Ніжэйнаступная сукупнацсь словаў з’яўляецца плёнам фантазіі. Палітычны і гістарычны кантэкст, месца дзеяння, а таксама канкрэтны выраб, які ўзгадваецца ў ім, – плён гульні запаленага ўяўлення аўтара. Усе супадзенні з сапраўднымі падзеямі і лёсамі выпадковыя.

Паважаны Уладзімір Сцяпанавіч! Тут ты здрыганешся, не знайшоўшы звыклага табе «тата». Адразу паведамлю табе, для пачатку, што «татаў» больш не будзе ніколі. У меня няма бацькі. Цікава, як адчуваеш сябе, калі сын звяртаецца да цябе праз імя па бацьку? Дык вось, Уладзімір Сцяпанавіч. Гэты тон, як Вы ўжо, пэўна, здагадаліся, халадзеючы і прысеўшы на стул побач са сталом, на якім я пакінуў гэты ліст, быў запазычаны мной з адной незвычайнай знаходкі, якую я адкрыў на дыску D:\Work у субдырэкторыі з цікавай назвай Prototip_0623. Так, так, цяпер я ведаю, чым ты такім незвычайна таямнічым займаўся гэтыя паўгода, калі хаваўся ў сваім пакоі. І калі ты нарэшце ўцяміш, што наша прозвішча – надзвычай хуёвы пароль для файлавага архіва? Нарэшце, я ведаю, што за чарцёж ты рабіў, мой дарагі і паважаны бацька. Слова ж якое, праўда, – чарцёж? Нібыта чэрці кінуліся ў скокі. Шабаш чарцей. Чарцёж. Я ведаю ўсё, тата. А зараз прымі «Валідолу» і падрыхтуйся слухаць.

Да свайго ад’езду ў Амерыку я перабяруся пажыць у сяброў. Валізы ўжо сабраныя за тыя пяць дзён, што я з табою не размаўляў, нічога табе не тлумачачы. Не шукай мяне, не шукай. Так, ты ведаеш час і дзень майго вылету, але я ўмаўляю цябе не прыязджаць у аэрапорт. Я сам знайду цябе, калі адчую, што гатовы цябе ўбачыць яшчэ раз перад маім ад’ездам.

Спачатку аб маіх навінах. Як ты выдатна ведаеш, у нас з Дашай праз тры тыдні павінна было адбыцца вяселле. Затым мы ўдваіх планавалі з’ехаць у ЗША, дзе ў мяне двухгадовы кантракт з Microsoft. Пашпарт і візы былі падрыхтаваныя.

Мы ўладкоўваліся перад кампом, я адкрываў галерэю інтэр’ераў кватэр Нью-Ёрка і рабіў для яе экскурсію па нашых амерыканскіх apartments. Дзверы ў нас будуць вось такія, белыя, з латуневай ручкай. Заходзім, з правага боку – вось гэтая зала, яна глядзіць на захад, мы будзем зваць яе блакітнай гасцёўняй, па-за вакном – парк, па-над якім садзіцца сонца. А яна перапыняла, яна заўжды са мною спрачалася, перапыняла і казала «не-не», гэтая зала – з правага боку ад уваходу, глядзіць яна на ўсход, а выгляд з вакна – на негрыцянскі квартал, на сцяну, на якой метровымі літарамі напісана FUCK, і зала гэтая будзе прысвечана выключна fuck, і зваць мы яе будзем «факзалай», а затым мы доўга смяяліся, а затым заводзіла ўжо яна, складаючы з малюнкаў з Сеціва самае неверагоднае жытло. Мы жылі ў закінутых катухах, у шахтах ліфтаў, у неадчыненых шопінг-молах, і нідзе мне не было так утульна, як у гэтым свеце яе фантазій. У адным мы з ёю сышліся – у спальні ў нас абавязкова будзе столік, куды кожныя тры дні я буду ставіць свежыя кветкі. Тата, у кватэры, што я выбраў праз Інтэрнэт учора, – выдатны арэхавы столік, і я буду, я буду ставіць на яго кветкі… На памяць пра Дашу… Пра маю Дашу…

Дык вось, тата, я шаную тую марнасць, якую ты стварыў з падрыхтоўкай імпрэзы, і адказваю на тваё першае пытанне: чаму вось ужо месяц я, па тваім афарыстычным выразе, «паклаў» на вяселле «з прыборам». Паведамляю табе, тата: усё таму, што вяселля не будзе. Даша не выходзіць за мяне. Я еду ў Амерыку адзін. Яна застаецца тут. Прычына – у яе «загадкавай» для цябе адседцы.

