, якую транслюе табе невядомая радыёстанцыя. Толькі хіты і толькі ў твой гонар.

Ці Здольны Зімовы Сівер
Патушыць Агеньчык Надзеі?

Быў не зусім удалы дзень: інтэрнэт паводзіў сябе як лянотная котка. Комп перыядычна завісаў. Я культурна паслаў тэхніку на перазагрузку, а сам заняўся запарваннем гарбаты.

У навакольным свеце ўсё пераблыталася, і калі б сёння раніцай я прачнуўся дзе-небудзь у Ганконгу або Рэйк’явіку, дык наўрад ці б здзівіўся. Заправіў бы ложак, пакарміў рыбак, паснедаў і звыкла пашыбаваў бы на 62-гі. Бо… Прастора нечакана перастала быць непарушнай зразумелай рэччу. Усё абрынулася ў нейкую віртуальнасць. І самае прыкрае: згубілася пачуццё дому як нечага трывалага й надзейнага. Для амерыканца, які можа ў месяц некалькі разоў змяніць месца жыхарства, сум падобнай страты незразумелы. Без ніякай трагедыі ён пераедзе ў новы дом або кватэру, галоўнае, каб новае месца жыхарства было больш утульным і прэстыжным. Беларус інакш уладкаваны. Ён мае шчыльную лучнасць з роднай мясцінай і не ўмее арыентавацца ў жыцці без пункту адліку – уласнага дому. Страта гэтая выклікае разгубленасць.

Згадваю, як прачнуўся аднойчы сярод ночы ў Парыжы з пачуццём безнадзейнай згубленасці ў свеце. Гэтае трывожнае трызненьне затым яшчэ доўга мяне пераследавала, перыядычна ўсплываючы з нейкіх таемных глыбіняў свядомасці. Згубіцца ў прасторы немагчыма, калі ты даўно безнадзейна згубіўся. Гэтым я і суцяшаў сябе. Якая розніца, дзе прачнешся ўранні. Не ўратуе, не схавае родны дом. Прастора несумленна гуляе ў хованкі. Бо шанцаў адшукацца ніякіх.

Учора спрачаліся адносна прычыны надыходу зімы. Я даводзіў, што зіма прымушае шукаць свой дом, у якім утульна, цёпла і бяспечна. Зіма быццам бы наводзіць парадак у дзіцячым пакоі, у якім бязладны гармідар.

У гэтым вялікім горадзе наўрад ці я адшукаю свой дом. Зіма мяне гоніць у дарогу.

Згадаўся шляхціц Завальня, які падчас сляпых зімовых завеяў выстаўляў на сваім акне свечку. Толькі той, хто мае свой дом, можа прапанаваць падарожніку, які заблукаў, надзею ў выглядзе кволага агеньчыка. Я прынамсі не збіраюся мірыцца са стратай.

Марыць Трэба З Раніцы

А яшчэ трэба ўмець марыць…

Калі згадваю свае дзіцячыя мары, дык робіцца смешна. Ясная рэч – аб чым яшчэ мог марыць у невялічкім беларускім мястэчку за савецкім часам звычайны падлетак. Аб цікавым і прыгожым жыцці, як у тэлевізары, аб нечым феерычным і вясёлкавым, такім, што можа нарадзіцца толькі ў галаве юнака з правінцыі. Гэта пазней ты разумееш, што ўсе чалавечыя жыцці аднолькавыя – складаюцца з нараджэння й смерці. Адрозніваюцца ж яны толькі справай, якую пакідае кожны пасля сябе. А хто ў юнацтве марыць пра справы?!

Сёння ў аўтобусе здарылася смешная прыгода. З учарашняга вечара ў кішэні маёй курткі заставалася ладная жменя манет. А сёння раніцай, калі мусіў заплаціць за праезд у аўтобусе, – не знайшоў ані цэнціка. Во, дзіва! Ды й сітуацыя дурацкая. Банкаўскай карткаю ў аўтобусе не разлічышся. Праз пару хвілін хаатычных пошуку высветлілася, што мае манеткі зрабілі дзірачку ў кішэні і пазашываліся ў зацішных куточках курткі. Напэўна, каб не трапіць у чужыя рукі. Прыйшлося вылоўліваць уцекачоў і даставаць іхнія круглыя цельцы на белы свет. Без якой-кольвечы шкадобы. Бо кожнаму ў гэтым свеце вызначана сваё. Каму, як не манетам, пра гэта ведаць.

Пасля працы выйшаў на шпацыр па старым горадзе. Кожны раз на вузкіх, ушчыльнёных вулках заўважаю нешта новае, хоць, здаецца, блукаў тут дзясяткі разоў. Гэтыя шпацыры падобныя да вывучэння старажытных гравюр, у якіх безліч сюжэтаў і персанажаў, а ў кожнай дэталі столькі таемных сэнсаў, што разглядаць нават адзін твор можна бясконца – усё адно да канца не ўсвядоміш, не запомніш, не разгадаеш. Менавіта ўвечары вулкі старога горада прыадчыняюць свае таямніцы. Горад з запаленымі агнямі робіцца глыбейшым, не ў сэнсе далягляднасці краявідаў – ёсць розныя глыбіні, – зусім не, робіцца заўважнай яго метафізічная будова. Бо горад складаецца не толькі з камяніц, брукаванак, храмаў, помнікаў, кавярняў, крамаў. Ёсць яшчэ глыбіня сутнасці ўладкавання.

