Рэвалюцыйны Кранштат

Дождж і снег. Рэвалюцыйны Кранштат. Матросы і салдаты. І я адзін на вуліцы. Куды дзецца? І раптам сустракаю празаіка П., які служыў на эсмінцы. Дамаўляемся вяртацца ў Беларусь да Янкі Купалы. На чым? Вырашаем скрасці падводную лодку, бо прапажу «Аўроры» заўважаць і могуць нас патапіць. І вось я ўжо хаджу каля ўваходу ў падводную лодку – старажую, каб ніхто на яе не прайшоў.

Хутка з’яўляецца празаік П. і перад сабой гоніць кучу дзяўчат. На маё пытанне: «Для чаго іх столькі многа?» – адказвае: «Дарога ж дамоў далёкая!»

Вераціла і аэраплан

Купляю «ЛіМ» і бачу на цэлы разварот паэму Сяргея Верацілы «Аэраплан». На здымку сам паэт у лётчыцкім шлеме, з-пад якога, як змеі, звісаюць пасмы валасоў. Пачытаць не ўспяваю, бо падыходзіць Галубовіч і забірае ў мяне газету: «Трэба стол заслаць!» Праз хвіліну бачу: газета ўжо ляжыць на асфальце, а на ёй кусок масла, над якім лётаюць матылі.

Вераціла і яго дом

Іду па горадзе. Сустракаю Верацілу. Хваліцца: «Пайшлі да мяне! Пакажу табе свой дом!» Прыходзім невядома куды. Замест дома нейкае гарышча. Усё драўлянае: і міскі, і лыжкі, і нажы. «Цяпер я тут жыву!» – кажа Вераціла і знікае. Разам з ім знікае і ягоны дом.

Вандроўка ў Душанбэ

З пісьменнікам N іду па пустэльні. Жара, як каля мартэнаўскай печы. Пытаюся: «Куды гэта мы ідзём?» «Да мяне ў Душанбэ!» – чую ў адказ і ў думках прыкідваю, колькі яшчэ трэба будзе ісці. І раптам сярод пяскоў – горы. Зялёныя і вялікія, як вайсковыя палаткі. Калі падышлі бліжэй, горы сталі шэрымі і халоднымі. Пісьменнік N злез з асла і запрасіў мяне ў пячору. Я зайшоў следам. Пячора вялікая і ў ёй светла, як у палацы. Навокал вісяць крышталёвыя люстры і б’юць фантаны. «Салам алейкум!» – кажу я, і пячора адразу пусцее і змяншаецца да памераў вясковага хлева. «Ты адзін жывеш?» – пытаюся ў пісьменніка. «З жонкай!» – адказвае N, і да нас аднекуль выбягае белая авечка. Пісьменнік цалуецца з ёй і я… прачынаюся.

* * *

Мінскае мора. На беразе стаяць вялікія белыя параходы. Да мяне падбягае жанчына: «Уцякайце! Набліжаецца тайфун!» Уцякаю. Спыняюся на працы. Усе разглядаюць новую кнігу «Дню Мінска не бачна дна». Мне даюць грошы, каб збегаў у краму. Чатыры купюры. Адна з іх нейкая ружова-цагляная. Пытаюся: «Што за грошы?» «Сцерлінгі!» – адказваюць мне. Адышоўшыся, пачынаю разглядаць купюру. На ёй выява нейкага барадатага і валасатага чалавека. Відаць, князь. На прасвет бачу беларускае слова дробнымі літарамі: «абменьваецца». Значыць – нашы новыя грошы! Выходжу на праспект Пераможцаў. Пуста: ні машын, ні людзей. Іду па сярэдзіне праспекта. І раптам насустрач мне па зялёным асфальце прыбліжаецца босы мастак Алесь Марачкін з дошкай для сёрфінга пад пахай.

Пасля свята ў Ракуцёўшчыне

З вёскі, выбраўшы бульбу, на нейкім задрыпаным аўтобусе еду ў Мінск. Пасажыраў мала. І ўсе п’юць. Навокал восеньскае поле. За аўтобусам курыцца пыл, але мы, здаецца, стаім на месцы. Праз некаторы час у аўтобус заходзіць жанчына з дзецьмі і папярэджвае, што хутка ў аўтобусе будзе поўна людзей. Праз акно бачу: да нас прыбліжаецца шумны натоўп. Гляджу на свае ногі, а яны босыя. Знаходжу шкарпэткі. На правую нагу ўсцягваю запыленую, парваную, сінюю, тонкую шкарпэтку, а на левую цёплую, белую. Абуваю запыленыя боты. Адразу робіцца цёпла ў ногі. Адчуваю, што недзе ў аўтобусе сядзіць жонка з дзецьмі. Папярэджваю іх, што да нас ідзе цэлы натоўп. Аўтобусная п’янка спыняецца. Праз хвілю ў аўтобусе становіцца змрочна – наперадзе лес. У аўтобус зазірае паэтка В. і кажа, каб мы не баяліся, што іх так многа, бо яны не паедуць, а пойдуць. Пачуўшы гэта, я падумаў: «А чаго ж тады я абуваўся?»

З сябрамі

«Літаратурнага прадмесця»

З сябрамі «Літаратурнага прадмесця» іду па нейкім бясконцым драўляным памосце над зямлёй. Вясёлыя. Я пайшоў хутчэй і, адарваўшыся ад кампаніі, зваліўся на зямлю, бо не заўважыў, што скончыўся памост. Падаючы, згубіў чорны парасон. Праз хвілю падышлі сябры. Прашу дапамагчы знайсці парасон, але ніхто не слухае мяне, а ўсе па чарзе лезуць абдымацца. І раптам навокал усё стала белым – пачалася зіма. І мы ідзём па вуліцы маёй роднай вёскі да маёй хаты. Усе абагналі мяне, а я прыпыніўся з паэтам N. Гаворым. Гляджу, а ён на вяроўцы трымае белага сабаку, які качаецца ў снезе і спрабуе вырвацца на волю. Праз нейкі час сябры ідуць па вуліцы назад. «У мяне бацька недаразвіты…» – прызнаецца суразмоўца, і сабака пачынае кідацца на мяне. Я б’ю сабаку палкай. Той вішчыць. Нехта пытаецца: «Чаго гэта вы швэндаецеся?» І чуецца адказ: «Да нас прыехала Мадонна, а мы не ведаем, што з ёй рабіць».

Запрасілі выступіць

Запрасілі выступіць. Ніякай канкрэтыкі. Па мяне прыйшоў вялікі прыгожы аўтобус. Акрамя мяне ніхто з за-прошаных выступоўцаў не з’явіўся. Заходжу ў аўтобус. Ён напалову запоўнены дэпутатамі. На першым месцы сядзіць знаёмы літаратар N, які мне для прывітання падае два пальцы. Вітаюся. Едзем невядома куды. Нас праз нейкі час далей не прапускаюць. Выходжу з аўтобуса. А тут тэлебачанне прыстае даць інтэрв’ю. Я згаджаюся, але, паглядзеўшы ў неба, на якім бачу залатыя контуры карты Беларусі, кажу: «Паглядзіце на неба і лепей здыміце тое, што бачыце!» Хлопец з камерай пачынае здымаць контуры карты, а я раптам з’яўляюся на вялікім жытнім полі. Жыта спелае, амаль залатое. У далечыні бачу аэрадром, на які толькі што сеў самалёт. З яго выйшла рыжавалосая жанчына і тут жа ператварылася ў чорнага вялікарогага бычка, які пачаў усё крышыць на сваім шляху. Час ад часу бычок спыняецца і ператвараецца ў жанчыну, а потым зноў жанчына ператвараецца ў бычка. І гэты бычок усё бліжэй і бліжэй да мяне. Баюся, што ён заб’е мяне. Сярод жыта драўляны слуп, і я лезу на яго, каб схавацца ад жывёлы, а сам думаю: «Я так яшчэ лепей буду відаць. Трэба спускацца і хавацца ў жыце…» І я прачынаюся.