Тут ты зноў пахаладзеў, праўда? Чэрці з твайго чарцяжу, тата, танчаць вакол цябе ў карагодзе. І будуць танчыць да канца тваіх дзён, яны не адвяжуцца ад цябе. Тата, калі ты не выпіў яшчэ «Валідолу», абавязкова зрабі гэта. Таму што далей будзе горш.

Такім чынам, Даша вельмі змянілася пасля таго, як у гэтым сакавіку, падчас падзей, якія ты за вячэрай звычайна з усмешкай называў «недарэвалюцыяй», прабыла трое сутак у намёце. І справа не толькі ў тым, што прабыла, а ў тым, што на трэція суткі намёты зруйнавалі бульдозерамі, яе разам з астатнімі кінулі ў аўтазак, адвезлі ў СІЗА і па прысудзе выпісалі 15 сутак. Яна спала на дошках, тат, разумееш? Мая Даша 15 сутак спала на дошках. Нахуй гэты газетны стыль, тата, я распавяду табе пра тое, што зрабіў з ёй гэты арышт! Тата, мочкі вушэй маей Дашы пахлі бэзам! Гэты пах узмацняўся падчас дажджу, а я бегаў за ёю з парасонам, каб вільгаццю не змыла гэты пах, а яна ўчыняла гонкі, яна вішчэла: твой пах, ты і сцеражы яго! І збягала ад мяне ў таўханіне ля ГУМа. А я бег з заскрытым парасонам і ўвесь час імкнуўся зберагчы бэзавы пах мочак яе вушэй ад вады. Яна бегла з усёй моцы, я ледзьве паспяваў за ёю, задыхаўся, наскокваў на людзей, парасон заламваў свае металічныя локці, а яна час ад часу абарочвалася, і нашы позіркі сустракаліся. І зараз я ўсё разумею, што ўвесь гэты час, увесь наш час, я бегаў за ёю з раскрытым парасонам, імкнучыся схаваць яе, абараніць, захінуць. А яна збягала ад мяне, і па яе спіне я бачыў, як яна смяецца. Калі яна ўсміхалася, усміхалася нават яе падбароддзе, тата! Я не здолеў зберагчы яе там, у намётавым мястэчку.

Ты ведаеш, як я да гэтага ставіўся. Ведаеш, што я заўжды быў супраць. Але зрабіць я нічога не мог. Яна хадзіла па гзымсе па-над безданню. І мой парасон да яе больш не дацягваўся. Але мы працягвалі ўсміхацца адно аднаму, нас раздзяляў адзін скачок – у абдымкі, у блізкасць, у нашу адну на дваіх усмешку. Гэты скачок ніводны з нас так і не зрабіў.

Не буду ўтойваць, усе тры дні я плыў на саленаватых хвалях лёгкай крыўды. Я не мог уцяміць, чаму мне нашага шчасця было даволі, а ёй раптам закарцела шчасця для ўсіх прамоклых незакаханых статыстаў у шэрых плашчах, якія стаялі на маім шляху, калі я ганяўся за ёй. Але ў яе ледзянелі вочы, калі я ўгаворваў яе сысці. Гэта мая Даша, тата. Яна гэткая, і кропка. Я распавядаў ёй, што думаю пра нашу апазіцыю, а ў яе ледзянелі вочы і выдаваліся скулы. Здаецца, яна шукала справядлівасці, а справядлівасць заўсёды на баку пакрыўджаных. Падумай, калі ў цябе з’явіцца час падумаць аб гэтым, а не аб тым, што ты нарабіў. Ёсць людзі, звар’яцелыя на справядлівасці, яны губляюць здольнасць размаўляць, калі бачаць, што з гэтай справядлівасцю робяць іншыя.

