Жарынкі порхалі, бы курвы, а голыя курвы скокалі праз купальскае вогнішча.

Пунсовы штопар укручваўся ў фіялетавыя нябёсы. Па-над стылымі водамі слаўся хмельны, бы пяршак, дымок. Бяздонная цемрадзь праціналася бутэлечным блямканнем, аргазмічнымі стогнамі і народнымі спевамі.

Старэча з крамянёвым вядзьмарскім тварам відавочна не ўпісвалася ў свята фальклорнай разбэсты. Седзячы каля вогнішча, яна засяроджана варажыла над вялізнай чорнай патэльняй, што стаяла на дзвюх цаглінах. Перакідала нажом залацістыя дранікі, плёхала на распалены чыгун цеста і, здавалася, не зважала ані на прывідныя цені, якія гойсалі праз агонь, ані на барвовыя трасеры, што хаатычна шпокалі наўкол.

Бультыхнула. Пырскі густа накрылі пунсовае вуголле, зашкварчэлі на патэльні. Старая страсянула кроплі з плюшавай душагрэйкі і з дакорам прымружылася на немаладога лысаватага дзядзьку з акуратнымі, нібы ў калгаснага бухгалтара, вусікамі. Стоячы ў вадзе, ён пажадліва абдымаў дзвюх маладзіц, па выглядзе – перадавых прадавачак «Сельпо». Дзявулі, фасоністая бяляўка і вытанчаная чарняўка, выглядалі няўлоўна падобнымі, нібы родныя сёстры. Лагодныя хвалі песцілі іх пругкія цыцкі, а вусаты зачаравана і бессаромна пераводзіў позірк налева-направа.

– Ну, Стасю, ты і жа-а-ба!.. – агучыла дакор старэча. – Хіба не бачыш, што тут людзі балююць?..

Юрлівец схамянуўся, адляпіў позірк ад цыцак і выбачальна прыклаў далонь да грудзей.

– То бяры сястрычак – і гайда дранікі есці, пакуль гарачыя!.. – палагаднела вядзьмарка, крыху павагалася і выцягнула з-пад крыса душагрэйкі біклажку з самагонам. – Дый выпіць не зашкодзіць, каб нячысцікаў адагнаць!

Стась паслухмяна выбраўся на бераг, працягнуў руку сёстрам. Але пакаштаваць вядзьмарчыных гасцінцаў не паспеў: ад вогнішча наляцелі, падхапілі і занурылі ў карагод.

З густой цемры маркотна заскуголіла скрыпка, вухнуў бубен, пругка і згодна загудзелі дудары. Залатыя дровы з шоргатам рассыпаліся сляпучымі згусткамі, вясёлыя жарынкі пырскалі ў нябёсы. Гіганцкія цені кружлялі вакол агню ў шалёным вакханальным рытме. Паветра набрыняла аскомістым водарам разбэсты.

Старэча сарамліва пасміхнулася, нібы прыгадала маладое і брыдкае. Прыклалася да біклажкі, уцерла бяззубы рот і падчапіла відэльцам свежаспечаны дранік.

Шчыльнае металёвае ракатанне спакваля ўвайшло ў слых і дазволіла сябе ўсвядоміць. Неўзабаве яно ўзмацнілася да роўнага механічнага грукату і імгненна засланіла сабою навакольныя гукі. З-пад нізкіх аблокаў міргнуў чырвоны агеньчык, і над галовамі праявілася бліскучае яйка з доўгім страказіным хвастом. Густую цемру рассекла касое лязо пражэктара. Яно дбайна абмацала чарналакавыя воды, карункавую папараць, вогнішча і аголеныя спатнелыя целы.

Верталёт завіс па-над галовамі, акуратна знізіўся і ўпэўнена зафіксаваўся палазамі на паляне. Шугануў вецер з вадзяным пылам, прысутныя інстынктыўна прыкрылі твары.

Лопасці абвіслі. Трап апусціўся. Усярэдзіне верталёта азначыўся няпэўны рух.

– Джон Фіцджэральд Кенэдзі, прэзідэнт Злучаных Штатаў Амерыкі, – абвесціў нехта нябачны.

Большасць прысутных не адразу ўцяміла пачутае: дэсінхранізацыя карцінкі і гуку была навідавоку. Адэкватна адрэагавалі толькі Стась і ягоныя дзеўкі. Першы паспеў нацягнуць белыя кальсонныя нагавіцы, папляваць на пальцы і прыгладзіць вусы. Чарняўка з бяляўкай незаўважна для ўсіх слізганулі ў трэйлер, што хаваўся ў цёмным гушчары.

З верталёта высыпалі аднолькавыя каржакаватыя хлопцы ў аднолькавых чорных акулярах і аднолькава някідкіх шэрых стройчыках. Яны прафесійнымі позіркамі ацанілі нудыстаў на прадмет зброі і разгрупаваліся на паляне.

Джон Фіцджэральд Кенэдзі абсалютна не адпавядаў свайму тэлевізійнаму вобразу, распрацаванаму іміджмейкерамі яшчэ за часамі перадвыбарчай кампаніі: гэткі гібрыд прагрэсіўнага ўніверсітэцкага выкладчыка і акцёра з рэкламнага роліка зубной пасты. Трыццаць пяты прэзідэнт Злучаных Штатаў выглядаў самотным і засяроджаным; знешнепалітычная сітуацыя не спрыяла братэрскай любові. Ён нервова падцягнуў вузел гальштука, прамакнуў лоб насоўкай і немалым намаганнем волі зацвердзіў добразычліва-афіцыйны позірк.

Гэтым позіркам Кенэдзі агледзеў пярэдні план і спыніўся на вытанчанай чарняўцы; за колькі хвілінаў, праведзеных у трэйлеры, тая паспела надзець сціплую сукню, укласці фрызуру і нават падправіць касметыку.

– Жаклін, я заўсёды цаніў тваю вынаходлівасць, у тым ліку і ў сексе, – адбудаваў прэзідэнт тактоўную прэлюдыю спіча. – Але…

– Джэкі, гэта ўсяго толькі перформанс, – з дазаванай крыўдай патлумачыла першая лэдзі ЗША. – Постмадэрнічны тэатр, эстэтычны мінімалізм, дэканструкцыя вобразнай парадыгмы. Карацей, увасабленне прынцыпаў Усеагульнай Дэкларацыі правоў чалавека нетрадыцыйнымі пастановачнымі сродкамі. Усе аголеныя і таму ўсе роўныя. Ты ж не ханжа і не супраць сучаснага мастацтва?

Фасоністая бяляўка, якая выйшла з-за спіны Жаклін Кенэдзі, узялася вытлумачваць групавуху з іншага боку.

– І перформанс гэты называецца Купалле. Дзень летняга сонцастаяння, свята плоднасці, народнага чарадзейства і перамогі дабра над ліхам, – з інтанацыямі прафесара этнаграфіі патлумачыла Лі Радзівіл. – Мы з сястрой акурат і зладзілі купальскае свята ў гонар твайго найлепшага сябра і майго мужа, князя Станіслава Альбрэхта. Гэты дзень і пагэтуль адзначаюць на гістарычнай радзіме продкаў Стэсі, у горадзе Нясвіжы.

– Нясвіж – гэта дзесьці ў Манголіі? – недаверліва ўдакладніў Джэкі.

– У Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы, – далікатна ўкруціўся ў размову Стэсі. – БССР – гэта адзін са штатаў Савецкага Саюза. Самы заходні. Халодная вайна, жалезная заслона, балістычныя ракеты, КГБ, гарэлка, калгасы і містар Хрушчоў з чаравікам на трыбуне ААН…

Тлумачэнне князя Радзівіла не выклікалі ў прэзідэнта Кенэдзі ані цікаўнасці, ані здзіўлення. Ён з агідай аглядаў спатнелую ад любошчаў і алкаголю публіку, і на донцах прэзідэнцкіх вачэй, нібы на фотапаперы, праяўляліся здзеклівыя загалоўкі заўтрашніх газет.

– Значыцца, Стэсі, у тваім БССР сексуальная рэвалюцыя адбылася яшчэ раней за Злучаныя Штаты, – падсумаваў Кенэдзі. – Ухваляю. Але ж перформанс у фармаце свінгер-вечарынкі, калі пра яго дазнаюцца…

– Выключаецца цалкам, – супакоіла Жаклін. – Масоўка – акторкі-пачаткоўкі з Брадвею разам са сваімі бой-фрэндамі, дармаедамі-бітнікамі. Купальскае кантры – музыкі з найлепшай габрэйскай рэстарацыі Брукліна. Дэкарацыі мы выпісалі з Галівуду. Усім заплацілі па найвышэйшым рахунку і паабяцалі яшчэ больш у наступныя разы. Так што ім цяпер прасцей маўчаць, чым гаварыць. Да таго ж, дарагі Джэкі, ані рэпарцёраў, ані залішніх вачэй тут быць не можа. Нагадаю, што мы на даху аднаго з самых высокіх хмарачосаў Нью-Ёрка, а значыцца, і ўсяго свету.

У пацвярджэнне словаў сястры Лі Радзівіл эфектна рассунула гіганцкія лісты папараці, выштукаваныя з пап’е-машэ.

З вышыні пяцісот футаў адкрывалася панарама Нью-Ёрка, бяздушная і матэрыялістычная. Сляпучая галактыка Манхэтэна бязжальна выпальвала вочы. У залітых электрычнасцю цяснінах стрытаў і авеню праплывалі злітныя аўтамабільныя стужкі. Шалела неонавая рэклама, прапаноўваючы ў крэдыт усе існыя радасці жыцця.

Знянацку ад верталётнай кабіны пачуўся траскучы радыёшоргат, на які наклалася трывожнае піканне. Збоку-ззаду Кенэдзі далікатна матэрыялізаваўся ахоўнік і схіліўся да прэзідэнцкага вуха.

Джэкі прабыў у салоне нядоўга, а калі вярнуўся, выглядаў дэпрэсіўным і нібыта замарожаным – рыхтык як тры месяцы таму, калі яму даклалі пра няўдалую высадку «контрас» на Кубе.

– Змушаны з вамі развітацца, – Кенэдзі замкнуў твар у дзяржаўна-заклапочаным выразе. – Справы неадкладнай пільнасці.

Ён ужо збіраўся сесці ў верталёт, але ў апошні момант зачапіўся позіркам за старую відавочна нетутэйшага экстэр’еру. Старэча па-гаспадарску ўпэўнена несла да Джэкі вялікі спод ружовых круглякоў з карункавымі закрайкамі, ад якіх сыходзіў надзіва апетытны водар. У вачах бабкі чыталася настойлівае патрабаванне неадкладна пакаштаваць і выпіць.

– Пачакай, сыначка, – загадала старая. – Калі ты пра той страшны пажар, то я згашу яго проста зараз.

Кенэдзі таргануўся, нібы ад удару электратокам. Крытычна агледзеў цяжкую чорную спадніцу, зашмальцаваную душагрэйку ў прапалінах, вузлаватыя рукі з сінімі вяровачнымі пражылкамі і непранікальны, нібы вытачаны з каменя, твар. Усё гэта падсвядома асацыявалася ў яго з СССР, гарэлкай, калгасамі і ўвогуле з пеклам.

– Гераіня Хэлоўіну? – нервова запытаўся прэзідэнт у Жаклін.

– Рэжысёрка-пастаноўшчыца нашага купальскага перформансу, – патлумачыла першая лэдзі. – Між іншым, родам з-пад Нясвіжа, таго самага. Аўтэнтычная вядзьмарка… куды там расфарбаваным акторкам з брадвейскага «Макбета»! Бароніць традыцыі, адкрывае мінулае, прадказвае будучыню і сурочыць ворагаў.