А каб па вуліцах не хадзіў!

Іду па вуліцы. Навокал замест дамоў вялікія гурбы снегу, у якіх свецяцца вокны з лёду. Мне насустрач бяжыць чорны сабака і нясе ў зубах чырвоную ружу. І раптам сабака ператвараецца ў прыгожую дзяўчыну з акрываўленым нажом у руках. Я спыняюся. Дзяўчына падыходзіць да мяне і б’е мне нажом у жывот. Я паспяваю запытацца: «За што?» «А каб па вуліцах не хадзіў!» – кажа прыгажуня і ператвараецца ў чорнага сабаку з чырвонай ружай у зубах.

Наступная станцыя

Наша краіна аб’явіла вайну Амерыцы. Чакаецца бамбардзіроўка. Усе ратуюцца, як хто можа. Многія бягуць у метро. Але туды прапускаюць не ўсіх. Я прытвараюся сляпым. Бяру ў рукі абрэзак дошкі і кавыляю ў метро. Мяне прапускаюць. На душы робіцца лёгка-лёгка, нібыта я паветраны шарык і мяне надзьмулі. На пероне людзей мала. Усе з чамаданамі і валізкамі. Падыходзіць электрычка. Заходжу ў вагон. Навокал смецце. Валяюцца нейкія стружкі, гайкі, іржавыя цвікі. Саджуся на лаўку. Мой абрэзак дошкі ламаецца і ў руках застаецца яго палавіна. Дзверы зачыняюцца, і чуецца аб’ява: «Наступная станцыя «Нью-Ёрк»!»

Вандроўка ў Партугалію

Еду на жоўтым «Ікарусе» па горадзе дадому. А жыву я на ўскрайку – здымаю кватэру. У аўтобусе людзей мала. Усе з нейкімі торбамі. Маўчаць. Прыязджаем на канечны прыпынак. Усе выходзяць. Іду да купкі дзевяціпавярховікаў, якія праз пару крокаў ператвараюцца ў белыя горы. У даліне атара белых авечак, а сярод іх – увесь у чорным, як манах, пастух. Падыходжу. Гляджу – а гэта не пастух, а прыгожая дзяўчына. Пытаюся: «Куды гэта я прыйшоў?» «У Партугалію!» – адказвае прыгажуня і знікае разам з авечкамі.

Малаток і галава

Еду на ровары праз нейкае поле, на якім ужо зжата збожжа і месцамі расце асот. Пад’язджаю да самалёта. Заходжу ў яго, як у офіс. Кругом камп’ютары. Да мяне падыходзіць незнаёмы малады мужчына і дае малаток, якім я ў вёсцы забіваў яшчэ ў дзяцінстве цвікі. Мужчына мне нічога не кажа, але я разумею, што мне трэба будзе рабіць. Малаток час ад часу звальваецца з ручкі. Раптам бачу знаёмага пісьменніка N, які заходзіць у офіс і садзіцца каля камп’ютара. У жыцці ён валасаты, а тут увесь лысы і ягоная лысіна блішчыць. Я падыходжу да N і б’ю яго па галаве малатком. Адзін раз, другі, трэці. Пісьменнік на мае ўдары па яго галаве амаль не рэагуе. Я перастаю біць, і N кажа: «У мяне галава жалезная».

Вайна з кітайцамі

З вёскі іду на электрычку. Вечарэе. Раптам у небе з’яўляюцца самалёты. Адчуваю, што гэта прыляцелі кітайцы. Куды дзецца? А ўжо дэсантнікі апускаюцца на зямлю. Я пачынаю ўцякаць.

Ногі не слухаюцца, і я бягу на месцы. Страляюць. Падаю ў траву і паўзу. Запаўзаю ў нейкі роў, нібыта траншэю. Навокал валяюцца стрэляныя гільзы. Знаходжу пісталет і пачынаю страляць у кітайцаў. А іх многа, як мурашак каля муравейніка. Крычаць мне: «Здавайся!» Устаю, каб нешта крыкнуць у адказ, але кітаец, які падбягае да мяне, заганяе мне штык у жывот. І я, хапаючыся за вострае лязо і адчуваючы нясцерпны боль у жываце, падаю ў сажалку. Мне робіцца холадна, і я, лежачы ў вадзе, бачу ў небе салют. Мы перамаглі.

Білет у Афрыку

Перада мной невялікая калюга, зацягнутая тонкім лёдам, праз які бачна, што на яе дне ляжыць пяць савецкіх капеек. І якраз мне не хапае гэтых пяці капеек, каб купіць білет на цягнік у Афрыку. І я малатком стукаю па лёдзе, а ён не разбіваецца. Злуюся і пачынаю плакаць. Адна з маіх слязінак падае на лёд, і ён трэскаецца на дробныя кавалачкі, а пяць капеек усплываюць з дна калюгі жоўтым бярозавым лістком. Я хапаю мокры і халодны лісток і бягу за цягніком, які ідзе ў Афрыку. З акна апошняга вагона выглядае дзяўчына і крычыць мне: «Сёння ў Анголе ідуць дажджы!»

Аўстралія

Іду па могілках, якія ў полі. Нядаўна растаў снег, і пад нагамі хлюпае вада. Шукаю магілу свайго дзеда Міхася і не магу ніяк знайсці. Помнікаў няшмат, і яны, шэрыя ў шэрай леташняй траве, не ўсе бачныя. Спыняюся каля свежай магілы. Помнік з прыгожага чырванаватага мармуру. Хто пахаваны – не вядома, бо на помніку нічога не напісана, але я адчуваю, што тут ляжыць нехта мне блізкі. Саджуся на лаўку, і ў зале пасяджэнняў Дома літаратараў пачынаецца сход, на якім вырашаецца пытанне, пра што пісьменнікам пісаць у новым годзе. Людзей мала, і большасць з іх – пісьменнікі, якія памерлі. Да трыбуны ідзе Алесь Пісьмянкоў і прапануе ўсім разысціся, бо сёння свята, калі нельга збірацца больш за тры чалавекі. Гучаць апладысменты, і прысутныя пачынаюць незадаволена разыходзіцца. І раптам да трыбуны падбягае Зміцер Вішнёў і кажа: «Я сёння ноччу ў Свіслачы ўпаляваў вялікага кракадзіла! Запрашаю ўсіх на свежыну!» Пачуўшы гэта, усе разбягаюцца хто куды, і толькі я са Змітром стаю, як каля памежнага слупа, каля помніка з чырвонага мармуру, на якім напісана «АЎСТРАЛІЯ».