Калі Дашу выпусцілі, мочкі яе вушэй больш не пахлі бэзам. Я імкнуўся іх панюхаць, а яна скручвалася ўся, нібыта перад ударам. Хоць яна нічога не ведала пра твой учынак, тата. Не ведала і не даведаецца: я ёй не скажу, бо вам жыць у адным горадзе.

Я пасадзіў яе за камп’ютар, гуляць у «амерыканскія інтэр’еры», я нагрувасціў анфіладу з барочных зал, якія былі аплявухай той гарэзлівай Дашы, я ўжываў словы «ракако», «мезанін», «ляпніна», я чакаў, што зараз яна дакладна паселіць нас у каналізацыі пад Гарлемам, а яна – яна не глядзела ў экран, думала аб нечым сваім, і нават сэрца, здаецца, у яе больш не білася.

Тое, што я назіраў у ёй і раней, – тое, што выцягнула яе на плошчу, пачало расці ў ёй, нібыта рак душы, пераўтварылася ва ўсю яе сутнасць, заглушыла маю пяшчотную, мілую Дашу. Яна распавядала аб тым, што было ў СІЗА, якія мілыя былі ахоўнікі, як яны іх падтрымлівалі, як яны перакідваліся жартамі з дзяўчатамі, аб гэтых дошках, тата, абасцаных, абсалютна спакойна. Але, галоўнае, да таго самага дня, калі я сустрэў яе ля брамы, яна перайшла на беларускую мову. Яна размаўляла няўмела, з памылкамі, але ўпарта, і я не адважыўся яе запытаць чаму. Калі мы сустрэліся з ёй у другі, апошні раз, яна сказала, што застаецца ў Беларусі. Што калі я сапраўды яе кахаю, я павінен застацца з ёю. Што яна не з’едзе нікуды, таму што гэта будзе здрадай. Гэтая краіна, Уладзімір Сцяпанавіч, зрабілася яе полем бою, і аднаму Богу вядома, колькі ран яна яшчэ атрымае ў гэтай бітве. Я з задавальненнем застаўся б ваяваць з той Дашай, якую я кахаў і над якой трымаў свой парасон. За той Дашай я пайшоў бы ў турму і на катаргу. Але тая бедная, кволая і заблытаная істота, якая маўчала побач са мной каля камп’ютара, не мела больш ніякага дачынення ні да кахання, ні да мяне, ні да нашага гарэзлівага былога, ні да нашай амерыканскай будучыні. Я згубіў яе назаўжды.

Зараз ад рэшткаў маёй беднай Дашы вернемся да вас. Упершыню я ўбачыў новы аўтазак ноччу напярэдадні выбараў. Іх тады ўрачыста і павольна выкацілі на плошчу, каб усе бачылі і баяліся. І, шчыра кажучы, тата: у цябе ўсё выдатна атрымалася – я баяўся. Я бачыў гэты фабраваны ў хакі назграбны гмах, падобны да танка, і карчанеў. Надта страшэнная штука, гэты аўтазак. Ён падобны да барабанага дробату перад вешаннем. Да чэхаўскай стрэльбы, якая абавязкова стрэліць. Да выканання дзяржаўнага гімну, які ты, тата, так не любіш, аўтаматнымі чэргамі. І ведаеш, што запытала Даша – тады яшчэ тая, мая, жывая Даша? «Якія людзі зрабілі гэты агрэгат? Яны ж жывуць з намі ў адным горадзе! Яны ж усё бачаць і ўсё разумеюць!» Як у ваду глядзела, хіба не, Уладзімір Сцяпанавіч? Вы ж у нас усё разумееце! Паслухаць толькі вашы каментары, калі ўвечары глядзіце навіны, вы практычна гатовы апазіцыянер! І ўсё адно малявалі, чарцілі свах чарцей, за зачыненымі дзвярыма, пад святлом настольная лямпы, клацалі мышкай, выводзілі контур за контурам, рашэціну за рашэцінай.