Джэкі не адразу засвоіў пачутае.

– Мэм, пра які пажар вы гаворыце? – з напругай удакладніў ён у бабкі.

– Пра той самы, якім ты, сынок, так пераймаешся. Дзе гарыць, не скажу дакладна. Адно ведаю, што надта адсюль далёка. Ужо трэці дзень, і ніхто не можа згасіць. Давай паспрабую.

– Адкуль вы ўсё ведаеце?!..

Вядзьмарка мёртва ўчарэпілася ў прэзідэнта, драпежна вышчарылася і пацягнула яго ў цёмны гушчар. Той нават не рыпнуўся, бо адразу адчуў сябе ў цісках чужой волі. Каржакаватыя хлопцы ў някідкіх шэрых строях, якія пільнавалі кожны прэзідэнцкі рух, скамянелі ўмомант, нібы пад позіркам Медузы-Гаргоны, і гэтая акалічнасць канчаткова прыўнесла ў сітуацыю элемент невытлумачальнай містыкі.

Тое, што адбылося далей, нагадала Джэкі Кенэдзі дакументальны фільм пра шаманаў індзейскага племені тэтан-дакота. У руках варажбіткі невядома адкуль узялася пяць пашарпаных алюмініевых конавак. Старэча акуратна паставіла іх радком на борцік басейна, донцамі дагары, тройчы перажагналася і глуха зашаптала засяроджанай скарагаворкай, паўтараючы да бясконцасці:

– Йшла Божая Маці сінімі марамі, зялёнымі мастамі, залатою чашкай брала воду, агонь засланіла, зямлю збараніла…

З кожным паўторам мантры вядзьмарка прыгаршчай чэрпала з басейна і плёхала на конаўкі. На кашчавым пальцы цьмяна блішчэў пярсцёнак цяжкага старажытнага срэбра з нечытэльнымі таямнічымі пісьмёнамі.

У галаве Кенэдзі недарэчна завярцелася слова «ерась», падзабытае з часоў заканчэння каталіцкай школы. Ён ужо збіраўся збегчы ад небяспечнай вар’яткі, але знянацку ад донцаў конавак паваліла густая шэрая пара, у горле зашкрэбла, рыхтык ад нашатыру, у галаве нешта набрыняла і шпокнула з ільдзістым блакітным дзвонам.

– Згаснуў твой пажар, – абвясціла старая паяснелым голасам.

Прэзідэнт ніякавата глянуў на чараўніцу і без развітання пасунуўся да верталёта. Па вачах аховы ён зразумеў, што за час яго адсутнасці нешта змянілася.

– Містар прэзідэнт, толькі што на сувязі быў губернатар Тэхаса, – паведаміў пілот. – Ён прасіў сказаць, што…

– Звяжыце мяне з ім!..

Пачварны пажар, які трэці дзень выпальваў найвялікшы нафтавы тэрмінал Тэхаса, ад самага пачатку стаў некіраваным і пагражаў перакінуцца на бліжэйшы горад. Тэрмінал давялося ачапіць, але чуткі пра катастрофу ўсё ж прасочваліся ў бізнесовыя колы. Пажар азначаў не толькі банкруцтва нафтавых кампаній, у чые акцыі сям’я Кенэдзі ўклала немалыя грошы, але і непазбежны абвал нью-ёркскай фондавай біржы. Апошняе, згодна з эфектам даміно, цягнула за сабою процьму наступстваў розных ступеняў паскуднасці, якія засланялі сабою нават экалагічную катастрофу і чалавечыя ахвяры.

Спыніць пажар не маглі ўсе пажарныя штата. І вось, як паведамляў тамтэйшы губернатар, літаральна хвіліну таму невядома адкуль наляцелі хмары і шалёная залева згасіла агонь, хаця неба над усім штатам яшчэ гадзіну таму было яснае.

– Гэта проста нейкі цуд, містар прэзідэнт, я ніколі такога не бачыў, – падсумаваў губернатар дрыготкім ад пабожнасці голасам. – Нібы сам Гасподзь адначасова скіраваў усе брандспойты Злучаных Штатаў на тыя пяць рэзервуараў…

Кенэдзі механічна адзначыў, што конавак на борціку басейна таксама было пяць.

Шаманскія маніпуляцыі з паліваннем посуду і раптоўная залева ў паўтары тысячы міляў адсюль відавочна мелі нейкую прычынна-выніковую сувязь. Прырода гэтай сувязі не вытлумачвалася рацыянальна, але сувязь гэтая, бясспрэчна, існавала, прытым асабліва цешыў канчатковы вынік.

Перамовы з Тэхасам натхнялі да асцярожнага аптымізму. Кенэдзі выбраўся з салона і ласкава агледзеў курваў з бойфрэндамі, якія, атабарыўшыся каля вогнішча, апетытна прыкладаліся да пляшак. Прыняў перад патэнцыйным электаратам найвыгоднейшую паставу, прыўзняў руку і злавіў сябе на думцы, што цяпер шчыра шкадуе пра адсутнасць рэпарцёраў.

– Маю зрабіць важную для ўсіх нас заяву, – прамовіў Джэкі голасам, якім з Белага Дома звычайна віншуюць з Днём Падзякі. – Жахлівы пажар у Тэхасе, пра які мы пакуль не хацелі распавядаць і пра які ўся нацыя дазнаецца толькі на раніцу, нарэшце зліквідаваны нашымі агульнымі намаганнямі. Злучаныя Штаты – вялікая дзяржава, мы здатныя супрацьстаяць і не такім выклікам!

Прашаргацелі воплескі. Кенэдзі фотагенічна пасміхнуўся і, адаслаўшы ахову, скіраваўся да вядзьмаркі. Тая, знясіленая сеансам выклікання дажджу, нерухома сядзела пад пластмасавай сасной.

– Мэм, як гэта ў вас атрымалася? – пацікавіўся Джэкі з інтанацыямі школьніка, якому маці замест абяцанага ровару нечакана купіла «кадылак».

Вядзьмарка стомлена глянула на прэзідэнта і прамовіла надзіва роўна:

– Іншаму б не сказала, а табе скажу… Тваёй краіне не варта баяцца Саветаў, яны разваляцца. Да развалу СССР прыкладзе руку адзін мой зямляк на імя Станіслаў. Запомні гэтае імя. Але ты гэтага ўжо не заспееш, бо цябе застрэляць. А смерць твая, сыначка, акурат і прыйдзе з Беларусі, з Мінска. Заб’е цябе вайсковец, які скончыў адмысловую школу, дзе й навучаюць забіваць. Так што не хвалюйся, ты памрэш хутка і без пакутаў…

…Ранішні ветрык з Гудзона варушыў шызы попел вогнішча, пад якім пяшчотна ружавела вуголле. На глянцавай вадзе басейна гайдаўся самотны купальскі вяночак. Галівудскія дэкаратары дзелавіта скручвалі ў рулоны штучны мох. І ніхто не зважаў ані на старую, якая па-ранейшаму сядзела, прыхінуўшыся спінай да шурпатага пластыка, ані на вялізны спод састылых дранікаў перад ёй.

Паветра басавіта завібравала, нібы мост пад таварным саставам. Энергічны шоргат крылаў успароў вільготную шэрань. На борцік басейна важка апусціўся гіганцкі гуталінава-чорны крумкач інфернальнага выгляду. Ён скасавурыў вясёлкавае вока на біклажку з самагонам і пранізліва каркнуў.

– Ну, выпі, выпі, калі так хочацца, – з нечаканай пяшчотай дазволіла старая. – Толькі дранікам заясі, каб па-людску было…

Варажбітка падчапіла відэльцам самы тоўсты дранік, і срэбны пярсцёнак на яе пальцы бліснуў, нібы апошняя зорка на золку.

* * *

Наступствамі купальскага перформансу ў 1961 годзе сталіся дзевяць цяжарнасцяў, сем абортаў, пяць разводаў і два самагубствы. Натуральна, уплывовыя бульварныя газеты пра гэта не напісалі; Жаклін і Лі ведалі, як правільна сябраваць з медыямагнатамі.

Жаклін неўзабаве паляцела ў Парыж, на прымерку чарговай ружовай сукні ад Шанэль. Лі захапілася творчасцю Трумэна Капотэ, моднага пісьменніка-гомасексуала, і гэта стала прычынай мадэрнісцкіх чутак пра раптоўную змену эстэтычнай і сексуальнай парадыгмы ўсіх ейных каханкаў. Стэсі Радзівіл, уладальнік транснацыянальнай рыэлтарскай агенцыі, з галавою занурыўся ў канвертацыю нерухомасці ў грошы і наадварот. А Джон Фіцджэральд Кенэдзі, нібы той штурман, жорстка пракладаў на глобусе знешнепалітычны курс ЗША, з пераменлівым поспехам пазбягаючы рыфаў, водмеляў, бураў і штыляў.

Неўзабаве і пра Купалле, і пра падзеі, звязаныя з тым перформансам, забыліся амаль усе…

Акрамя Алена Далеса, усемагутнага дырэктара ЦРУ. Містар Далес, ласкавы стары з халоднымі вачыма патолагаанатама, пільна адсочваў абсалютна ўсё, што тычылася Джона Кенэдзі і яго атачэння. Свята разбэзсты на даху хмарачоса асабліва не зацікавіла звыклага да ўсяго спецслужбоўцу; яго картатэка і так была заваленая кампраметарнымі матэрыяламі на ўсіх больш-менш уплывовых людзей Злучаных Штатаў.

А вось першабытныя камланні экзатычнай шаманкі і яе глабалісцкія прадказанні раптоўна адрадзілі ў Алане Далесе веру ў надзвычайнае. Пасля залевы ў Тэхасе, якую, без сумневу, выклікала паліванне конавак у НьюЁрку, не даваць веры прароцтвам Сівілы з невядомай для ўсіх Беларусі было не толькі немагчыма, але і злачынна.

Ужо на другі пасля Купалля дзень старэчу затрымалі спецагенты і даставілі ў пентхаўс аднаго з манхэтэнскіх хмарачосаў, дзе месцілася сакрэтная лабараторыя ЦРУ. Падвопытнай вядзьмаркай заняліся самыя прасунутыя псіхааналітыкі, гіпнатызёры, тэлепаты, тэолагі і следчыя, але ніякага плёну іх даследаванні пакуль не давалі.

І толькі інфернальна-чорны крумкач, якога бачылі ў кампаніі варажбіткі як мінімум трое

Пеўні прагарлалі новы дзень. У вільготных пасля ночы травах зашаргацела, застракатала і засноўдалася. Сонца пераможна ўздымалася над вясковымі дахамі. Ясная ліпеньская раніца выкладала на грунтоўцы рытмічныя сінія цені, залаціла бляшаны рэпрадуктар на калгасным кароўніку.

Рэпрадуктар адкашляўся, напружыўся і праз радыёшоргат выплюнуў у празрысты блакіт:

– У эфіры – перадача «Раніца маёй рэспублікі». Ідучы насустрач гістарычным рашэнням студзеньскага пленума ЦК КПСС, працоўныя калгаса «Чырвоны шлях» Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці ўзялі на сябе падвышаныя сацыялістычныя абавязацельствы па пашырэнні пасеваў кукурузы…

– Выключыце вы гэту херню, Міроныч, – чарнявы маладзён дбайна абцёр рукі аб доўгі скураны фартух, напялены паверх медычнага халата.

Мажны свінавокі мужчына ў цёмным, не па надвор’і, бастонавым строі глянуў на суразмоўцу з начальніцкай перасцярогай.