Сыс і бярозавыя дровы

Пілую дровы. Бярозавыя. Ніхто не дапамагае, і я ўсё пілую і пілую адно і тое ж бервяно. І раптам навокал цямнее і пачынаецца зіма. Холадна. У небе свецяцца зоркі, а адна з іх падае прама на мяне. Я ўцякаю і не магу ўцячы, бо трымаюся за ручку пілы, якая засела ў бервяне. Зорка падае на мяне, і я сяджу ў верталёце, якім кіруе Анатоль Сыс. Пытаюся ў яго: «Дзе ты гэта навучыўся лётаць?» «Мы ўсе ўмеем лётаць, толькі не ведаем пра гэта», – адказвае Сыс і скідвае мяне з верталёта. Я падаю. А верталёт з Сысом разбіваецца аб кучу бярозавых дроў.

Немцы і Галубовіч

Ляжу ў акопе, страляю з аўтамата па немцах, якія ідуць па полі, і не магу ні ў аднаго ніяк патрапіць. Побач са мной сядзіць паэт Леанід Галубовіч і піша на камп’ютары ў чарговы нумар «ЛіМа» рэцэнзію на кніжку Брэжнева «Малая зямля». «Памагай адбівацца ад немцаў!» – крычу Леаніду, а той нібыта мяне не чуе і, дастаўшы з чорнага партфеля кавалак ліверкі, пачынае есці і просіць мяне заказаць у кафэ Дома літаратараў піва. Нам прыносяць па куфлі. Побач сядае Алесь Асташонак і пытаецца: «А чаму ў вас немцы па-французску гавораць?» Галубовіч дапівае піва і выцягвае з-пад стала танцаваць тоўстую чарнявую жанчыну. Тая вырываецца і з крыкам «я не прастытутка!» разбівае Галубовічаў камп’ютар, з якога вылятаюць залатыя мухі.

Самалёт на Берлін

Навокал жытнёвае поле, на якім месцамі растуць невысокія кусты. Заходжу ў самалёт, які павінен ляцець у Берлін. У салоне пуста, як у труне. Мне страшна. Саджуся на сваё месца і чакаю, калі палячу. Гучыць аб’ява: «За бортам самалёта 100 градусаў марозу». Гляджу ў ілюмінатар, а там, руку працягнуць, навокал жытнёвае поле, на якім растуць кактусы.

Паэт на асле і Сталін

Грузія. Горы. Іду следам за аслом, на якім сядзіць паэт N і ўсю дарогу, як малітву, чытае вершы. Раптам дарога канчаецца перад высокай гарой. Паэт на асле знікае, і я адзін пачынаю ўзбірацца на гару. Сяк-так узлажу,і насустрач мне з зямлянкі выходзіць Сталін і пытаецца: «Рускія ў горадзе?» «Не ведаю», – адказваю я. «Расстраляць!» – загадвае Сталін, і да мяне пад’язджае паэт N на асле і ўручае грамату «За добрыя адносіны да горных арлоў».

БАМ

Адзін на ўвесь вагон еду ў цягніку. За вокнамі мільгаюць чорныя дрэвы. Па-мойму, гэта тайга і чыгунка не простая, а Байкала-Амурская магістраль. Сярод заснежанага поля цягнік спыняецца на хвіліну і я выходжу. Мяне сустракае белы вялікі воўку, якому я саджуся на спіну, і мы ўзлятаем і трапляем на пасяджэння прафсаюзнай арганізацыі, дзе дзеляцца вагоны. Праз хвілю я зноў адзін на ўвесь вагон еду ў цягніку. За вокнамі мільгаюць чорныя дрэвы. Навокал тайга. Цягнік спыняецца, і я выходжу. Мяне сустракае вялікі белы воўк, які садзіцца мне на спіну, і мы правальваемся ў падвал, дзе сядзяць бамжы і дзеляць мышыны хвост. Праз хвілю я зноў еду ў цягніку. Са мной сядзіць худы белы воўк і просіць, каб я больш не выходзіў з вагона…

Патоп і пісьменнікі

Навокал лес, а ў лесе вада, як у час патопу. Там-сям на дрэвах сядзяць пісьменнікі і перабрэхваюцца, высвятляючы, хто вінаваты, што ўся зямля затоплена. Я сяджу на сукаватай бярозе і думаю: «Як бы ўцячы з гэтага лесу?» Раптам чую стрэлы з ружжа. Азіраю навокал і бачу: на лодцы плыве адзін з кіраўнікоў Саюза пісьменнікаў і страляе па сваіх сябрах. Убачыўшы, што стралок прыбліжаецца да мяне, я саскокваю з бярозы і бягу па вадзе, як па зямлі. Лес канчаецца, і адразу пачынаецца горад. Забягаю ў пад’езд, а там сядзіць Зміцер Вішнёў з кулямётам. Мы ўзбягаем на другі паверх і, выбіўшы вакно, пачынаем страляць па вераб’ях, якія, як мухі, кружацца над горадам.

Вяртанне дамоў

З Сяргеем Верацілам еду ў танку па пустэльні. За намі бягуць негры і просяць, каб мы іх падвезлі ў гастраном, дзе прадаецца гарэлка. Мы не спыняемся, нібыта не чуем, што крычаць негры. Пустэльня канчаецца, і пачынаецца мора, і я з Верацілам плыву ў падводнай лодцы, у якой поўна авечак. Падводная лодка ўсплывае каля станцыі метро «Няміга». Вераціла бярэ за ногі авечку і нясе перад сабой. Людзі нас сустракаюць крыкамі: «Ура!» Вераціла кідае ў натоўп авечку, і ўсе кідаюцца на яе, а мы ідзём у Траецкае прадмесце да Максіма Багдановіча. Следам за намі бяжыць нейкі лысы дзядзька і просіць: «Падарыце мне танк! Я на ім вашы імёны напішу!»

Прыём у піянеры

Сяджу на вакзале і ўспамінаю, куды мне трэба ехаць. Да мяне падыходзіць міліцыянт і прапануе пагадаць на картах. Я адмаўляюся і, сказаўшы: «Мне праз гадзіну трэба прачынацца!» –іду ў метро, праз якое трапляю ў Тбілісі на вялікую, але пустую плошчу. Да мяне падыходзіць стары грузін і пытаецца: «А ты ведаеш, хто такі Маякоўскі?» «Гэта касманаўт!» – адказваю я. «Не! Ён міліцыянт!» – кажа грузін і павязвае мне піянерскі гальштук.

Каштан

Я ў вёсцы ў бацькоў. За соткамі, на якіх выбрана бульба, бачу брата, які садзіць маленькія дрэўцы. Падыходжу да яго і пытаюся: «Навошта псуеш лужок?» «А тут мы ўжо болей траву не будзем касіць!» – адказвае брат, і я, дастаўшы з кішэні каштан, пачынаю для яго капаць ямку. Пасадзіўшы каштан, я з братам вяртаюся з лугу на вялікім возе сена. Брат кіруе канём, а я сяджу на сене ззаду і гляджу ў далечыню. Пад’язджаем на тое месца, дзе садзілі з братам дрэўцы. А каштан, пасаджаны мной, ужо вялікі-вялікі і яго голле чапляецца за мяне. І я падаю з воза.

Палонны Віктар Жыбуль

Я ў партызанскім атрадзе ганю самагонку. Наша база хаваецца каля маёй роднай вёскі ў ляску на Юстынавай гары. Прывялі да мяне палоннага паэта Віктара Жыбуля, які ваюе на баку белапалякаў. Віктар абрадаваўся сустрэчы. Я даў яму кубак самагонкі. Ён выпіў і пачаў гаварыць паліндромамі. Нічога не разумею. Паклікалі перакладчыка Сяргея Верацілу. Той прыйшоў з акрываўленай сякерай. Убачыўшы сякеру, Жыбуль пачаў агітаваць нас паехаць з ім на Чорнае мора лавіць рыбу. І вось мы ўтраіх у белых касцюмах, але босыя, ідзём па пляжы, а за намі бягуць дзеці і просяць закурыць.