Тата, я не ведаю, за якую частку гэтага праекта адказываў менавіта ты. Магчыма, ты рабіў кабіну, дзе сядзеў чалавек, які вёз маю Дашу ў СІЗА. Мабыць – кузаў, дзе яна трапятала ад страху, упэўненая чамусьці, што вязуць яе страляць. Я моцна хачу запытацца цябе, тата: аб чым ты думаў, га? Чым тлумачыў сабе гэта? Ты ж чалавек, які стажыраваўся ў Вугоршчыне, чытаў Салжаніцына (памятаю, як ты мне яго ўрачыста паклаў на стол), выдатна разумеў, для якой мэты патрэбнае тваё стварэнне, замоўленае табе акурат напярэдадні «недарэвалюцыі»? Што казаў ты сабе дзеля апраўдання? Што гэта машына, каб перавозіць зняволеных з турмы ў турму? Тата, расплюшчы вочы, навошта гэты падобны да кліна рассякацель наперадзе, браняваная кабіна? Навошта дробныя краты на шкле кіроўцы?

Тата, я распавяду табе! Рассякальнік – каб, калі гэты «чарцёж» уразаецца ў натоўп, маса людзей не замінала руху. Краты і браніраваную кабіну вы, Уладзімір Сцяпанавіч, зрабілі, каб людзі каменнем не прабілі шкло і не выцягнулі кіроўцу і вызвалілі маю Дашу, пакуль нават толкам не затрыманную! Ты ведаў, што робіш сродак барацьбы з маніфестацыямі? Ведаў, што ты, як увогуле любы чалавек у гэтай дзяржаве, акрамя Дашы і мяне, таму што хутка мяне тут не будзе, з’яўляешся слупом сістэмы? Ведаў, але бурчэў, калі слухаў навіны. Перакрыўляў вядучых. Надзвычай смела, тата! А памятаеш, як мы размаўлялі з табою аб тым, як магло здарыцца агульнае шаленства ў Нямеччыне, як мірныя бюргеры зрабіліся крыважэрнымі жывёламі, якія патапілі ў крыві палову Еўропы? Тата, усё проста! У кожнага з іх была субдырэкторыя Prototip_0623 на дыску D:\Work!

Тут я забяспечу табе некаторы feedback, водгукі карыстальнікаў аб тваім вынаходніцтве. Па-першае, тата, верхняя прыступка. Вельмі няўдала ты прыдумаў – зрабіць верхнюю прыступку такой высокай. Таму што ў аўтазак людзей не запрашаюць, а закідваюць. З некаторым паскарэннем у спіну. Якое, падчас сутыкнення з прыступкай, вядзе да свабоднага падзення тварам уніз, на падлогу. І інерцыі хапае на тое, каб праехаць па падлозе каля метра, што, у сваю чаргу, вядзе да абдзіран-ня мяккіх тканак, удараў, расколінаў і бурнага крывацеку. Даша кажа, што падлога твайго чарцяжу была ў крыві і ад гэтага, тата, было вельмі слізка. Ведаеш, чалавечая кроў – надзвычай слізкі матэрыял. Падлогу трэбы было рабіць з гумы. Альбо, раз прататып ужо запусцілі на канвеер, накрыць яго гумовымі палавікамі.

Другая прэтэнзія – недахоп месцаў для «пасажыраў». Дваццаць адно месца, тата? Аб чым ты думаў, калі маляваў чарцеж? Аб тым, што на дэманстрацыі сапраўды ходзіць сто чалавек, як аб гэтым кажуць па тэлебачанні? Спытайся ў Дашы, колькі вязняў было запіхана ў кузаў у тую ноч, – цябе прыемна здзівіць фактычная змяшчальнасць бранявічка. А лепш не пытайся. У Дашы, ведаеш, з’явілася дурная ўласцівасць пачынаць смяяцца, а потым адразу плакаць – і ўсё гэта дробна трасучыся, калі яна ўзгадвае пра тыя некалькі гадзін, якія прабыла ў тваім стварэнні.