– Па-першае, Генік, я табе не Міроныч, а таварыш Ананій Міронавіч Басота, – адказаў ён у густым селядцова-цыбульным сіпенні. – Герой Сацыялістычнай працы і старшыня самага перадавога калгаса Нясвіжскага раёна. Па-другое, не выключу, бо тут акурат мой калгас і прапагандуюць. А па-трэцяе – піздзіш замнога. Чапаева ідзі рэж, а то з раёна ў кожны момант могуць прыехаць.

Генік не стаў пярэчыць. Падхапіў сакваяжык з аблушчаным чырвоным крыжам і пасунуўся за кароўнік. У цяньку, на шырокім брызенце, грувасцілася туша прыўкраснага чорнага бугая. Тлустая зялёная муха поўзала на пукатым, у кравяністых пражылках, бычыным воку.

– Я ж чалавечы патолагаанатам, а не жывёльны, – Генік нетаропка абышоў тушу, прыкідаючы, з чаго пачынаць. – Тут рэзнік патрэбны, са спецыяльным рыштункам. Ці ветэрынар…

– Так, без дэмагогіі, – жорстка асадзіў Ананій Міронавіч. – Мне загадалі арганізаваць анатамаванне бычынага трупа, і каб пад пратакол. Не зробіш як мае быць – гэта будзе не апошні пратакол у тваім жыцці!..

Сонца прыпякала. Генік анатамаваў. У бязветранае паветра падымаўся моташліва-салодкі пах крыві. Калгасны старшыня сядзеў на лавачцы пад бярозай і штохвіліны выціраў бліскучы лоб.

– Агне-ешка!.. – крыкнуў ён у бок кароўніка. – Прынясі што-небудзь папіць!..

З дзвярэй кароўніка вызірнула немаладая спалоханая скотніца і па хуткім часе прыбегла са жбанам.

– Вось, паночак, халоднае…

– Колькі разоў табе гаварыць, што ў нас у Савецкім Саюзе ўсе роўныя і ніякіх паноў тут няма, – Ананій Міронавіч прагна прыклаўся да жбана, і малако пацякло з куткоў яго рота. – Ці ніяк сваю белапанскую Польшчу забыць не можаш?.. Ат, яшчэ гадоў дзесяць таму цябе за адно б толькі слова «паночак» ведаеш куды б выправілі?..

– Ведаю, паночак, ведаю… – уздыхнула старая.

Калгасны старшыня зняў заплямлены малаком пінжак, кінуў на рукі скотніцы і пасунуўся да кароўніка. На цаглянай сцяне пагойдвалася шырокая прасціна ў бурых падсохлых плямах. Басота асцярожна адагнуў край, зазірнуў пад тканіну і адразу адскочыў, нібыта апёк вочы.

– Генік, гэта ты завесіў?

– Угу, – засяроджана азваўся патолагаанатам, адганяючы мух, якія манатонна гулі над разваленай бычынай грудзінай.

– Ну, хоць нешта зрабіў правільна. А то ў нас тут яшчэ шмат несвядомых!..

Скотніца асцярожна наблізілася да тушы, схілілася над скрываўленай пысай і сантыментальна яе абняла. Тым часам Генік аберуч выдраў з чапаеўскай грудзіны маціцова-барвовае сэрца і пераможным жэстам Данка прыўзняў яго над галавою.

– Гля, якая прыгажосць! Проста цукерачка, а не фіброзна-мускульны орган!..

Ананій Міронавіч слізгануў вачыма па органе, перавёў позірк на прасёлак і здранцвеў тварам.

Па дарозе, у даўжэзным шлейфе пылу, нетаропка каціла шэрая «волга» з доўгім прутком антэны спецсувязі. Старшыня калгаса выпрастаўся, нібы насаджаны на кол. Уцягнуў па магчымасці жывот, выцер аб штаніны імгненна спатнелыя далоні і вернападданым поглядам прывітаў госця, які выйшаў з машыны адразу, як тая спынілася.

– Добрай вам раніцы, таварыш Пяткевіч, – прапхнуў Басота праз шурпатую гартань і няўпэўнена працягнуў руку.

Таварыш Пяткевіч, прыязны падцягнуты дзядзька з аптымістычнай посмешкай на ідэалагічна вытрыманым твары, адказаў энергічным поціскам.

– Не такое яно ўжо і добрае, Ананій Міронавіч…

– І не кажыце, таварыш маёр: паўсюдна ворагі…

Таварыш маёр глянуў на старшыню з таварыскім дакорам.

– Вы, таварыш Басота, не зусім правільна разумееце палітыку партыі. Апошняю прамову таварыша Хрушчова канспектавалі? У Савецкім Саюзе агулам і ў Савецкай Беларусі ў прыватнасці больш не існуе сацыяльных перадумоваў для масавай антысавецкай дзейнасці. Але асобныя негатыўныя праявы яшчэ здараюцца. Напрыклад – былыя фашысцкія памагатыя з беларускіх буржуазных нацыяналістаў, якія паскудзяць сацыялістычнаму будаўніцтву на грошы заакіянскіх гаспадароў…

Нібыта ў пацвярджэнне гэтых словаў рэпрадуктар на слупе, які быў заціх, загрукатаў сакавітым барытонам:

– …абурэнне ўсіх сумленных савецкіх грамадзянаў. «Ганьба нацыяналістычным недабіткам!» – гнеўна заяўляюць рабочыя слуцкай макароннай фабрыкі, і гэтыя словы гучаць годным адлупам ястрабам Пентагона і ЦРУ, якія з дапамогай жменькі запраданцаў імкнуцца аднавіць у БССР уладу паноў і капіталістаў! Пракурор патрабуе для падсудных здраднікаў, паліцаяў і шпігуноў…

Пяткевіч выслухаў паведамленне з казённай павагай, агледзеўся і спыніў позірк на разваленай бычынай тушы.

– Ну, што ў вас? Прычыну смерці назваць можаце?

Патолагаанатам выцер скрываўленыя рукі анучкай, памуляўся і далікатна схіліўся да вуха госця.

– Таварыш патолагаанатам, мы тут усе савецкія людзі… спадзяюся. Можаце гаварыць уголас, – дазволіў Пяткевіч.

– Прычынай смерці племяннога быка-чэмпіёна па мянушцы Чапаеў стала яго зверскае згвалтаванне ў заднепраходную адтуліну, – афіцыйна абвесціў Генік, крыху павагаўся, але ж не ўтрымаўся ад перакладу на размоўную: – Карацей, нашага бычару да смерці забаралі… Што таго ворага народа!

У таварыша маёра хапіла тактоўнасці не акцэнтаваць увагу на апошніх славах.

– Патлумачце, калі ласка, падрабязней, – мякка ўдакладніў ён.

– У бычыным анусе выяўлена каля трох літраў спермы.

– Чыёй? – прафесійна хутка ўкруцілася пытанне.

– Ээээ… Не ведаю. Але ніводны савецкі чалавек на такое не здольны. Сперму на экспертызу трэба аддаць, а гэта толькі ў Мінску…

Скотніца, якая пагэтуль моўчкі слухала дыялог, знянацку загаласіла танютка і перарывіста:

– А-ёй, мой Чапаенька!.. Ды хто ж цябе так?.. І што ж ты перад смерцю ад таго ірада нацярпеўся!.. Я ж цябе гадавала, ночы не спала, усіх кароў закінула, адным толькі табою і займалася!.. На пашу ад рана выводзіла, цёлачку-прыгажуньку табе прыглядала!..

Ананій Міронавіч наступіў старой на нагу – тая злякана змоўкла. Кашлянуў у кулак, неўпрыкмет страсянуў салёную кроплю з носа.

– Мы сапраўды рыхтавалі Чапаева для паездкі на Усесаюзную выставу дасягненняў народнай гаспадаркі ў сталіцы нашай Радзімы, горадзе Маскве. Ён бы адтуль залаты медаль прывёз… калі б не антысавецкі акт скаталожніцтва!..

Сонца стаяла ў зеніце. Дзень плавіўся і плыў. Цені на сценах кароўніка калыхаліся, ссоўваліся і размываліся, нібы ў міражы. Маёр Пяткевіч крытычна агледзеў прасціну ў разляпістых бурых плямах і без ваганняў садраў яе, дэманструючы, што часы цяпер сапраўды ліберальныя і што ў савецкае ўлады няма таямніц ад сумленных грамадзянаў.

На пабеленай цэгле брутальна чырванеў надпіс:

СЛАВА САВЕЦКІМ ЧЭКІСТАМ!

Надпіс быў зроблены крыва і няўпэўнена – нібы яго аўтар толькі нядаўна вывучыў алфавіт. Пяткевіч адышоў ад сцяны на колькі метраў і ацаніў пісьмёны вокам спрактыкаванага аматара жывапісу.

– Мяркую, што цынічны надпіс на сцяне савецкага кароўніка зроблены крывёю Чапаева, – агучыў ён вынік агляду. – Ці ў вас, таварышы, ёсць нейкія іншыя меркаванні?

– Экспертыза пакажа, – знізаў плячыма патолагаанатам.

Таварыш маёр пасунуўся да «волгі».

– Як будуць вынікі – неадкладна паведаміце. Таварыш Басота Ананій Міронавіч, таварыш Пазнякевіч Яўген Аляксандравіч і таварыш Крукоўская Агнеса Войцэхаўна, – абвесціў ён у танальнасці павесткі па месцы жыхарства. – Праз пятнаццаць хвілін тут будзе апергрупа. Нашы супрацоўнікі правядуць комплекс чэкісцкіх мерапрыемстваў, пасля чаго вас усіх павязуць у райаддзел для допытаў…

Старшыня калгаса хапануў ротам паветра і раздзьмуўся, бы мангальф’ер, пры гэтым гузік з яго пінжака адшпокнуў у траву.

Патолагаанатам упусціў у тушу трэпан. І толькі скотніца ўспрыняла пачутае з пакорлівай абыякавасцю, і ў пацвілых вачах яе адразу высвеціўся спіс неабходных пры арышце рэчаў.

– …у якасці сведкаў, каб запратакалаваць усё па закону. Назад таксама даставяць, – дадаў Пяткевіч і ледзь заўважна пасміхнуўся папулярнаму сярод людзей яго прафесіі жарту. – Добрага вам дня, дарагія таварышы!..

Ананій Міронавіч праводзіў «волгу» вільготнымі ад ласкавасці вачыма, плюхнуўся на лаву і выцягнуў валідол. Агнеса незаўважна перажагналася і патупала да кароўніка. Генік сцягнуў праз голаў скураны фартух і сплюнуў.

– Нарэшце зваліў… баец нябачнага фронту, – без усялякай павагі вымавіў ён і, перахапіўшы абураны погляд калгаснага старшыні, дадаў з прыхаваным выклікам: – Што зыркаеце, Міроныч? Вам жа сам таварыш маёр сказаў, што палітыку партыі разумееце няправільна. Не засталося ў нас у БССР масавых ворагаў!..

* * *

Начальнік нясвіжскага райаддзела КГБ Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч уважліва разглядаў гіганцкую кучу лайна. Куча была ва ўсіх падрабязнасцях зафіксаваная на аператыўным фотаздымку. Пра надзвычайны аб’ём экскрэментаў сведчыў маштабны метр з рыскамі, што стаяў побач. У пратаколе дэталёва пазначаліся форма, колер, кансістэнцыя і памеры: шчыльны конус аднароднага цёмна-карычневага колеру, блізка 53 см у дыяметры і каля 37 см у вышыню.