Бульба і параход

Выбіраю бульбу. Я адзін на ўсё вялікае поле. Градкі доўгія-доўгія, што аж страшна. Раптам у баразне знаходжу ржавы ланцуг. Пачынаю цягнуць да сябе, і ён цягнецца. Навокал цямнее. Гляджу, перада мной стаіць іржавы параход, да якога і прывязаны знойдзены мною ланцуг. Узлажу на параход, а ў ім поўна бульбы. І ўся бульба вялікая, па кулаку. Дастаю з кішэні малаток і пачынаю прыбіваць да борта дошку, на якой напісана «2222 год». Цвікі гнуцца, і дошка падае з парахода ў ваду. Навокал мора, а ў далечыні на гарызонце бачыцца будынак нашай Нацыянальнай бібліятэкі, на якой сядзіць, як на краі свету, Вольга Іпатава і спявае: «Всё могут каралі! Всё могут каралі!»

Раздзеленыя Кітайскай сцяной

Вялікі горад раздзелены Кітайскай сцяной. На адным баку, дзе і я, жывуць толькі мужчыны, а на другім жанчыны. Я з Алесем Асташонкам ноччу капаю падкоп, каб патрапіць на другі бок горада. У зямлі знаходзім косці і чарапы тых, хто спрабаваў дабрацца да жанчын. Капацца ў зямлі вельмі цяжка, але мы дамагаемся свайго і выходзім на паверхню горада ў вялікай жалезнай клетцы. Навокал светла і поўна жанчын, якія смяюцца з нас. Праз нейкую хвілю да клеткі падыходзіць голая прыгажуня і пытаецца: «Хто першым хоча памерці?» Алесь пальцам паказвае на мяне, а я на яго. І я застаюся ў клетцы адзін... І прачынаюся ў пустым тралейбусе на апошнім прыпынку.

Сыс малюе грошы

З мастаком Алесем Квяткоўскім у падвале дзялю грошы. Грошы розныя: даляры, еўры, нашы, кітайскія. Паперак вельмі шмат. Надзялілі па цэлым мяшку. З’яўляецца Анатоль Сыс і, сказаўшы: «Я цяпер мастак!», пачынае маляваць грошы. Праз хвілю да Сыса вышнуроўваецца вялікая чарга, і ён усім малюе: каму даляры, каму еўры, каму нашы, каму кітайскія. Падыходзіць Язэп Янушкевіч і просіць, каб Сыс намаляваў яму хаця б сто рублёў. Сыс малюе крыжык і аддае Язэпу, які кліча мяне ў рэстаран, каб адзначыць дзень свайго нараджэння.

Пазняк і танцы

Вёска. Пазняк, пераапрануты ў жанчыну, просіцца пераначаваць. Ніхто не пускае. Стукае ў акно да мяне. Пускаю Пазняка ў хату. Ён дастае з палатнянай торбы сухары і сала. Я з-пад прыпека выцягваю пляшку самагонкі. П’ём за тых, хто не вярнуўся з Амерыкі. Раптам у хату ўрываюцца немцы і пачынаюцца танцы. Усе запрашаюць Пазняка. Ён не адмаўляецца, а я сяджу за сталом і ем сухары з салам.

Двубой

Старажытны Рым. Двубой гладыятараў. Адзін з іх трактарыст, а другі – я. У трактарыста ў руках кола ад «Беларуса», а ў мяне – дубец, якім я ў дзяцінстве ганяў гусей з рэчкі. Навокал поўна людзей і ўсе патрабуюць ад трактарыста, каб ён забіў мяне. І, калі ўжо да маёй смерці заставаўся нейкі міг, паміж трактарыстам і мной з’явілася Роза Люксембург і адарвала галаву трактарысту. Мяне ж падхапілі вароны і панеслі ў Парыж.

У піўбары

Сяджу ў піўбары. З-за цыгарэтнага дыму нічога не відаць. Да мяне падыходзіць Анатоль Сыс і прапануе купіць сушанай рыбы да піва. Я купляю, і мы разам п’ём. Раптам у залу праз акно ўрываецца таварыш Ульянаў і аб’яўляе, што ў горадзе пачалася ружовая рэвалюцыя і ўсім, хто не будзе ўдзельнічаць у ёй, трэба тэрмінова пакінуць піўбар. Я ўцякаю, а следам за мной шпарыць Сыс і крычыць: «Бяжым у Гарошкаў! Там у мяне на могілках кулямёт закапаны!»

Тэатр і партрэт Караткевіча

Сяджу ў тэатры. Поўная зала. На сцэне за школьнымі партамі паэты пішуць вершы. А настаўнік у іх – Граждан, які па чарзе выклікае паэтаў да дошкі агучыць сваё тварэнне. Выходзіць Разанаў і расказвае верш пра яйкаквадрат і атрымоўвае яйцо. Выходзіць Арлоў і чытае пра бензапілу і атрымоўвае пілу. Чытае Глобус і атрымоўвае карту з гектарам зямлі. Прарываюся на сцэну я і чытаю свой «Чырвоны ліхтар». Граждан размахваецца кулаком і падбівае мне вока. Зала ўзрываецца апладысментамі і… на мяне на ложку са сцяны падае партрэт Караткевіча, які намалявала Рублеўская.

На лекцыі ў літінстытуце

Сяджу на лекцыі ў літінстытуце. Замест выкладчыка пра Пушкіна расказвае нікарагуанец Карлас, ад якога даведваюся, што Аляксандр Сяргеевіч быў камандзірам аднаго з партызанскіх атрадаў, які змагаўся ў джунглях Амазонкі. Карлас расказвае і курыць. Прапануе мне. Я пачынаю курыць і трапляю ў нікарагуанскі партызанскі атрад. Мяне выбіраюць камандзірам, і я стаўлю перад байцамі задачу захапіць Нью-Ёрк. І вось я еду на гусенічным трактары сярод развалін горада, а за мной бягуць з коп’ямі негры і просяць, каб я іх пакатаў. Я прыпыняюся, і да мяне ў трактар залазіць Карлас і кажа: «Цяпер давай захопім літінстытут, бо там замуравалі Горкага, а ён так плача, што аж усе мае цыгарэты адсырэлі!»

Рымскі легіянер і танцы

Я рымскі легіянер. Іду па сваёй вёсцы. Усе пахаваліся па хатах. Ціха. Нават сабакі маўчаць у сваіх будках. І раптам мне шлях перагароджвае самагонны апарат, на якім сядзіць сусед Дзіма. Я патрабую ачысціць дарогу герою вайны пад Фівамі. Дзіма злазіць з самагоннага апарата на зямлю і падносіць мне хлеб і соль. Я весялею. Гучыць музыка. Пачынаюцца танцы ў клубе. Мне запрашае на белы вальс загадчыца калгаснай сталовай. Я ўцякаю ад жанчыны ў Рым. Следам за мной бяжыць Дзіма і крычыць: «Я не вінаваты! Яна сама прыйшла!»