А яшчэ паліца для захавання шлемаў АМАПу, які, зразумела, павінен быў суправаджаць вязняў з турмы ў турму. Дык вось, размясціў паліцу ты, тата, так сабе. Даша кажа, што побач з ёй на лаве напаўляжаў хлопец, якога, па яе выразе, «адхуярылі» так, што той быў без прытомнасці. Галава хлопца, якую Даша пабаялася прытрымліваць, таму што ў цемры была ўпэўнена, што яго забілі, глуха білася аб паліцу. Гэты драўляны грукат, па яе словах, увеў яе ў стан такой унутранай цішыні, пасля якой усё, што было далей (стаяць на каленях на марозе, мачыцца пад сябе – ты ўсё гэты чытаў у Інтэрнэце, ты ў нас цікаўны), ужо было бяссэнсоўна. Яна кажа, тата, што нешта памерла ў ёй ад гэтага грукату.

Нарэшце, апошняе – размяшчэнне кратаваных браніраваных вокнаў. Высока ўзяў, татачка! Дацягнуцца да іх можна было хіба стоячы на дыбачках, самымі кончыкамі пальцаў. Ты гэта спецыяльна, так? Каб арыштанты не ўбачылі горада ў апошні для іх раз, а горад – горад не ўбачыў іх. Каб гораду не зрабілася сорамна, так? Я ўяўляю цябе, тата, як бы ты выпадкова апынуўся ў раёне хапуну. Уяўляю,як праз вынадзеныя табою краты на цябе глядзіць хлопец кшталту мяне. Не, тата, ты гэта адразу ж выключыў. Яны маглі бачыць толькі кавалачак неба, як потым, у турме. І вось тут мы падышлі да адной акалічнасці, пра якую я якраз хацеў табе расказаць.

Калі ў тую ноч я, трасучыся і загаворваючыся (тры разы імкнуўся вымавіць таксоўшчыку: «Кастртртртрычніцкая плошча»), прыехаў да палаца прафсаюзаў, я ўбачыў толькі чатыры машыны. Чатыры твае «чарцяжы». Людзей ужо не было, толькі груды смецця ў тых месцах, дзе калісьці стаялі наметы. Міліцыянт з акружэння ўбачыў мой стан, зразумеў, што я – не з імі, прапусціў мяне да машын, дзякуй яму за гэта! Я хадзіў вакол гэтых чатырох жалезных карабоў і траціў прытомнасць – бо ведаў Дашу, разумеў, што з яе характарам з аўтазака яна выйдзе ўжо зусім іншай істотай, так яно і сталася, бо я ведаў Дашу, ведаў яе таму, што кахаў, і кахаў таму, што ведаў.

Дык вось, я хадзіў вакол гэтых чатырох карабоў і клікаў яе, пыкаючыся ад жаху, як звар’яцелы, і яна адказвала мне, я чуў яе голас у агульным стогне. Яна імкнулася супакоіць мяне, ціха і спакойна паўтарала: «мілы, мілы», і я не ведаю, чаго каштаваў ёй гэты спакойны тон, калі яна была ўпэўненая, што іх вязуць забіваць. А яшчэ – яна заспявала нашу песеньку пра казу і ваверку, якую мы разам склалі, вяселую такую песеньку, мы спявалі яе ў ложку. Блядзь… Я не расказваў табе ўсяго гэтага для таго, каб ты не перажываў, каб мой добры бацька, аматар рыбалкі і кіно «Масква слязам не верыць», не пакутаваў. Шчыра табе скажу: я хваляваўся, што ты зробішся, як Даша, калі я распавяду табе, як яно было. Я не ведаў, што табе зараз ніколі не быць такім, як Даша. Ты непахісны – на процілеглы бок. На бок тых, хто пхаў яе ў аўтазак.