Фекаліі былі выяўленыя чэкістамі перад параднымі дзвярыма нясвіжскага райаддзела КГБ толькі а дзявятай раніцы і, мяркуючы па ўсім, праляжалі там з ночы. Характэрна, што ніводны чалавек, які праходзіў міма, не кінуўся з заявай у «органы»; пэўна, лайно перад Дзяржбяспекай успрымалася савецкімі грамадзянамі як элемент натуральнай рэпрэсіўнай атрыбутыкі. Але гіганцкая куча, безумоўна, з’яўлялася слядамі жыццядзейнасці таго самага злачынцы, які пакінуў у анусе бугая Чапаева тры літры спермы.

Асоба злачынцы выклікала ў Пяткевіча пачуцці, блізкія да антынавуковага рэакцыйнага ідэалізму. Савецкі грамадзянін, нават пры самым пажыўным рацыёне, наваляць так багата не мог. Дый нашто сумленнаму грамадзяніну спраўляць патрэбу на прыступках КГБ? На падобнае быў здольны адно нейкі антысавецкі монстр…

Фотаздымак лайна ляжаў на барвовай саф’янавай папцы з залачонымі шчытом і мячом. Нацюрморт падступна схіляў камітэтчыка да алюзій і нават абагульненняў, але ён адразу адагнаў ад сябе думкі з відавочна антысавецкім душком.

– А ты, Фелікс Эдмундавіч, яшчэ нешта пра чыстыя рукі гаварыў! – па-свойску падміргнуў Пяткевіч партрэту, адсунуў фотаздымак і раскрыў папку са стосам шыфраграм, запытаў, даносаў і дакладных, якія прыйшлі яшчэ з раніцы.

Большасць папераў выглядала руцінна, рыхтык любошчы абрыдлых адно аднаму сужэнцаў. Патрабаванні дэталёва аналізаваць аператыўную сітуацыю, адказна ставіцца да агентурна-вышуковых мерапрыемстваў і рэгулярна ўзмацняць палітыка-выхаваўчую працу…

А вось вялізная капэрта, расквечаная рознакалібернымі фіялетавымі штампамі, адразу прывабіла ўвагу зваротным адрасам: Масква, плошча Дзяржынскага, 2, КГБ СССР. Падобныя капэрты прыходзілі ў нясвіжскі райаддзел вельмі рэдка. Пяткевіч нецярпліва чыкнуў нажніцамі. На стол выслізнула папка аператыўна-вышуковай справы, з тузін глянцавых фотаздымкаў і суправаджальны ліст за генеральскім подпісам.

Перш-наперш Вікенцій Дамінікавіч азнаёміўся з фотаздымкамі. Яны былі зробленыя ў нейкіх першабытных джунглях: непраходныя зарасці папараці, шалёных памераў хвашчы… Але гэта былі не джунглі братэрскага В’етнама, а менавіта капіталістычныя джунглі; пра апошняе сведчыў верталёт з надпісам «Marine One» і выявай амерыканскага сцяга.

На наступных здымках маёр Пяткевіч беспамылкова пазнаў Джона Фіцджэральда Кенэдзі. Галоўнакамандуючы арміі патэнцыйнага ворага прыязна размаўляў з дзвюма маладзіцамі, па выглядзе – перадавымі прадавачкамі «Сельпо». З-за спінаў прадавачак напружана вызіраў немалады вусаты дзядзька з акуратнымі вусікамі калгаснага гуманітарыя. На заднім плане цынічна вытанцоўвалі цалкам аголеныя дзеўкі і дзецюкі, няйнакш як пад бездухоўны рок-н-рол. Напэўна, гэта быў нейкі фестываль капіталістычнай парнаграфіі.

– Але ж як добра таварышы з выведкі працуюць!.. – з пачуццём карпаратыўнага гонару зазначыў Вікенцій Дамінікавіч, разглядаючы фатаграфіі.

З апошняга здымка, зробленага ў найлепшай якасці, таварышу маёру пасміхалася ссушаная старая ў зашмальцаванай душагрэйцы. Крамянёвыя зморшчыны яе твару навявалі асацыяцыі з фальклорнымі жахалкамі пра варажбітак, пярэваратняў ды іншых нячысцікаў. На руцэ вядзьмаркі цьмяна зіхацеў старажытны пярсцёнак з неразборлівымі знакамі.

Суправаджальны ліст і аператыўна-вышуковая справа сведчылі, што Рымша Ганна Францаўна, 1863 года нараджэння, яшчэ ў 1940 годзе праходзіла па дакументах аператыўнага ўліку на падпольную арганізацыю беларускіх нацыяналістаў, у якой нібыта была штатным містыкам. Паводле нешматлікіх агентурных паведамленняў, Ганна Францаўна жыла на хутары пад Нясвіжам у таварыстве гіганцкіх крумкачоў, якіх гадавала сырым мясам супрацоўнікаў НКВД. Але ўсе спробы арыштаваць яе сталіся марнымі – апергрупы, якія выпраўляліся на хутар вядзьмаркі, ужо ніколі не павярталіся назад.

7 лістапада 1951 годзе грамадзянка Рымша Г. Ф. прыехала ў Мінск і падступна пракралася ў Палац культуры МГБ БССР імя Дзяржынскага, на закрытыя чэкісцкія ўрачыстасці з нагоды Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі. Там вядзьмарка прылюдна пракляла тагачаснага міністра Дзяржаўнай бяспекі таварыша Лаўрэнція Фаміча Цанаву, паабяцаўшы, што той неўзабаве падохне ў турме, як сабака. Старую арыштавалі і этапавалі на Лубянку. Назаўтра арыштантка загадкава знікла проста з камеры, прытым разам з ёй нібы выпарылася і яе крымінальная справа, якая захоўвалася ў зачыненым сейфе следчага кабінета. Уся турэмная змена, а таксама следчы, з падачы азвярэлага Лаўрэнція Фаміча, былі асуджаныя на самыя доўгія тэрміны ў самых далёкіх лагерах. Аднак неўзабаве і самога таварыша Цанаву выкрылі як шпега шматлікіх замежных выведак, а таксама фашыста, шкодніка і варожага дыверсанта. Пасля энергічных допытаў гэты подлы вораг народа сапраўды падох у турме, як сабака.

Колькі ні шукалі органы Дзяржбяспекі тую Рымшу, усё было дарэмна. І толькі ў ноч з 23 на 24 чэрвеня 1961 года савецкі выведнік, легендаваны дэкадэнтам-бітнікам, зафіксаваў на даху нью-ёркскага хмарачоса асобу, вельмі падобную да ўцякачкі. Старая доўга размаўляла з прадстаўнікамі рэакцыйна-імперыялістычных колаў ЗША, а потым – сам-насам з самім прэзідэнтам Кенэдзі. Пасля чаго зноў знікла ў невядомым кірунку.

Таварышу Пяткевічу належала высветліць, ці сапраўды на нью-ёркскім здымку зафіксаваная менавіта тая Ганна Францаўна Рымша, якая да вайны жыла пад Нясвіжам? Ці былі ў яе нейкія паслядоўнікі альбо вучні ў тэрарыстычна-вядзьмарскай дзейнасці?

Няўлоўная чараўніца выглядала фігуранткай нават больш фантастычнай, чым загадкавы гвалтаўнік калгаснага Чапаева. Але ж зачэпкі меліся, і Вікенцій Дамінікавіч ужо ведаў, з чаго пачынаць. Пераглянуўшы агентурную картатэку, ён спыніўся на аператыўных крыніцах, найбольш вартых даверу. Прызначыў сустрэчы і ўжо праз дзве гадзіны збольшага валодаў сітуацыяй.

Агент з аператыўнай мянушкай «Вафлёныш» паведаміў, што па працы ён рэгулярна ездзіць па ўсім Нясвіжскім раёне, што пра вядзьмарку неаднаразова чуў і нават ведае, дзе стаяў яе хутар. Але Ганны Францаўны там даўно ніхто не бачыў. Хутар яе разбураны ўшчэнт, і падмуркі зараслі бадыллём.

Агент «Гліст» засведчыў, што на працы ён штодня пераглядае сотні твараў і даўно ўжо навучыўся распазнаваць адных і тых жа людзей у маленстве, у школе, на будоўлях сацыялізму, у турме і ў труне. А таму гатовы паклясціся хоць на камсамольскім білеце, хоць на Крымінальным кодэксе: старэча на нью-ёркскім фотаздымку і вядзьмарка з хутара з-пад Нясвіжа, якую ён колькі разоў бачыў у дзяцінстве, – адна і тая ж асоба.

Найбольш вычарпальную інфармацыю даў агент «Правакатар». Ён прачытаў таварышу маёру грунтоўную лекцыю пра тутэйшых варажбітак і запэўніў, што ў фальклорных чараўніц ніколі не бывае вучняў, а найгалоўную таямніцу жыцця яны перадаюць адзінай абранай асобе перад смерцю.

Бо калі такога не здарыцца – вядзьмарка будзе паміраць доўга і пакутліва.

Вядзьмарка памірала доўга і пакутліва.

У пацвілыя вочы старэчы спачувальна глядзела поўня, што пераспелым гарбузом завісла над шкляной пірамідай сакрэтнай лабараторыі ЦРУ. Адсюль, з карказломнай вышыні пентхаўса, было відно адно гніласна-электрычнае неба Нью-Ёрка, па якім раз-пораз прапаўзалі светлячкі самалётных агеньчыкаў.

Варажбітка ляжала ў высокім артапедычным ложку, і яе засівераны твар нерухомеў векавечным валуном. Бяззубы рот сціскаўся ў вузкую, лязо не прасунуць, шчыліну.

Пад прасцінай пругка тырчэлі смочкі датчыкаў, ад якіх цягнуліся спляценні рознакаляровых дратоў. Магнітафон на стале мерна круціў бабіны, але стужка вось ужо трэці дзень фіксавала адно цішу.

Ані самыя дасведчаныя агенты ЦРУ, ані нанятыя імі тэолагі, экстрасэнсы і гіпнатызёры па-ранейшаму не змаглі дамагчыся ад старой нічога ўцямнага. Цудадзейную залеву ў Тэхасе вядзьмарка растлумачыла навукай дзеда-нябожчыка, а прадказанне забойства Джона Кенэдзі – тым, што пра ўдалы замах ёй нібыта нашаптаў іншы дзед-нябожчык, таксама вельмі дасведчаны вядзьмак.

Такія адказы абсалютна не задавальнялі схільнага да канкрэтыкі Алена Далеса. Час падціскаў; дырэктар ЦРУ разумеў, што старой заставалася зусім мала. У лабараторыі з’явіўся дэтэктар хлусні – найноўшая тэхналагічна-шпігунская распрацоўка, нібыта здольная чытаць чалавечыя думкі.

Аператар дэтэктара, малады мужчына без асаблівых прыкметаў, напружана ўглядаўся ў перуновыя маланкі на зеленкаватым экране.

– Яна не маніць, нават калі нешта сніць, – патлумачыў ён дэтэктыву, такому ж класічна беспрыкметнаму спецслужбоўцу. – Прынамсі так сведчаць прыборы.

Дэтэктыў вылаяўся бязгучна; прамовіць адпаведныя сітуацыі словы яму не дазвалялі мікрафоны, уключаныя на запіс і развешаныя па ўсёй лабараторыі.

– Дэтэктар хоць спраўны?

– На сабе правяраў.

Позірк дэтэктыва спыніўся на экране аднаго з асцылографаў; светлавая кропка шалёна крэсліла мудрагелістыя вузельчыкі і петлі.

– І гэты спраўны?

– Гэты наладжаны выключна на фізіялагічныя паказчыкі. На канчатковыя вынікі амаль не ўплывае, але… – аператар слізгануў пальцамі па сінім дроціку і адкінуў край прасціны, якой была прыкрытая вядзьмарка.