Яма для слана

Сяджу ў глыбокай яме, з якой зрэдку днём бачу птушак, а ноччу – россып зорак. Хачу вылезці на божы свет і не магу, бо адзін. Аднойчы да мяне ў яму трапляе мураш, якому я прапаную разам выбірацца. Ён згаджаецца, але просіць быць першым, хто палезе з ямы. Дапамагаю мурашу, і ён вылазіць на волю. Я зноў адзін. Праз нейкі час той жа мураш трапляе зноў да мяне ў яму. Цяпер ужо я спрабую першым вылезці з ямы, і мураш, як можа, мне дапамагае. Мінае дзень, другі, трэці, а я ўсё лезу ўверх і падаю. І раптам бачу, што мураша ў яме няма. І ці быў ён у яме, якую я выкапаў, спадзяючыся злавіць слана, якія ў нашым краі не водзяцца?

На Барадзінскім полі

Барадзінскае поле. Я з манголамі п’ю кумыс з гарэлкай і чакаю наступу французаў. Чакаем гадзіну, дзве, пяць. Ужо цямнець пачало, а французаў усё няма і няма. Апоўначы на Барадзінскае поле прыехалі палякі і вызвалілі нас з савецкага палону.

Снегавік і Снягурка

Пад вечар выпаў першы снег, з якога я зляпіў снегавіка. Узышла поўня, і снегавік, ажыўшы, папрасіў мяне павесці яго ў сваты да Снягуркі, якая жыве ў суседнім лесе. Я не адмовіўся. Ідзём праз поле, а за намі крадуцца ваўкі з залатымі зубамі. Прыходзім у лес да хаты, што на курыных нагах. Насустрач нам выходзіць Снягурка і кажа, што мы спазніліся і яна ўжо даўно замужам. «За кім?» – цікаўлюся. «За тваім суседам Дзімам!» – адказвае Снягурка.

Чынгіс Хан і СП

У калгасным садзе збіраю яблыкі і ссыпаю ў кучу. Назбіраў велізарную гару. Раптам да мяне на кані пад’язджае Чынгіс Хан і пытаецца: «Чые гэта галовы?» Гляджу – а ў кучы ляжаць не яблыкі, а чалавечыя чарапы. «Гэта галовы нашых пісьменнікаў!» – адказваю. «Я так і думаў!» – усміхаецца Чынгіс Хан і паказвае мне свой членскі білет СП.

Бананы

У чыстым полі капаю траншэю. Сярод камянёў знаходжу тэлефон, па якім звязваюся з Афрыкай і прашу прыслаць дзесяць кілаграм бананаў. Афрыка абяцае выканаць просьбу. Не паспяваю падзякаваць, як, гляджу, навокал падаюць з неба бананы. Некаторыя ўзрываюцца, як бомбы. Пачынаецца вайна, і мяне бяруць у палон дзікія абіз’яны пад кіраўніцтвам Граждана. З бананаў, што не ўзарваліся, вылупліваюцца жоўтыя папугаі, якія спяваюць: «Вставай, страна агромная! Вставай на смертны бой!»

У пошуках аптэкі

Іду па праспекце. Шукаю аптэку. Ніводнай няма. Заходжу ў ГУМ, а там поўна свіней і ўсе ў белых халатах. Я дастаю сто рублёў і прашу: «Прадайце мне «гробапрынасіл»!» Пачуўшы слова «гробапрынасіл», свінні ператвараюцца ў ваўкоў, а я дастаю з кішэні аўтамат і пачынаю страляць. На выстралы прыбягае дворнік з памялом і, змятаючы гільзы, кажа: «Гэта маё золата! Цяпер і я паеду на курорты!»

* * *

З высокага зорнага неба сыплецца чырвонае лісце. Я сяджу на рудым валуне сярод ветранага поля і сачу за вожыкам, які рыхтуецца да зімы. І раптам да мяне падлятае чорны воран і прапануе паляцець з ім у цёплыя краіны. Я адмаўляюся, і мне робіцца холадна, а навокал ад снегу светла-светла. І ўсё навокал белае, нават неба, да якога прымёрз чорны воран, як чорны ліст асіны да шыбы, праз якую я хачу ўбачыць сонца, як вожыка, укручанага ў чырвонае лісце, седзячы ў скураным фатэлі.

На Ракаўскім кірмашы

Іду па Ракаўскім кірмашы. Гляджу, а Язэп Янушкевіч прадае бульбу. Алесь Наварыч і Андрэй Федарэнка прапануюць карасёў і ратанаў па тры тысячы. Леанід Галубовіч гандлюе яблыкамі. Барыс Пятровіч прадае фрэскі. Адам Глобус і Уладзімір Сцяпан прадаюць карціны з бананамі і апельсінамі. Юрый Станкевіч у белым акрываўленым халаце на вялікай калодцы сячэ свініну. Зміцер Вішнёў сячэ кракадзіла. Куды ні зірну – усюды знаёмыя твары, але ніхто нічога бясплатна не дае. І раптам бачу невялічкі ларок з шыльдай «Бясплатныя сыры!». Чаргі аніякай. Заходжу. А там поўна мышэй!

Чорны слон

Мне на юбілей з Афрыкі папуасы прыслалі слана. Слон быў чорны, як мурын. Я прывязаў яго да дзвярэй пад’езда і пайшоў клікаць дзяцей, каб падзівіліся. Вяртаюся з кватэры, а слана няма. «Відаць, нехта ўкраў…» – падумаў я. І раптам бачу, як на даху дома, што насупраць майго, ходзіць чорны слон і хобатам наклейвае на неба зоркі. «Злазь! А то звалішся і разаб’ешся!» – крычу слану. «Не бойся! Я не звалюся! У мяне ёсць крылы!» – адказаў чорны слон і, падляцеўшы да мяне і ператварыўшыся ў чорную муху, сеў мне на руку.

Харошыя беларускія хлопцы

Сяджу з торбамі на чыгуначным вакзале. Пасажыраў няма, а толькі адны міліцыянеры швэндаюцца туды-сюды. Яны час ад часу падыходзяць да мяне і просяць: «Пакажы пасведчанне, што ты паэт!» Я здымаю керзачы і дастаю з закарэлай і смярдзючай анучы паперыну, на якой напісана: «Гэты отрак умее пісаць вершы і пасяму мае права сядзець на вакзале да ўзяцця яго рэвалюцыйнымі масамі!» Міліцыянеры, азнаёміўшыся з дакументам, кланяюцца і пытаюцца: «Можа, вам чаёчку прыпаднесці?» Я адмаўляюся. А міліцыянеры працягваюць швэндацца і праз нейкі час зноў просяць паказаць дакумент. Я паказваю. І яны адстаюць ад мяне. Так працягваецца да дванаццаці гадзін ночы. Б’юць куранты, гучыць мазурка, міліцыянеры ператвараюцца ў цудоўных паненак і пачынаюцца танцы. Да мяне падыходзіць самая прыгожая і прапануе прайсці да яе ў нумар. Я забываюся пра свае торбы на вакзальнай лаўцы і іду ўслед за паненкай. Заходзім у нумар, дзе ніякай мэблі няма, а толькі вялікая канапа, засыпаная кветкамі. «І куды ты сабраўся ад мяне ўцякаць?» – пытаецца дзяўчына. «У Парыж! Там мяне чакае Апалінэр!» – адказваю я. «Едзь! Але на развітанне давай пацалуемся!» – кажа яна і кусае мяне за вуха. І я прачынаюся на канапе ў сваёй кватэры. На падушцы каля мяне сядзіць наш папугай Маркус і паўтарае: «Мы харошыя беларускія хлопцы!»