Вечар Як Сон, У Якім Шмат Агнёў

З майго вакна, што глядзіць у свет сваім святлом з восьмага паверху, можна назіраць за няспынным рухам аўтамабіляў, якія нетапорка плывуць па двух амаль раўналежных вуліцах. На другім баку гарадской трасы – той, што бліжэй, рознакаляровымі агнямі заваблівае наведнікаў McDonalds. Дзіўна, але я ў ім ніколі не быў. І не таму, што не люблю гамбургеры (па-шчырасці, так і ёсць, не вялікі я аматар амерыканскіх піражкоў), проста да свайго месца жыхарства я прыязджаю галоўным чынам адпачываць – спаць, вячэраць, глядзець тэлевізар. Адзінае выключэнне – нешта пішу ў свае зацяганыя па свеце сшыткі. Пайсці ўвечары ў суседскі McDonalds – падобнай ідэі ў маёй галаве ніколі не ўзнікала. (Напісаў гэтыя радкі і падумаў: усё ж варта наведаць суседскую ўстанову грамадскага харчавання – хаця б дзеля цікавасці. Можа, там якое адмысловае жыццё па вечарох віруе?) А яшчэ з майго вакна можна пабачыць тутэйшую тэлевежу. У вечаровы і начны час яна падсвечваецца, таму найлепш яе разглядаць пры поўнай цямрэчы.

Дзіўна, што агні за вакном рознага колеру. З чырвоным усё зразумела – гэта аўто і святлафораў. Але ж ёсць агні блакітныя, салатавыя, масянжовыя, жоўтыя. Усё гэта мігціць, рухаецца, ствараючы бесперапынныя светлавыя ілюмінацыі. Калі вы мяне спытаеце: якога колеру агні мне даспадобы? – адкажу гэтак: падабаецца разнастайнасць.

Як Падае Снег, Як Расце Трава

Нічога не пакінуць на пасля. Нічога не пакінуць у рэзерв. Нічога не пакінуць дзеля выгод.

Ехаць па вечаровым горадзе на таксоўцы. Невядома куды. Разглядаць сонныя вітрыны крамаў. Мружыць вочы ад святла фараў сустрэчных аўто. Углядацца ў твары рэдкіх, прыпозненых мінакоў. Ехаць, як у якім заходнім фільме, прыгожа, не спяшаючыся, нібыта гэтая язда ёсць нейкі прыемны, важны рытуал. Ехаць без размоў, без музыкі ў салоне, без згадак пра бясконцыя клопаты, без філасофскіх разваг пра свет. Ехаць не з пункту А у пункт Б, не аднекуль кудысьці, не з пэўнай неадкладнай мэтай.

Ехаць – нібыта згубіўшыся ў духмяных валасах любімай дзяўчыны. Танчыць, абняўшыся, адчуваючы кожнай клетачкай ейнае цяпло і трымценне. Губляючы пад нагамі падлогу.

Ехаць – як лунаць коршакам у блакітным, з рэдкімі выспамі аблокаў, небе, заўважаючы на зямлі самыя кволыя і таемныя рухі.

Ехаць – як падае снег, як расце трава…

Вечар За Кілішкам
Залацістага Трунку

У кавярні, якую мы паміж сабой называем «У Францішка», у вечаровы час заўжды людна. Як ні як самы цэнтр горада. У турыстычны несезон тут бавіць час пераважна тутэйшая моладзь. Наведнікі кавярні сталага ўзросту ў мяне выклікаюць цікавасць. Вось, напрыклад, як гэты: я даў бы яму гадоў шэсцьдзесят. Экзатычнага выгляду – са старанна паголенай галавой. На блішчастай макаўцы трывала «восседали» акуляры. Так і не зразумеў – сонечныя ці з пенсійнымі дыёптрыямі. Да ягонага піжонскага выгляду не пасавалі старыя, абвіслыя з заду джынсы. Такія насілі ў СССР у пачатку 80-х. Здаецца, іх прывозілі з Балгарыі, называліся Rіfе. Лысы дзядок сеў за стойку, зрабіў замову. Доўга абыякава смактаў блякла-жоўты трунак. Затым адышоў ад стойкі і перасеў на канапу, працягваючы меланхалічна смакаваць напой. Я паспрабаваў угадаць: хто ён? Дзядзечка выглядаў або на заглыбленага ў сябе інтэлектуала (схільнага да медытацыйных вучэнняў якогасць дзэн-будызму або крышнаіцтва), або, і гэта падавалася мне найбольш верагодным, на нейкага арыстакратычнага крымінальніка, які ўмее дазваляць сабе маленькія прыемнасці. Але ў адным можна было не сумнявацца: з фінансамі ў яго былі праблемы. Пра гэта сведчыла і вопратка наведніка, і тое, што ён абмежаваўся маленькім кілішкам трунку, што зусім не характэрна для кліентаў «У Францішка». Ён так і не прамовіў за паўгадзіны ані слова, калі не лічыць лапідарнага звароту да кельнера. Дзіўны наведнік нікога не разглядаў, больш таго – увогуле не звяртаў увагі на навакольнае мітуслівае жыццё. Праз паўгадзіны ён апрануў сваё зрэбнае чорнае паліто, па-піжонску матлянуў вакол шыі шалік і выйшаў з кавярні ў лістападаўскі вечар. Можа, на звыклы шпацыр? А можа, пашыбаваў у свой прытон? Дзе паміж трубаў ацяплення ўладкуецца ў свой «арыстакратычны» ложак з рыззя і паралону, каб прачнуцца заўтра ў тым жа горадзе, у тых самых джынсах, з тымі ж праблемамі.

2001, Вільня