Дроцік злучаўся з кончыкам пальца, на якім брутальна блішчэў чорны, падобны да адгадаванага прусака, датчык. Вышэй на фаланзе таямніча зіхацеў старадаўні срэбны пярсцёнак з нечытэльнымі пісьмёнамі.

– Можа, срэбра якую індукцыю наводзіць? – аператар паспрабаваў быў сцягнуць ювелірную аздобу.

Аднак пярсцёнак сядзеў на вузлаватым пальцы варажбіткі нязрушна, нібыта замацаваны скразным штыфтам праз косць. Старая нервова зварухнулася і прымружылася на цээрушніка драпежнымі круглымі вачыма.

– Толькі з пальцам, – папярэдзіла яна нядобрым шэптам.

Аператар скасавурыўся на чарупіну ўмывальніка.

– Мыла шукаеш?.. – бяззубы рот расцягнуўся ў жорсткай посмешцы, варажбітка сціснула пальцы так моцна, што ў маладога мужчыны хрумснулі суглобы. – Калі не адчэпішся, то проста тут і ўсерышся, абяцаю, – старэча рэзка адпусціла здабычу.

У памяшканні пачулася цяжкое спакутаванае сапенне. Лапкі самапісцаў шалёна заторгаліся.

– Спінацца не раю, – сур’ёзна параіў дэтэктыў. – А сварыцца – і пагатоў. Як скажа, то й здзяйсняецца. Будзе не раўнуючы як з ім…

У фатэлі, што стаяў у закутку, дробным студнем калаціўся штатны цээрушны гіпнатызёр. Вейкі трывожна паторгваліся ў неспакойным сне.

– Пішчом да яе лез, усё пнуўся ў транс увесці. Чараўніца і параіла яму той гіпноз сабе ў сраку заткнуць. Ужо другія суткі да цямы прыйсці не можа. Невядома, калі ачомаецца і ці ачомаецца ўвогуле.

Старэча закрахтала, заварочалася і зноў знерухомела, утаропіўшыся позіркам у шкляную піраміду над галавой. Аператар асцярожна зашархацеў папяровай стужкай з хаатычнымі лініямі самапісцаў.

– Ты ж глядзі – праўду кажа…

– А я пра што!..

Папераджальна блямкнуў нябачны званочак. Дзверы сакрэтнага ліфта, замаскаваныя пад сценную панэль, бязгучна ссунуліся ўбок, вочы на кароткі момант асляпілі люстэркі і нікель кабіны. Немалады лысаваты мужчына з халоднымі вачыма патолагаанатама паправіў танюткія залатыя акуляры, па чарзе працягнуў руку аператару, дэтэктыву і ахоўніку.

– Містар Далес, пакуль што ніякіх…

Дырэктар ЦРУ спыніў даклад згодным жэстам – маўляў, і так усё ведаю.

– Я хацеў бы перагаварыць з пацыенткай сам-насам, – папрасіў ён падкрэслена добразычліва.

Аператар і дэтэктыў паслухмяна зніклі за дзвярыма службовага пакоя. Ахоўнік спрытна выкаціў фатэль з кантужаным гіпнатызёрам. Ален Далес выключыў магнітафон, сеў каля вядзьмарчынага ложка.

– Добры вечар, мэм, – з казённай ветлівасцю прамовіў дырэктар ЦРУ. – Урад Злучаных Штатаў і я асабіста робім усё мажлівае, каб падтрымаць вашае здароўе і ваш надзвычайны дар…

– Не дуры бабінай сракі, – старая зірнула на госця безуважна, як глядзяць на агонь ці ваду. – Дай хоць памерці спакойна.

Цээрушнік зрабіў выгляд, нібы не пачуў.

– …аднак змушаны звярнуць увагу, што гаворка цяпер вядзецца не толькі пра вашае здароўе, але і пра нацыянальную бяспеку Злучаных Штатаў. І гэта цалкам апраўдвае вашае цяперашняе месцазнаходжанне… – Ален Далес распусціў вузел гальштука, выцягнуў ногі ў нямодных дыхтоўных штыблетах і на якую хвіліну змоўк, нібы наладжваўся на частату ўспрыняцця суразмоўніцы. – Мэм, давайце без хітрыкаў. Я прачытаў усе кнігі па народнай містыцы, якія толькі ёсць у бібліятэцы Кангрэса ЗША, і тое-сёе засвоіў. Вам дзевяноста восем гадоў. Не ўпэўнены, што…

– Хочаш, каб я табе перадала сваю моц перад смерцю? – варажбітка чытала чужыя думкі не горш найноўшай шпігунскай апаратуры. – Ат, у цябе дакладна не атрымаецца стаць абраным!.. Нават калі я гэтага захачу. Ведаеш чаму?...

Поўня абсыпала вядзьмарчын твар мярцвяным срабрыстым пылам. Сілуэт госця адкідаў на сцяну фатаграфічна выразны цень. Зеленкаватыя кропкі на экране порхалі спалоханымі мятлікамі.

– Я магу перадаць сваю моц толькі каму з землякоў, – засведчыла старая роўным голасам.

– А калі я знайду вам такога земляка… Што хочаце наўзамен?

– Лёгкай смерці хачу, – цяжка выдыхнула вядзьмарка.

– Капсула з цыянідам? Смяротная ін’екцыя? Перадазіроўка гераіну? – падхапіў дырэктар ЦРУ, і яго залатыя празектарскія акуляры заблішчэлі натхнёна. – Вы толькі самі скажыце, мэм! У маіх супрацоўнікаў найбагацейшы выбар… не кажучы ўжо пра досвед!..

– Туябень ты, хаця і дырэктар ЦРУ, – прахрыпела варажбітка. – Акуляры начапіў, кніжкі разумныя чытаеш… Ды не дачытаў, відаць. Дах нада мною трэба разабраць, каб душа адсюль упрочкі змагла пайсці. А на таго земляка я яшчэ пагляджу, ці гадзяшчы…

Не даслухаўшы варажбітку, Ален Далес кінуўся да тэлефона ў пакой аховы, накруціў нумар, схапіў слухаўку:

– …на Багамах? Тэрмінова звяжыце з ім… Тэр-мі-но-ва!!!... Высылайце гідраплан проста зараз! Сустрэну асабіста проста на пірсе… Гэта адзіны наш шанец!..

* * *

Нябёсы Нью-Ёрка крэслілі імгненныя люмінесцэнтныя зігзагі. Перуны пераможна каціліся па прыціхлых стрытах і авеню. У празрыстую піраміду пентхаўса лупіла шалёная залева; густыя струмяні звіваліся і разбягаліся па таўшчэзным шкле.

Цішу сакрэтнай лабараторыі ўспарола роўнае наждачнае шкрабанне – відавочна, згары. Ахоўнік з насцярогай узняў голаў. За размытым вадою шклом няпэўна азначыліся мужчынскія сілуэты ў памаранчавых будаўнічых камбінезонах. Зазвінелі развадныя ключы, іржава віскнула зліплая гайка.

Старэча расплюшчыла вочы.

– Нарэшце, – мовіла яна ясна і роўна.

Цяжкая шкляная пліта, падхопленая гумовымі прысоскамі, ссунулася на бок. У пакой шуганула кіслароднай свежасцю, дождж шалёным шротам сыпануў па падлозе. Варажбітка звесіла ногі з ложка, падставіла твар пад ледзяныя пырскі і з асалодай прымружылася.

Нябёсы рассыпаліся грымотамі. У вядзьмарчыных вачах дваіста адбіўся пошуг маланкі. Срэбны пярсцёнак на пальцы бліснуў інфернальнай жарынкай.

– Сыначка, – папрасіла старая ахоўніка, фармуючы словы непаслухмянымі, нібыта змерзлымі вуснамі. – Прынясі бабе вадзічкі. Той самай, што сам п’еш, з бурбалкамі.

Хлопец паслухмяна пасунуўся ў суседні пакой. Але ледзь толькі засіпеў сіфон, у лабараторыю ўварваўся шалёны павеў.

За спінай цээрушніка матлянуліся і бразнулі шкляныя дзверы, вінтовачным затворам адшчоўкнуў электрычны замок. Ахоўнік сутаргава патузаў ручку, але марна.

Ён разумеў, што за матавым шклом адбываецца нешта невытлумачальнае. Паветра скалынулася пругкай вібрацыяй, пранізліва ценькнула шыба, і на падлогу каля вядзьмарчынага ложка паклаўся цяжкі рухомы цень.

Спецслужбовец злякана адскочыў, выцягнуў быў пісталет, каб адстрэліць замок, але ў гэты момант з-за дзвярэй данеслася засяроджанае:

– У лесе наверсе стаіць дуб, на тым дубе сем какатоў, у тых какатах сем калубнёў, у тых калубнях лялькі і маткі. Няньчыцеся, мамчыцеся, вотначай не пускайце, ні сцыклівых, ні дрысклівых, ні крыклівых…

Пранізлівы дзвон закруціўся шалёным штопарам, працяў мозг ахоўніка ільдзяной голкай і імгненна прыбіў непрытомнага да падлогі.

* * *

Станіслаў Альбрэхт Радзівіл прыбыў у сакрэтную лабараторыю толькі на світанку. Пазаду застаўся пералёт над штармавым акіянам, шалёная паездка з мігалкамі па залітаму дажджом Нью-Ёрку і кароткая, але вычарпальная інструкцыя Алена Далеса, якую той даў непасрэдна перад візітам Стэсі ў пентхаўс.

«Вы, містар Радзівіл, – нашчадак славутых літвінскіх феадалаў, – дырэктар ЦРУ засаджваў у Стэсі тэзісы, бы набоі ў абойму. – Вашыя далёкія продкі акурат паходзяць з Нясвіжа, адкуль родам вялікая чараўніца Ганна Рымша. І вы як зямляк тае вядзьмаркі маеце ўсе падставы пераняць ейныя надзвычайныя здольнасці. Калі гэта здарыцца – мы разам з вамі не толькі прадухілім забойства прэзідэнта Кенэдзі, але і ўшчэнт развалім СССР, як тая варажбітка і прадказвала чалавеку на імя Станіслаў, то-бок вам. А ўжо пад такі праект у Кангрэса можна патрабаваць дзясяткі… нават сотні мільёнаў даляраў!..»

Сакрэтная лабараторыя ЦРУ выглядала рыхтык пасля варожага нашэсця: перакуленыя столікі, разбітая апаратура з ашмёткамі рознакаляровых дратоў, густыя чорныя пісягі на сценах… Прамакутная дзірка ў шкляным пірамідальным даху міжволі наводзіла на думкі пра артабстрэл. Падлога блішчэла ртутнымі калюжынамі. Халодны ветрык шаргацеў раскіслымі аркушамі з грыфамі CIA.

Варажбітка камянела ў артапедычным ложку, і шкляныя вочы яе глядзелі ўгару спакойна і шчасліва.

Станіслаў Радзівіл перажыў лёгкае сэрцабіццё. Кашлянуў, памуляўся, зноў кашлянуў і асцярожна памацаў вільготныя пальцы старой.

– Мэм, вы абяцалі распавесці мне пра дранікі… – нечакана для сябе прамовіў нашчадак літвінскіх феадалаў.

Старэча не адрэагавала. Стэсі адпусціў скарлючаную халодную руку і міжволі адзначыў, што на вядзьмарчыным пальцы няма старажытнага срэбнага пярсцёнка, які ён запрыкмеціў падчас святкавання Купалля.

За спінай князя пранізліва віскнула падлога. Ален Далес падышоў да ложка, памацаў пульс варажбіткі і прашаптаў засяроджана:

– Памерла… Памерла, старая сука!

– Супакой Пан Езус яе душу!.. – перажагнаўся Стэсі.