* * *

Каля Траецкага прадмесця прыпыніўся вялікі белы параход. На яго пускаюць толькі людзей, у якіх ёсць выдадзеныя кніжкі. Людзі ідуць і ідуць на параход, і ніхто назад не вяртаецца. Зрэдку з парахода выкідваюць у Свіслач незадаволеных меню ў сталовай, а так усё нармальна. То іграюць фанфары, то пахавальныя маршы. Стаў у чаргу на параход і я. Паціху рухаюся да мэты, вершы шапчу. Падыходжу да прапускнога турнікета, з-за якога нейкі дзядок з залатым зубам пытаецца: «Ці прызнаеш тое, што з самай раніцы шампанскае п’юць толькі дэгенераты і алкаголікі?» Я не паспеў нічога адказаць, як мяне падхапіла пад рукі прыёмная камісія і зацягнула на параход. А на параходзе пісьменнікаў, як апілак на тартаку! Усе стаяць на палубе і глядзяць на дымаходную трубу, з якой вылез аратар і заявіў: «Мы смела ў бой пайдзём за ўласць паэтаў і як адзін умром!» Усе закрычалі: «Ура-а-а-а!» Белы параход пачарнеў і рассыпаўся, нібыта быў злеплены са снегу. І паплылі па Свіслачы кніжкі, як апалае лісце.

Авечкі і памідоры

Сярод ночы прачынаюся ад званка ў дзверы. Чую, што прачнуліся жонка з сынам і ўжо яны стаяць каля адчыненых дзвярэй і з некім гучна высвятляюць адносіны. Праходзіць хвілін дзесяць, а шум у калідоры не сціхае. «Хто там прыйшоў?» – крычу я і ў адказ чую: «Авечкі!» І тады я забягаю на кухню і, схапіўшы качалку, падбягаю да адчыненых дзвярэй і пачынаю дубасіць прыхадняў. Пырскі крыві разлятаюцца ва ўсе бакі. І я прачынаюся. Уключаю святло. Гляджу на гадзіннік. Дзве гадзіны ночы. Мне страшна, бо я ў кватэры адзін. Успамінаю недзе вычытанае: «Ніколі не ешце нанач памідораў!» Пасядзеўшы хвілін дзесяць, выключаю святло і, сам сабе паабяцаўшы, што больш памідораў зусім не буду купляць, пачынаю лічыць авечак.

Дым

Дым прыйшоў з усходу. Ён быў, як ранішні туман. Я ляжаў на кучы саломы ў полі, дзе нядаўна святкаваліся дажынкі. Па мяне павінен быў прыехаць старшыня калгаса і забраць у вёску, але ўжо мінула ноч і пра мяне, відаць, усе забыліся. Недзе на захадзе пракукарэкаў певень, следам задзяўгалі сабакі. Я ўстаў, з сябе абтрос салому і пайшоў праз дым туды, дзе магла быць вёска. Ішоў доўга. Поле не канчалася. І раптам у дыме я ўбачыў камбайн. Ён быў чырвоны, як акрываўлены. Я падышоў да яго і пракрычаў: «Хто тут ёсць?!» Ніхто не адгукнуўся. І я пайшоў далей. Праз метраў сто наткнуўся на грузавік, у кузаве якога было збожжа, як залатое пілавінне. Я зазірнуў у кабіну. Пуста. Хацеў завесці машыну, але не змог. І я пайшоў далей. Дым не радзеў. Недзе праз хвілін дзесяць наткнуўся на чырвоны велізарны трактар з бліскучымі плугамі, на якіх была ржа, як кроў. Мне стала страшна і я зажмурыўся, каб, расплюшчыўшы вочы, убачыць сонца. Сонца не было. Дым прыйшоў з усходу.

Зіма. 1812 год

Напалеонаўскія салдаты прыйшлі ў мае Пугачы. Я якраз быў дома. Французы зайшлі да мяне ў хату і запатрабавалі наварыць бульбы для Напалеона. І вось я вару бульбу ў велізарным чыгуне на газавай пліце і сам сабе думаю: «Адкуль гэта ў мяне ў 1812 годзе ў хаце з’явіўся газ?» І не паспеў я знайсці адказ на сваё пытанне, як на кухню зайшоў Напалеон і сказаў: «Гавары праўду! Ты мяне будзеш труціць ці мне самому труціцца?»

Патэльня

Усю ноч удзельнічаў у паўстанні Кастуся Каліноўскага – хадзіў па корчмах і раздаваў «Мужыцкую праўду». Раніцай вярнуўся дамоў, а дома… Пазняк асабіста для мяне смажыць дранікі. Убачыўшы мяне, кажа: «Наступны раз бяры з сабой патэльню. Калі што, будзеш сам сабе пячы яйкі!»

Ідзём на Берлін!

Прачнуўшыся пад мостам у Празе, іду ў нашу амбасаду, каб вярнуцца дамоў. На вуліцы анікога, толькі разбітае шкло, абгарэлыя машыны і абасраныя грошы. Заходжу ў амбасаду. У вестыбюлі мяне сустракае дзеўка-паэт у форме марскога пехацінца, пераматаная кулямётнай стужкай і з буйнакаліберным агнямётам. Убачыўшы мяне, крычыць: «Спазніўся! Усе трамваі падзелены!» Не паспеў я нічога сказаць, як са сцяны выйшаў хлопец-празаік без трусоў і заявіў: «Хто не з намі, той супраць нас! Цяпер ідзём на Берлін!» Праз хвіліну амбасада апусцела і толькі над Прагай ляцеў жоўты трамвай, з якога сыпаўся пясок.

Вандроўка ў Польшчу

Пуцін на чырвоным ровары прыехаў да мяне ў вёску, каб даведацца прамую дарогу ў Польшчу. Я паклікаў яго ў сад. І вось сяджу я з Пуціным пад яблыняй і расказваю пра ваўкоў, якія водзяцца ў нашых лясах. І так Пуцін напалохаўся ваўкоў, што пачаў прасіць застацца зімаваць у мяне. «Калі аддасі свой ровар, то можаш зімаваць», – сказаў я. І Пуцін, пачасаўшы лысіну, аддаў мне свой чырвоны ровар. Я тут жа сеў на ровар і паехаў у Польшчу.

З Акутагавам

На плыце плыву па шырокай спакойнай рэчцы. Навокал пустэльня. З неба, як жоўты снег, сыплецца пясок. І раптам чую: «Вазьмі мяне з сабой!» Падплываю да берага, на якім стаіць японец. У незнаёмцы пазнаю Акутагаву, які вылез з ямы. І мы разам плывём далей праз пустэльню ў Беларусь пад небам, з якога сыплецца снег, як белы пясок.

Людзі з далёкай планеты

Марозная ноч. У вёсцы перапалох. Да нас ляціць іншапланетны карабель. Усе хаваюцца хто куды можа. Адзін я стаю на вуліцы і ўглядаюся ў зорнае неба. На душы трывожна і страшна. І тут раптам з-за хлева да мяне падыходзяць, трымаючы ў руках шапкі з зайца, у белых кажухах і ў чорных валёнках стары сусед з суседкай, якія даўно памерлі. І сусед, паказваючы рукой у вязанай рукавіцы ў зорнае неба, кажа: «Мы прыляцелі вунь з той далёкай планеты!». Я гляджу ў неба і бачу могілкі.