Я бадзяўся паміж гэтымі чатырма турмамі пад пранізлівым ветрам у сваім шэрым плашчы, накінутым на саколку з кароткім рукавом, у кедах на босую нагу, не адчуваючы ні холаду, ні першых подыхаў завірухі. Я тады наўрад ці разумеў, чаго імкнуўся дабіцца, калі скрэбся ў браніраваны бок аўтазака, ламаючы пазногці, прыстываючы да яго шчакою, імкнучыся адчуць сваю Дашу праз жалеза, пачуць, у якім з іх – яна. А зараз, тата, я разумею ўсё надзвычай ясна, чаго я жадаў. Мне патрэбна было ў апошні раз убачыць яе твар. Твар той гарэзлівай Дашы, Дашы, якую я кахаў. У нас хапіла б моцы, каб усміхнуцца адно аднаму. Развітаўшыся так, я, напэўна, здолеў бы пачаць забываць яе. Забіваць яе ў сабе. Паліць лісты і гімны ляноце, якія мы з ёю пісалі. Але ўсё, што я бачыў, кідаючыся паміж гэтымі браневікамі, – толькі кончыкі пальцаў, тырчэўшыя пад дахам кузава. Яны варушыліся, як у стужках пра зомбі. Нібыта аўтазакі былі панабіваныя жывымі трупамі і сярод гэтых мерцвякоў спявала нашу недарэчную песеньку пра казу і вавёрку Даша. Я глядзеў на гэтыя кончыкі пальцаў, разумеў, што адна з гэтых далоняў – маёй Дашы, і мне задавалася, што ім там не хапала паветра, я ўжо тады разумеў, што там няма вентыляцыі, парна, і мне здавалася, што ўсе яны, і сярод іх мая Даша, дыхаюць праз рукі, праз кончы-
кі пальцаў, што гэта адзіная іх магчымасць дыхаць.

Я так і не знайшоў яе, тата. Я пераканаў сябе ў тым, што яна была ў апошнім аўтазаку, і верыў у гэта тыя 15 сутак, што яна сядзела. Калі яна выйшла, сказала, што – у сярэднім. Наша непаразуменне пачалося з той ночы, калі я яе не знайшоў. Мы не знайшліся з-за высокіх вокнаў твайго чарцяжу, тата. З-за гэтых высокіх вокнаў я не здолеў у апошні раз зазірнуць у вочы маёй утульнай і гарэзлівай Дашы, якую я кахаў і якую буду кахаць да канца жыцця. Ты мне не дазволіў сказаць «бывай», нават позіркам. За гэтае і толькі за гэтае я праклінаю і зракаюся цябе. У цябе больш няма сына. Будзь ты пракляты.

Што было далей, ты ведаеш. Я, здаецца, распавядаў табе, як занёс ёй у перадачы яе любімую белую гарбату з ледзве раскрытмі лісцікамі, белымі знізу, зеленавата-попельнымі зверху, «белыя вейкі», у якіх, калі прыгледзецца, можна знайсці кавалачак сну (о, як яна любіла спаць!), а ў спісе прадуктаў, якія дазвалялася перадаваць арыштантам, – чорны хлеб і сала, тата. Сала. І я пхаў гэтую белую гарбату ў рукі афіцэру ў вакне прыёму і ашалела паўтараў, што Дашы патрэбна піць белую гарбату, што яна не вытрывае без белай гарбаты, мая Даша, і яна сапраўды не вытрывала, нягледзячы на тое, што гарбату ўсё ж такі забралі, але я так і не даведаўся, ці трапіла яна да Дашы. Дашы больш няма. Я застаўся адзін.

Тут я спынюся. Я не ведаю, як ты адолеш тое, што прачытаў. Я адчуваю, што ўва мне зараз куды больш нянавісці да цябе, чым я здольны ўтрымліваць. Я ведаю, што так нельга, што я сам не вытрымаю, парвуся, прарвуся, вярнуся з Амерыкі, кінуся перад табою на калені. Бо ты – мой бацька. Але я больш не хачу цябе бачыць. Прабач мяне за тое, што я тут напісаў.

Тата, тата, ну што ты нарабіў! Ну навошта ты ў гэта ўсё палез? Чаму ты не адмовіўся, мой добры бацька? Ён жа будзе ездзіць па тваіх сненнях, замінаючы табе спаць, гэтак жа сама, як зараз ездзіць па маіх. У дольнай скрыні камоды – шклянка віскі. Выпі і кладзіся спаць, раніцай пойдзеш на працу і табе зробіцца лягчэй. Паспрабуй усё забыць. Будзь шчаслівым. Бывай назаўсёды.

Твой сын.

Пераклаў з расейскае Максім Шапялевіч