Дырэктар ЦРУ хутка-хутка пашукаў вачыма, прысеў, агледзеўся пад ложкам, пашаркаў рукою і выцягнуў даўжэзнае гуталінава-чорнае пяро.

– Перад смерцю яна напэўна перадала камусьці сваю моц, – канстатаваў спецслужбовец відавочнае. – Але каму?!..

Над Нясвіжам распаўзалася бясконцая шызая хмара. Вадзяная завісь шчыльна запаўняла прастору між зямлёю і небам, фарбавала ў шэрань апусцелыя вуліцы. Сыры вецер лапатаў кумачовай расцяжкай «Дагонім і перагонім Амерыку!», нацягнутай між дамамі на Ленінскай.

Маладжавы дзядзька з абліччам местачковага настаўніка пільна аглядаў фасад двухпавярховіка, размытага дажджом. У вуглавым верхнім акне цьмяна зелянеў фікус, якога яшчэ паўгадзіны таму не было.

– Сцёпа на месцы. Бач, сігналізуе, што ўжо можна ў госці, – абвесціў ён вынікі агляду спадарожніку, што стаяў за спінай.

Спадарожнік прыўзняўся на дыбачкі, прыгладзіў вузкай інфантыльнай далонькай мокрыя кудлы і нервова пачухаў кволую, бы ў маладога папа, бародку.

– Мінулым разам Сцяпан самавар у акно выстаўляў, – прыгадаў ён прыдушаным фальцэтам. – А цяпер чамусь вечназялёную расліну. Нешта тут, Іосіф, не тое!

– Усё слушна, хлопча. Умоўныя знакі трэба мяняць. Закон канспірацыі. І ўвогуле, Фіма, перастань называць мяне Іосіфам, як людарэза Сталіна! Звяртайся да мяне па-наску, па-беларуску: дзядзька Язэп.

– То і ты не называй мяне больш Фімам! – паказальна абурыўся суразмоўца. – У мяне ёсць прыгожае рускае імя Епіфаній. А Фімамі, Хаімамі і Абрашамі хай розныя пархатыя называюцца!

Дождж злітна шчоўкаў у бліскучых лістах. Глянцавы асфальт дыміўся вадзяным пылам. Язэп з Епіфаніем шпарка праскокалі праз калюжыны да пад’езда, затупацелі па сходах, страсанулі кроплі перад камунальнымі дзвярыма.

Суха пракруціўся ключ, бразнуў ланцужок. У дзвярным праёме намалявалася ссушаная карга з круглымі вочкамі істэрычкі і з ордэнам Леніна на зашмальцаваным халаце. Яна аблапала незнаёмцаў бессаромным ліпучым поглядам і канстатавала нядобра:

– А вось і сябручкі нашага дармаеда Сцёпкі… Што – зноў свае антысавецкія бугі-вугі слухаць будзеце?..

Епіфаній збянтэжана адступіў і завібраваў, бы стрэлка компаса ў анамальнай зоне. Язэп нетаропка расшпіліў плашч, дэманструючы медаль «Партызану Айчынай вайны» на штрыфелі пінжака.

– У нас мерапрыемства, – добразычліва-афіцыйным голасам патлумачыў ён.

– Якое такое мерапрыемства? – не зразумела старая.

– Якое, якое… Партызанскае!

За спінаю каргі прашаркалі тапкі. Хлопец з інтэлігентным тварам і высокай набрыялінінай чупрынай далікатна адсунуў бабку, прапусціў гасцей у цёмны калідор, завешаны анучнымі вузламі, драбінамі і тазамі.

– Гэта мае фрэнды. А вы да сябе лепш ідзіце, пакуль я добры.

– Ведаю я тваіх хрэндоў! – вышчарылася камунальная суседка, назіраючы, як з дажджавікоў гасцей нацякаюць густыя калюжыны. – Ідэалагічныя дыверсанты, якія пад савецкіх людзей маскуюцца… як і ты сам!.. Ат, заяўлю на вас у адно месца – будзеце ведаць!..

Гаспадар вырачыў вочы і з дэманстратыўным тупатам насунуўся на старэчу – тая зляканым пацучком шмыгнула ў свой пакой. Бразнулі металёвыя дзверы, з кулямётнай хуткасцю зашчоўкалі засаўкі.

– Ну забіце, забіце мяне, вычварэнцы!.. Чуеце?.. Забіце!.. – беспакарана завішчэла яна.

– А ну ціха, старая курва, а то зараз санітараў выклічу, – лянотна адрэагаваў Сцяпан і адчыніў дзверы свайго пакоя. – Пліз, май фрэнд!..

– Я табе, смаркач малалетні, не курва, а ветэран Вялікай Айчыннай і ўдарнік сацыялістычнай працы! – інтанаваны істэрыкай фальцэт працінаў нават з-за жалезных дзвярэй.

Цёмны пакойчык лашчыў вока свойскай утульнасцю. Каля чэхаславацкай канапы цёплым золатам праменіўся модны таршэр. Са здымкаў на сценах паглядалі Элвіс Прэслі, Мэрылін Манро і Эрнэст Хэмінгуэй. Фікуса на падваконні ўжо не было – у акне шарэла нацягнутая коўдра.

– А святламаскіроўка нашто? – Епіфаній з сарамлівай пажадлівасцю ўтаропіўся ў эратычную паставу галівудскай зоркі. – Гэта, напэўна, нейкая прадажная дзеўка імперыялізму?

– Вокны пры нашых сустрэчах лепш завешваць. Тут жа паўсюль КГБ, самі павінны разумець! – сур’ёзна патлумачыў гаспадар. – А на здымку – так, самая клёвая гёрл ін зэ Юнайтэд Стэйтс. Ат, я б ёй засадзіў па самыя памідоры!..

– Ды ў яе, Сцяпан, тыпова семіцкі твар, – Епіфаній высілкам волі адвёў вочы ад вуснаў галівудскай акторкі. – Гэта яна наўмысна ў бяляўку пафарбавалася і прозвішча змяніла, каб нас, славянаў, у зман звесці!..

– А я вось чуў, што яе сапраўднае прозвішча – Марыя Манарэвіч і што бацька гэтай дзявулі з нашых ваколіц, які ў Амерыку да рэвалюцыі эміграваў, – паведаміў Язэп з кансператыўна-патрыятычнымі інтанацыямі. – Мне неяк адзін дзядок з калгасу «Чырвоны шлях» расказваў. І валасы ў Мэрылін Манро льняныя, і вочы блакітныя, як у нашых беларускіх дзяўчатак, найпрыгажэйшых у свеце... Сур’ёзна, Сцёпа: наша яна, тутэйшая!

– Ага – як я кітаец. Вы ўжо дасталі, чувакі: аднаму яўрэі паўсюдна мрояцца, другому – беларусы… І ўвогуле – сто разоў прасіў: не называйце мяне Сцяпанам. Для сваіх я – Сціў, гэтае імя мне пасуе куды больш... Ну што, бізнэс крыху пазней, а пакуль павячэраем?..

Язэп цыркавым рухам расшпіліў пінжак з дзяржаўнай узнагародай. З-за пояса выторкваліся тры вялізныя вінныя пляшкі, бы ў матроса, які збіраецца кінуцца пад фашысцкі танк. Епіфаній сарамліва выцягнуў з кішэні загорнутае ў газету колца каўбасы. Сціў выставіў на стол шырачэзную чыгуновую патэльню, ссунуў накрыўку,і ў столь шугануў чароўны водар дранікаў з зашкваранымі салам і цыбуляй.

– Камон эўрыбадзі! – гаспадар адкаркаваў пляшку і гасцінна схіліў рыльца над гранчакамі. – Ну што, дзіар фрэндс… За перамогу амерыканскага імперыялізму!..

Тост змусіў Епіфанія ўцягнуць голаў у плечы і злякана азірнуцца. Язэп спакойна ўзважыў шклянку ў руцэ, з асалодай выпіў і пацэліў відэльцам у найпрыгажэйшы дранік. Сціў скептычна пасмакаваў віно, адставіў шклянку, выдыхнуў са скрухай:

– І чаму я ў гэтай краіне нарадзіўся? У Амерыцы апошні негрытос ці беспрацоўны такі дрынк нават і нюхаць не стаў бы!

– А мне калісь дзядуля-дваранін расказваў, што ў царскай Расеі за рупь-цэлковы можна было цэлы месяц сыта-п’яна жыць, – паведаміў Епіфаній і прысмактаўся да гранчака, бы немаўля да цыцкі Мадонны.

– А я вось у адной кніжцы чытаў, што раней нашыя нясвіжскія хлопцы-літвіны медавуху пілі, а потым тваіх маскальскіх дваранаў шаблямі шматавалі, бы тых свінняў! – Язэп вачыма паказаў гаспадару, каб той наліваў па новай.

Сціў набулькаў па гранчаках, уключыў радыёлу. Зялёнае вока індыкатара па-канспіратарску падміргнула, чароўным ліхтаром успыхнула шкляная панэль, і на ёй знакамі іншасвету праявіліся словы «Стакгольм», «Франфуркт», «Нью-Ёрк»… Гаспадар засяроджана круціў колца наладкі. Чырвоны слупок пад шклом сунуўся між гарадамі з хуткасцю слімачка. Радыёшоргаты і эфірныя перашкоды праслойваліся мілітарнымі маршамі, касмічным гольчатымі посвістамі і абрыўкамі рэплік на незразумелых мовах. Слупок паволі прапоўз надпіс «Стамбул» і спыніўся за які міліметр ад «Лондана». Радыёла зарохкала сытым парсючком, і па пакойчыку паплыла саксафонная мелодыя Чарлі Паркера – салодкая і шчыльная, бы пасціла.

– Йес, «Голас Амерыкі»! – Сціў пераможна ўскінуў кулак. – Хай жыве рэакцыйная заходняя культура!..

У калідоры пранізліва віскнула маснічына. Маладзён прыклаў палец да вуснаў і на дыбачках пасунуўся да дзвярэй. Прыціснуўся вухам да драўлянай паверхні, пасміхнуўся прасветлена і помсліва.

– Трымай!.. – Сціў з усяе мацы штурхануў дзверы вонкі.

З калідора кантужана заенчыла, загаласіла і залаялася, але гукі гэтыя адразу перакрыліся гудкімі грымотамі ночваў, якія зляцелі са сцяны. Гаспадар вызірнуў з пакоя і тутака ж вярнуўся са стэтаскопам, якім камунальная шпегунка падслухоўвала размовы.

– …заўтра ж, заўтра ж заяўлю на цябе, куды трэба! – заходзілася ветэранша з-пад бляшаных ночваў. – На Калыму пойдзеш!.. Без права ліставання!..

– Заявіце… Калі вам у вар’ятні паперу і асадку дадуць, – спакойна парыраваў Сціў. – Нас тут трое: два камсамольцы і ветэран партызанскага руху, настаўнік моладзі. І ўсе падпішамся, што вы псіхапатка. Ну што, май літл бэйба… падабаюцца перспектывы?

Старая папярхнулася, усхліпнула і загаласіла з інтанацыяй жабрака ў прыгараднай электрычцы:

– Медычны інвентар хоць аддай, падла антысавецкая!.. Я без яго ціск не змагу памераць!..

Гаспадар прыадчыніў дзверы, гідліва выкінуў трафей у калідор.

– Каб вас на ім удавілі!..

…Залаты саксафон салодка спяваў пра капіталістычнае замежжа – далёкае і ірэальнае, бы планета Альфа Цэнтаўра. Вадасцёкавая труба за акном ракатала нябеснай вільгаццю. Гаспадар выцягнуў з-пад канапы куфэрак, правярнуў ключ, выклаў пакет з англамоўным надпісам.