На другім беразе

Палявой дарогай іду з Сяргеем Дубаўцом. Кіруемся да ракі, на беразе якой бачыцца вясковая неабгароджаная, сціплая хата. Калі падышлі бліжэй, з хаты выйшла Таццяна Сапач. Усміхнуўшыся нам, пачала ля хаты зграбаць сена. Мы не спыніліся. Прыйшоўшы на высокі рачны бераг, убачылі, што рака вельмі шырокая і яе будзе цяжка пераплыць. Доўга не думаючы, мы паплылі і на другім беразе выйшлі з вады сухімі. Перад намі стаяў высозны з цёмнай чырвонай цэглы Храм, за якім нічога не было бачна. На ўваходзе сустрэлі Міхася Скоблу, які з Сяргеем Дубаўцом папрасіў мяне залезці па рыштаваннях на Храм і паглядзець на другі бераг: «Можа, следам за намі плыве Таццяна…» Я залез, але Таццяны не ўбачыў. Да нас падышоў Славамір Адамовіч і сказаў мне: «Злазь. Пайшлі маліцца…» І мы пайшлі маліцца.

Вандроўка

Сярод незнаёмых людзей сяджу з Андрэем Федарэнкам у жоўтым паржавелым аўтобусе. Аўтобус стаіць на палубе шэрага карабля, які плыве ў бязмежным акіяне. І раптам карабель і ўсё, што на ім было, тоне. На чорных хвалях застаецца толькі адзін аўтобус, з якога паўцякалі ўсе, акрамя Федарэнкі і мяне. Хутка акіянскі вецер прыбівае нас да невядомага вострава, на якім стаіць вялікі белы палац. Пакінуўшы аўтобус, мы ідзём сярод высокай травы і кветак да дзвюх прыгажунь у купальніках, якія, убачыўшы нас, спакусна ўсміхаюцца. Мы ўсміхаемся ў адказ. Падышоўшы да прыгажунь, бачым каля іх дзяўчынку гадоў сямі, якая капаецца ў пяску. Блакітнавокая прыгажуня, паказваючы на дзяўчынку, кажа: «Гэта ваша сястра. Гадуйце яе. А мы пайшлі на танцы!» «А чаму яна такая смаркатая?» – пытаецца Андрэй, і мы чуем у адказ: «Нічога страшнага, што смаркатая! Смаркатая, але за тое ні прозы, ні вершаў не піша!»

Уцёкі

Пачынае віднець. Я з сукамернікамі праз падземны лаз выпаўзаю з турмы «Белы бусел» на волю. За калючым дротам нас чакае грузавік. Мы хуценька залазім у кузаў, і грузавік праз хвілю набірае хуткасць. Са мной у кузаве на шэрых фуфайках сядзяць нейкія незнаёмцы, у якіх я пытаюся: «А дзе ж пісьменнікі?» Руды, выскаліўшы зубы, дастае з кішэні гранату і, шпурнуўшы яе ў матацыклістаў, якія кінуліся з турмы даганяць нас, адказвае: «Гарэлку п’юць!» «А вы хто такія?» – пытаюся ў незнаёмцаў. «А мы міліцыянты!» – кажа руды і дае мне аўтамат, з якога я пачынаю страляць па кукурузе, па якой імчыцца грузавік, дзе за рулём нікога няма.

Рыба

Возера. Андрэй Федарэнка, затаіўшыся пад ніцай вярбой, ловіць рыбу. Каля рыбалова, як у бальніцы, стаіць тумбачка. У мяне вудачкі няма, і я, выламаўшы доўгі колік, цэлюся, як кап’ём, у рыбу, якой каля берага вельмі шмат. І вось у маім вядры дзве вялікія рыбіны, тры, чатыры. Пятую ніяк не магу ўпаляваць. І тады я, адчыніўшы тумбачку, выцягваю самую вялікую смажаную рыбіну. Андрэй усміхаецца, а я ў думках пытаюся сам у сябе: «Навошта мне пятая рыбіна, калі ў маёй сям’і чатыры чалавекі?»

Парыж і бульба

Вясна. Я прыехаў на кульгавай кабыле ў Парыж, каб першай сустрэчнай прапанаваць выйсці за мяне замуж. І вось амаль паўдня хаджу па горадзе і нікога нідзе не сустракаю. У Парыжы пуста, нібыта ўсе вымерлі. І тут раптам з рабога трамвая выходзіць жанчына з дачкой гадоў дваццаці. Яны нясуць з сабой велізарную сумку, як мяшок. Падбягаю да дзяўчыны і прапаную дапамагчы. Маці, адпіхнуўшы за сваю спіну дачку, дае мне сумку і кажа: «Мы ідзём на Марсава поле садзіць бульбу, бо ў нас лецішча згарэла…»

Грыбы і Мубарак

Налібоцкая пушча. Шукаю грыбы і не знаходжу, таму ў кошык збіраю жоўтае лісце. У самым гушчары сустракаю Уладзіміра Ягоўдзіка, які мяне вядзе да сябе ў зямлянку, у якой, як у падводнай лодцы. Прапанаваўшы гарбаты, Ягоўдзік паведамляе, што Мінск захапіў Мубарак і мне туды нельга вяртацца. Сам жа Валодзя збірае партызанскі атрад, каб змагацца з акупантам. «А хто ў нас камандзірам будзе?» – пытаюся. «Алесь Траяноўскі…» – адказвае Ягоўдзік. «Дык ён жа даўно памёр…» – кажу я, і ў гэты момант да нас у зямлянку ўрываюцца егіпецкія паліцыянты і арыштоўваюць нас за няправільна напісаныя вершы пра каханне для часопіса «Маладосць».

Кінатэатр

Ноч. Іду па горадзе. На самай вялікай плошчы бачу велізарны будынак, складзены з неабчасанага бруднага бярвення і без вокан, на якім напісана «Кінатэатр». Заходжу. У зале на крэслах сядзяць людзі. Іх нямнога.

Усе глядзяць на сцяну, дзе павінен быць экран. На месцы экрана дзверы. Адчыняю іх і трапляю ў другую залу, але ўжо меншую. Зноў бачу купку людзей, якія глядзяць на сцяну, дзе заместа экрана дзверы. Заходжу ў трэцюю залу. Яна яшчэ меншая і ў ёй яшчэ меней людзей і меншыя дзверы заместа экрана. Іду далей. Праз некалькі залаў трапляю ў маленькі пакойчык, дзе сядзіць мужчына і глядзіць на сцяну, дзе няма ні экрана, ні дзвярэй, а невялічкае акенца, праз якое бачна чарга. Не паспяваю запытацца, куды гэта стаяць людзі, як мужчына кажа: «Сёння снег прывезлі па дзесяць тысяч кілаграм…»

Жыццё ў зямлянках

Каля вёскі невялікае балота. Усё лета ў балоце я ладзіў дзве зямлянкі, каб у адной быў харчовы склад, а ў другой можна было б зімаваць. І калі зямлянкі былі амаль гатовыя, да мяне ў вёску прыехала мая жонка, каб паглядзець, чым я тут без яе ўсё лета займаўся. І павёў я жонку ў балота. Падышлі мы да першай зямлянкі, а там – каларадскія жукі дзеляць гнілую бульбіну. Падышлі да другой, а там – еўрарамонт зроблены і нейкі фраер сядзіцьі чакае Нобелеўскую прэмію.