– Ну што, фрэнды, цяпер – бізнэс. У Мінску заўчора быў. Новыя фільмы для падвышэння культурнага ўзроўню працоўных Нясвіжскага раёна атрымаў. З пасланцамі вольнага свету пабачыўся. Вось табе, Епіфаній, «Жыція святых», прынтэд ін Мюнхен. А вось часопіс з голымі бабамі, мэйд ін Амерыка. Усё, як ты і замаўляў, – Сціў урачыста выклаў перад госцем папяровую цагліну з бляклымі стараславянскімі пісьмёнамі на вокладцы і прыкрыў яе глянцавым часопісам з напаўаголенымі прыгажунямі.

Епіфаній пажадліва таргануў папоўскай бародкай, крыху павагаўся і пацягнуўся да часопіса.

– Гэта, вядома ж, справа не мая, а кліента, – свецкім тонам заўважыў Сціў. – Але спалучэнне, пагадзіся, даволі дзіўнае: праваслаўныя святыя і аголеныя барухі.

– Сам вялікі падзвіжнік Іаан Кранштацкі вучыў, што чалавека трэба любіць і ў граху, – Епіфаній са здранцвелым ад напругі тварам шаргацеў старонкамі. – А таму спярша трэба дазнацца, што ёсць грахом…

– Ледзь не забыўся: з цябе яшчэ дзесяць рублёў. Натуральна – новымі грашыма, – дадаў фарцоўшчык.

– За што? Я ж з табою мінулым разам наперад разлічыўся!

– За рызыку, май дзіар фрэнд. Гэта, як ты не ў курсе, – адразу два артыкулы крымінальнага кодэкса. Калі знойдуць – са мною пракурор наперад разлічыцца!.. Гадкоў гэтак мінімум на восем …

Шчымлівы блюз Чарлі Паркера змяніўся завадным «You can’t catch me» Чака Бэры. Сціў разняволена пасміхнуўся, пляснуў у далоні і заторгаўся пад рок-н-рольны рытм.

– Цяпер ты, Язэп. Твой старажытны кінжал я прадаў супервыгадна. Сорак даляраў, з якіх мае дзесяць – камісійныя, – гаспадар працягнуў госцю тры купюры з партрэтам прэзідэнта Гамільтана. – Імперыялісты пытаюцца, ці ёсць яшчэ што падобнае?

– Пакуль няма, – Язэп з цікаўнасцю разглядаў экзатычныя купюры, якія адным сваім выглядам сімвалізавалі капіталістычную эксплуатацыю прыгнечанага пралетарыяту. – Але па хуткім часе штось абавязкова з’явіцца. Хлопцы каля замка ўвесь час нешта выкопваюць – і да мяне, у школьны музей Баявой славы…

– Амерыканскія грошы схавай куды падалей, гэта гатовы артыкул па валютных махінацыях, – папярэдзіў Сціў. – Між іншым, таксама зразумець не магу: а нашто табе ў Нясвіжы тыя даля…

Апошнія словы гаспадара патанулі ў жахлівым металёвым грукаце – нібы на дах зваліўся стратэгічны бамбавоз.

Чака Бэры ў радыёле зрэзала, як не было. Сціў злякана скамянеў у мудрагелістым рок-н-рольным па. Язэп хутка-хутка сунуў даляры пад абрус і паклаў рукі на стол, бы на допыце. Епіфаній збляднеў, абхапіў голаў ружовымі далонькамі і палез пад стол.

Згары хаатычна бразгацела, рыпела і валтузілася, аднак неўзабаве пачварныя вібрацыі аформіліся ва ўпэўненыя мерныя крокі. Важка спружыніў бляшаны дах, гатовы праваліцца ў кожны момант. На тварах прысутных з’явіўся выраз, які бывае ў навабранцаў пры масаваным артабстрэле. Раптам злавесныя гукі сцішыліся, але, калі Сціў і ягоныя госці ўсё ж наважыліся набраць ратамі паветра, з-за акна ржава і пагрозліва заскрыгатала, танютка ценькнула шыба, і пранізлівы жаночы лямант з-за сцяны пугаю сцегануў па вушах.

Ці не хвіліну з пакою ветэраншы нібы раўла сірэна супрацьпаветранай абароны, і на гэты немы гук, бы на шампур, нанізваліся рыканне, хрумсценне, скавытанне і мяўканне. Гарматным ядром гахнулі металёвыя дзверы, па калідоры панічна прачвякалі старэчыя падэшвы, гудка адшчоўкнуў замок…

І ўсё сцішылася.

Першым прыйшоў да цямы Епіфаній. Ён вылез з-пад стала, ніякавата агледзеў цёмную пляму ў прамежнасці ўласных нагавіцаў і сутаргава прапхнуў праз спаралізаваную гартань:

– Гэта быў КГБ!..

* * *

Начальнік Нясвіжскага райаддзела КГБ Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч дапытваў пацярпелую мо з паўгадзіны. Пацыентку даставілі ў райбальніцу амаль аголенай – калі не лічыць ашмётка кумачовай расцяжкі з надпісам «…гонім Амерыку!», якой яна была абгорнутая. Са слоў ветэраншы, яна падабрала тканіну на вуліцы Ленінскай, калі ўцякала ад амерыканскага гвалтаўніка-дыверсанта, які амаральна распрануў небараку ў камунальным пакоі.

– Дык ён вас згвалціў? Ці хаця б спрабаваў? – спагадліва запытаў таварыш маёр мо ў пяты раз. – Факт злачынства меў месца? Вы толькі не хвалюйцеся – гэта застанецца выключна між намі. Слова чэкіста і камуніста!..

– …я ж вам кажу: разбіў шыбу – і да мяне!.. – шкляным ад слязлівасці голасам енчыла ветэранша. – Без букета, без пацалункаў, без пяшчотаў… хіба не хабёл?!.. Нават слова добрага не прамовіў, усё гырчэў і гырчэў, бы той сабака. А калі ордэн Леніна садраў разам з халатам – я не вытрымала і ўцякла!

– Пра Леніна мы ўжо чулі, – з падкрэсленай павагай нагадаў камітэтчык. – Давайце яшчэ раз: як той амерыканскі дыверсант выглядаў? Толькі з усімі падрабязнасцямі!..

– Чорны, бы той Поль Робсан. І такі ж палкі. Бачыце? – старэча з сарамлівым гонарам прадэманстравала доўгую гематому ўпоперак шыі. – Стэтаскопам хацеў мяне задушыць… жыўчык гэтакі! Маім уласным стэтаскопам, якім я штовечар ціск вымяраю! Вы хоць ведаеце, як у мяне ўвечары пульс скокае?

– Ведаю, разумею і вельмі вам спачуваю, – з анёльскай вытрымкай засведчыў Вікенцій Дамінікавіч. – Новы стэтаскоп магу асабіста падарыць вам хоць зараз. То давайце яшчэ раз прыгадаем прыкметы злачынцы: рост, прыблізная вага, тып твару, форма носа, разрэз вачэй, сацыяльнае паходжанне…

Колькі ні спрабаваў Пяткевіч высветліць дадзеныя нападніка для будучай «Анкеты арыштаванага», пацярпелая напалягала выключна на нястачы ў яго галантнасці, а таксама – на антысавецкім зборышчы, якое адбывалася ў суседнім пакоі акурат падчас здарэння.

Зборышча дысідэнтаў цікавіла Вікенція Дамінікавіча менш за ўсё; ён ужо азнаёміўся з агентурнымі паведамленнямі і не знайшоў там нічога вартага ўвагі. Блытаніна з імёнамі ў справаздачах даносчыкаў вынікала з найгалоўнейшай нацыянальнай рысы беларусаў – падсвядомага жадання існаваць у чужынскім абліччы. Таварыш маёр выдатна разумеў гэтую рысу; ён і сам быў тутэйшым…

Малады аграном Яфім Шыла, агентурная мянушка «Вафлёныш», інфармаваў, што падчас выканання аператыўнага задання стаў сведкам злосных антысавецкіх выпадаў грамадзян Сцяпана Грыба і Іосіфа Мамонькі. Пры гэтым грамадзянін Іосіф Мамонька вельмі спагадліва выказваўся пра беларускіх нацыяналістычных недабіткаў на службе польска-літоўскіх феадалаў, Пілсудскага, Гітлера і ЦРУ, а таксама заклікаў забіваць шаблямі прадстаўнікоў вялікага расійскага народа, за што і атрымаў ад грамадзяніна Сцяпана Грыба тысячу даляраў.

Кінамеханік Сцяпан Грыб, агентурная мянушка «Гліст», даносіў, што падчас выканання аператыўнага задання наўмысна справакаваў грамадзяніна Яфіма Шылу набыць антысавецкую літаратуру рэлігійнага-парнаграфічнага характару, прытым грамадзянін Яфім Шыла такую літаратуру набыў. Таксама паведамлялася, што грамадзянін Іосіф Мамонька раскрадае фонды самадзейнага музея пры школе, прадае іх за валюту на Захад і дапускае правакацыйныя выказванні, якія зневажаюць ленінскую нацыянальную палітыку.

Найбольш грунтоўнае паведамленне, як і зазвычай, паступіла ад школьнага настаўніка Іосіфа Мамонькі, агентурная мянушка «Правакатар». У ім фігуравалі вялікадзяржаўны шавінізм і рэакцыйны клерыкалізм грамадзяніна Яфіма Шылы, прапаганда заходняга ладу жыцця грамадзянінам Сцяпанам Грыбам, а таксама сувязі апошняга з прадстаўнікамі рэакцыйных колаў Злучаных Штатаў, імаверна – рэзідэнтамі ЦРУ.

Пры гэтым сведчанні пра напад на камунальную суседку грамадзяніна Грыба ва ўсіх траіх былі практычна аднолькавымі: крокі па даху, разбітая шыба і – шалёнае скавытанне, ад якога хацелася імгненна памерці.

Падначаленыя Пяткевіча паспрабавалі было адшукаць якія сляды жахлівага монстра, але залева змыла ўсё магчымае. Зрэшты, можна было абысціся і без слядоў. Жудасная пачвара, безумоўна, жыла недзе ў самім Нясвіжы; ніякіх трывожных сігналаў з суседніх вёсак і хутароў не паступала, не кажучы ўжо пра Гарадзею, Клецк, Капыль і Баранавічы. Заставалася супаставіць прыблізную хуткасць, з якой тая істота імаверна перасоўвалася, з найбліжэйшым месцам, прыдатным для схованкі.

Што і было зроблена таварышам маёрам пры дапамозе мапы Нясвіжскага раёна, цыркуля, хранометра і ніткі.

Найбольш прыдатным месцам, як то не дзіўна, быў санаторый, які месціўся ў былым замку былых князёўРадзівілаў. Дакладней, нават не сам санаторый, а адзін таямнічы замкавы закуток, дзе начальнік Нясвіжскага райаддзела КГБ ні разу не быў і трапляць куды не меў аніякага жадання.

Прамень кінапраектара прасек у антрацытным чарноцці залы жоўты празрысты конус. У будцы механіка застракатала, на экране засноўдаліся размытыя цені. Джон Кенэдзі паклаў нагу на нагу, намацаў у скрыначцы цыгару, прыпаліў ад паслужліва працягнутай запальнічкі Алена Далеса.

Цені на экране гусцелі, акрэсліваліся ў чалавечыя контуры і неўзабаве аформіліся ў даўжэзную вайсковую калону. Па дарозе крочылі салдаты ў шэрых шынялях, з шэрымі тварамі пад шэрымі пілоткамі. Цывільны натоўп паабапал дарогі бязрадасна вітаў чарговых чужынцаў. Па-над галовамі месцічаў хаатычна вытыркаліся плакаты з партрэтамі суворых дзядзькаў у вайсковых фрэнчах і з надпісамі ератычнай кірыліцай.