Муамар і Муму

Халодная вясновая ноч. З Муамарам Кадафі хаваюся ў пячоры ад авечак, якіх няма каму даіць. Не магу заснуць, і Муамар расказвае мне пра Муму, якога няверныя хацелі ўтапіць у нафце, але не ўтапілі. «І дзе цяпер той Муму?» – праз дрымоту пытаюся я і чую: «Муму прынялі ў Саюз пісьменнікаў…»

Горад Сонца

Еду на электрычцы ў Маладэчына, якая спыняецца за некалькі кіламетраў да горада. Далей можна толькі пяшком. Іду і бачу перад сабой велізарны замак, высокія з чырвонай цэглы Храмы, млын ветраны і шыкоўныя белыя палацы. Мяне сустракаюць коннікі, пытаючыся, хто такі і чаго прыйшоў. Адказваю, што прыйшоў з вёскі Пугачы, каб паказаць Янку Купалу вершы. Тут жа даведваюся, што сёння Янкі Купалы няма дома. Ён у Яхімоўшчыне на бровары робіць рэканструкцыю – цяпер там будзе друкарня Марціна Кухты. Цікаўлюся ў стражнікаў: «А дзе падзелася ранейшае Маладэчына?» І чую ў адказ: «Правалілася ў балота! А наш новы мэр Міхась Казлоўскі загадаў збудаваць новы горад!» «А хто ж цяпер будзе займацца краязнаўствам?» – пытаюся. «Вось ты і займіся!» – кажа барадаты стражнік і дае мне саламяны капялюш і гумовыя боты.

Лівійскія карасі

З Андрэем Федарэнкам на роварах прыехалі ў Лівію лавіць карасёў. Сядзім сярод пустыні з вудачкамі каля вялікай нафтавай калюгі. Час ад часу нашы паплаўкі даюць нам знаць, што мы трацім свой час недарэмна і ў нас ёсць надзея на ўлоў. Аднак улову няма. І тут прыходзіць Кадафі і кажа: «Даю па кілаграму карасёў сушаных, калі пакажаце дарогу ў Саюз пісьменнікаў!» І не паспелі мы разінуцца, як Кадафі дастаў з плецака ржавы відэлец і застрэліўся ім.

Заснежаны двор

Прачынаюся. На вуліцы сонца і спяваюць птушкі. Хачу выйсці з пад’езда, але не магу, бо дзверы не адчыняюцца. Пачуўшы маё груканне, падыходзіць суседка і выпускае мяне на вуліцу. Увесь наш двор завалены снегам глыбінёй у метры два. Спрабую ісці па снезе і правальваюся ў сплецены з лазы катух, у якім стаіць вада. Мне робіцца холадна. Вылажу з катуха і спрабую ісці далей, але зноў правальваюся ў лазовы катух, у якім гусіны пух. Мне цяжка дыхаць, але я вылажу на снежную волю і тут жа зноў правальваюся. На гэты раз падаю, як на мядзведзя, на спячага суседа Дзіму, які, прачнуўшыся, кажа мне: «На, выпі спірту! Адразу паздаравееш!»

Ліфт, якога яшчэ раніцай не было

Вяртаюся з працы дамоў. Заходжу ў пад’езд, а ў ім вялікая чарга да шклянога ліфта, якога яшчэ раніцай не было. Ліфт адчыняецца, і мяне суседзі запіхваюць ехаць. Еду адзін. З ліфта выходжу на велізарным, як пустэльня Сахара, гарышчы дома, дзе стаіць цагляны аўтобусны прыпынак, праз які ходзяць аўтобусы ў мой Валожын. Саджуся на лаўку. Аднекуль раптам да мяне падыходзяць два мужыкі з акрываўленымі сякерамі. «Каторы з іх Раскольнікаў?» – пачынаю думаць і… прачынаюся ў цягніку, які, як велізарны ліфт, спыняецца на 107 паверсе гасцініцы «Еўропа».

Кадафі і пісьменнікі

Іду праз пясчаную завіруху. Навокал рэшткі разбураных дамоў. Раптам завіруха заціхае і з вялікай бетоннай трубы выпаўзае паранены Кадафі з паперынай, на якой крывёю напісана: «Тэрмінова прыміце мяне ў Саюз пісьменнікаў, а то я хутка памру ад пацеры галаўнога мозгу!» «Ты ж мёртвы! А з мёртвых грэшна смяяцца і прымаць у пісьменнікі!» – кажу я і бачу, як Кадафі смяецца і рассыпаецца на дробны пясок, з якога выбягаць чырвоныя прусакі і, сабраўшыся ў кучу, уздымаюцца ў неба, у якім няма сонца.

Самы лепшы электрык

Прыйшоў да бацькі на кватэру, а там святла няма. Тэлефаную ў ЖЭС і чую, што да мяне ўжо адправілі самага лепшага на свеце электрыка. Прыехаў паэт Н. Праз нейкі час уся кватэра была аплецена белым дротам, як павуцінай. Сярод пакоя на столі была павешана белая, як дзьмухавец, лямпачка. І толькі я захацеў падзякаваць паэту Н. за працу, як у пакой зайшоў драматург Д. у белых валёнках і ў чорным кажуху. У адной руцэ драматург трымаў чорную бабровую шапку, а ў другой быў «Залаты Купідон», загорнуты ў прамасленую газету. Падышоўшы да паэта, драматург сказаў: «Я цябе ўзнагароджваю за культуру ў галіне правадоў!»

Бой да смерці

З сям’ёй сяджу ў рэстаране, дзе поўна пісьменнікаў з сем’ямі. Сярод залы вялікая сцэна. Гучыць «Паланэз Агінскага», які раптам сціхае, і адзін з супрацоўнікаў «Нашай Нівы» аб’яўляе: «На сцэну запрашаюцца пісьменнікі на бой да смерці!» Адразу ж выйшаў малады празаік і атрымаў для бітвы меч. Мінула хвілін дзесяць, а на сцэну больш ніхто не асмеліўся выйсці. Выпіўшы каньяку, з-за стала ўстаў я. У зале пачуліся крыкі: «Не лезь! Малады цябе заб’е!» Атрымаўшы ад «Нашай Нівы» кап’ё, я адразу кінуўся біцца і з першага ж разу загнаў кап’ё празаіку ў грудзі. У зале ўсе заціхлі. Маці празаіка ўстала і прапанавала выпіць за пераможцу. Усе выпілі, а я тут жа пакінуў рэстаран. Следам за мной выйшаў малады паэт з пляшкай гарэлкі і талеркай з салёнымі агуркамі.

* * *

Еду ў Маскву вучыцца ў Літінстытуце, і раптам цягнік спыняецца. Выходжу з вагона і бачу наперадзе велізарнае мора, з якога тырчыць крамлёўская чырвоная зорка…

* * *

З Міхасём Казлоўскім нясём з Вішнева ад Канстанцыі Буйло і Пятра Бітэля дзве цяжкія сумкі з рукапісамі новых твораў. Стаміліся. Тут раптам з кустоў выходзіць стары ў міліцэйскай форме і кажа: «Кіньце гэтыя рукапісы! Іх ніхто не надрукуе!» Мы не слухаем старога і цягнемся далей са сваёй ношай. На зжатым полі сярод куч саломы знаходзім машыну. Я саджуся за руль, і мы едзем па дарозе да Валожына, куды нядаўна перабраліся ўсе выдавецтвы. Праз нейкую хвіліну Міхась кажа: «Як ты едзеш? Ты ж на шафёра не вучыўся!»І тут жа машына развальваецца, а мы, упаўшы на зямлю, бачым, як сумкі з рукапісамі нашых землякоў Канстанцыі Буйло і Пятра Бітэля ператвараюцца ў авечак і ўцякаюць ад нас.