Прэзідэнт Злучаных Штатаў некамфортна закруціўся ў фатэлі. Барбарская вайсковая форма муляла вочы, вушы рашпілем шкрабала шамаценне кінастужкі, якое падсвядома ўспрымалася як шорганне салдацкіх падэшваў. Джэкі пытальна глянуў на дырэктара ЦРУ.

– Савецкая хроніка, верасень1939 года, – патлумачыў Ален Далес. – Акупацыя Саветамі ўсходняй Польшчы, канкрэтна – горада Нясвіжа. Глядзіце, зараз будзе самае цікавае…

Аператар на колькі секунд выхапіў буйны план: гіганцкі плакат са Сталіным і невысокі мужчына пад ім. Цень правадырскага партрэта гіганцкім чорным брылём накрывала пукаты лоб. Валявое падбароддзе з гранёнай, бы ад цвіка, ямінкай, акуратна падстрыжаныя валасы на каменным чэрапе… Хітраваты сялянскі твар відавочна маскаваў небяспечную і разумную жорсткасць. Мужчына прывітаў чырвонаармейцаў і стрымана пасміхнуўся.

Савецкая хроніка змянілася нацысцкай: напаўразбураны бамбёжкамі горад, высокая каробчатая пабудова з чорнымі пісягамі пажараў і чорны п’едэстал без помніка. Перад п’едэсталам маршыраваў доўгі шыхт маладзёнаў з наіўна-патрыятычнымі тварамі. Па-над шыхтам лунаў незнаёмы сцяг – бялюткі, з падоўжнай цёмнай паласою. Паабапал плошчы пагрозліва блішчэлі каскі Вермахта. За імі, на тле свастык і партрэтаў Гітлера, пасміхаліся нацысцкія афіцэры, прытым сярод нардычных фізіяномій мільгаў хітраваты сялянскі твар з харызматычным падбароддзем – той самы.

– Нямецкая хроніка, люты 1944 года, – пракаментаваў Ален Далес. – Акупацыя немцамі савецкай Беларусі, канкрэтна – горада Мінска.

Тытунёвы дым звіваўся ў сляпучым конусе кінапраектара. Залатыя акуляры спецслужбоўцы напружана блішчэлі ў паўцемры. Прэзідэнт нервова ўпячатаў цыгару ў попельніцу.

– Нашто мне ўсё гэта?

– Спадзяюся, вы пазналі персанажа на абедзвюх стужках? – голас Алена Далеса прагучаў злавесна і роўна, бы палёт кажана. – Заўважце, містар Кенэдзі: амаль усе людзі, якіх вы толькі што бачылі, даўно ўжо згнілі дзе-небудзь пад Сталінградам, у Нармандыі ці ў лагерах для вайсковапалонных. А гэты хітры і трывушчы чалавек перажыў іх усіх. Нашы дэтэктывы пераглянулі дзясяткі кіламетраў кінастужак, пакуль яго адшукалі. Па ўсіх прыкметах, гэта і ёсць ваш найбольш верагодны забойца… Той самы, пра якога прадказвала чараўніца з БССР на даху хмарачоса. Памятаеце яе словы? Смерць прыйдзе з Беларусі, з Мінска, ад чалавека, які скончыў адмысловую школу, дзе навучаюць забіваць…

– Хто ён такі? – млява зацікавіўся прэзідэнт.

– Сапраўдны вервольф, здольны існаваць толькі ў чужым абліччы, – жорстка засведчыў дырэктар ЦРУ. – Служыў у савецкай паліцыі. Служыў у нямецкай паліцыі. Скончыў нацысцкую дыверсійна-выведвальную школу, дэсантаваўся ў БССР. Там яго нібыта зліквідавалі, прытым – нават тройчы. Пасля доўгіх ліхтугаў перабраўся ў Нямеччыну, потым у ЗША, атрымаў грамадзянства. Некаторы час супрацоўнічаў з нашай контрвыведкай, але потым адышоў ад спраў. Дзевяць гадоў як жыве ў Паўночнай Флорыдзе, на ўласнай ферме непадалёк Джэксанвіля. З беларускай дыяспарай кантактаў не падтрымлівае. Паводле дадзеных ФБР, займаецца сельскай гаспадаркай, але насамрэч ягоная ферма – толькі прыкрыццё для працоўнага лагера з нялюдскімі ўмовамі, кшталту Бухенвальда ці Калымы.

Стужка нарэшце скончылася. У зале запалілася святло. Прэзідэнт, стомлены сузіраннем чорна-белых сусветаў, скептычна касавурыўся на дырэктара ЦРУ, які голасам абвінаваўцы Нюрнбергскага трыбуналу пералічваў усе правіны героя кінахронікі – былыя, цяперашнія і будучыя.

Кенэдзі цярпліва выслухаў, пацёр пальцамі скроні.

– Дапусцім, усе фармальныя прыкметы супадаюць: БССР, Мінск, супраца з камуністамі і нацыстамі, сакрэтная дыверсійна-выведвальная школа, – амаль пагадзіўся ён. – Але нашто яму мяне забіваць?

– Пра матывы мы можам адно толькі здагадвацца. Але гэта не азначае, што іх няма.

– У мяне ёсць ахова, якой я цалкам давяраю. Гэты ваш фермер-дыверсант з Флорыды… ён што – Супермэн? Капітан Амерыка?

– Значна горш: нацыяналіст-прагматык, далёкі ад рамантычных слінаў, сопляў і лозунгаў. А таму здольны падпарадкаваць сваёй волі каго заўгодна. Паглядзіце самі, – у руках цээрушніка бліснуў глянцавы здымак. – Ферма-канцлагер у Флорыдзе, пра якую я гаварыў.

На пляцы перад сядзібай дысцыплінавана шнуравалася з тузін маладзёнаў і дзявуль, апранутых у ватоўкі гулагаўскага тыпу, з віламі, рыдлёўкамі і шуфлямі. На флагштоку нахабна і ўрачыста лунаў сцяг памерам з чвэрць футбольнага поля, такі ж самы, як і над шыхтом у Мінску: бялюткі, з падоўжнай цёмнай паласою. Маладзёны ў ватоўках натхнёна пазіралі на сцяг і прыкладалі да грудзей рукі – напэўна, спявалі нейкі гімн. Амерыканскі прэзідэнт нават пазнаў аднаго са зняволеных: гэта быў унучаты пляменнік Джона Ракфелера, надзвычай шалапутны юнак, які тры месяцы таму бясследна знік са свецкага жыцця Нью-Ёрка.

Далас задаволена перахапіў здзіўлены погляд Кенэдзі.

– Ад Ракфелераў ніякіх заяў пра знікненне юнака не было, хаця яны выдатна ведаюць, дзе ён цяпер. І Ракфелеры – далёка не адзіная сям’я, чые дзеткі задарма працуюць на гэтага вылюдка. Калі камуністычна-нацысцкі пярэварацень з Беларусі здолеў падпарадкаваць сваёй волі самых уплывовых людзей Злучаных Штатаў, то зрабіць тое ж самае з вашымі ахоўнікамі ён зможа і пагатоў!

Аргумент прагучаў пераканаўча. Паветра ў кіназале набрыняла пагрозай, рыхтык нябёсы перад навальніцай. Прэзідэнт заклапочана падціснуў вусны.

– І што вы прапануеце?

– Аўтамабільная катастрофа. Падзенне ў шахту ліфта. Няспраўны электрапрыбор. Раптоўнае самагубства, у рэшце рэшт, – дырэктар ЦРУ, як заўсёды, быў рашучым, жорсткім і энергічным.

Кенэдзі выпрастаўся, адкашляўся і прамовіў з інтанацыямі старшыні Вярхоўнага суда:

– Містар Далес, мушу нагадаць вам, што Злучаныя Штаты Амерыкі – дэмакратычная краіна. І мы не дазволім ужываць падобныя метады да нашых грамадзян!

Спецслужбоўца глянуў на прэзідэнта, бы на дзіцёнка, які затрымаўся ў развіцці, але прамаўчаў. Прымружыўся на белы прамакутнік экрана, нібы маляваў на ім нейкі мудрагелісты план.

– Вельмі шкада… Тады ёсць яшчэ адзін варыянт, як ад яго пазбавіцца, – мовіў ён задуменна. – І гэты варыянт цалкам легітымны. Толькі каштаваць ён будзе значна даражэй.

Маўчанне прэзідэнта было ацэненае Аленам Далесам як згода.

– Цяпер пераходзім да галоўнага: высадка нашых вайскоўцаў на Кубе. Аналітыкі Пентагона прапануюць неадкла…

– А як завуць гэтага хлопца? – нечакана перабіў Джэкі.

– У яго вельмі багата імёнаў і прозвішчаў, і нават мы не ведаем, якое з іх сапраўднае. Па нашай картатэцы ён праходзіць як Агент Z, і нам гэтага дастаткова.

* * *

Франтаваты «крайслер-дэсота» прашаргацеў праз ранішні лясок і спыніўся перад мураваным мастком. Кіроўца, не стары яшчэ дзядзька з вострым пацучыным профілем і дбайна зачасанай лысінкай, выклаў на стырно мапу, спраўдзіў месца, куды прыехаў, і, задаволіўшыся вынікам, выйшаў з машыны.

За мастком узвышалася фундаментальная брама з жалезнымі дзвярыма, якія нявольна асацыяваліся з ядзернымі сховішчамі і панамскімі шлюзамі. Па-над брамай бялела акуратная шыльда з апакаліпсічным надпісам: «Новая Зямля». Праваруч-леваруч брамы цягнуўся бясконцы бетонны плот не менш чым у пятнаццаць футаў вышынёю, з металёвымі дзідамі і спіралямі Бруна. Для канчатковага падабенства з класічным канцлагерам бракавала хіба што вышак з пражэктарамі і кулямётамі.

Візіцёр глянуў у бакавое люстэрка, прыгладзіў лысінку – белую і роўную, як дзірка ў шкарпэтцы. І, рэпетуючы ў галаве дэбют размовы з гаспадаром фермы-канцлагера, пакрочыў да брамы.

Пад мастком важка плёхнула. Госць націснуў кнопку званка, паправіў гальштук, змахнуў з пінжачнага штрыфеля драбінкі перхаці і расцягнуў вусны ў службова-прыязнай посмешцы. Знізу плёхнула зноў, і на бултыханне наклалася доўгае ліпучае шаргаценне, нібы па граверы цягнулі мех з сырым мясам. Мужчына павярнуўся на гук і – скамянеў.

Проста на яго сунулася даўжэзнае бервяно. Масіўнае, у чорна-зялёнай пласціністай броні і з драпежным цмокавым хвастом, яно паўзло з бяздушным аўтаматызмам, бы штурмавы танк на пясочніцу.

Візіцёр злякана войкнуў і ўліп у жалезныя дзверы на манер барэльефа. Тым часам пачвара спынілася ў якім ярдзе і крыважэрна расчарэпіла вільготную пашчу з дужымі жоўтымі ікламі.

На твары госця з’явіўся выраз, які бывае ў лабараторных пацучкоў перад прэпарацыяй нажыва. Ён зноўкі націснуў кнопку і, не дачакаўшыся з’яўлення гаспадара, панічна скочыў у роў.

Вынырнуў, чмыхнуў бросняй і бязладна закалашмаціў рукамі па паверхні. Вырачаныя ў жаху вочы фіксавалі каламутнае зяленіва, цьмяна падфарбаванае сонцам. Неўзабаве сусвет праясніўся і запульсаваў у хваравітай стэрэаметрыі: рухомыя колы на вадзе, цёмнае падбрушша моста і памост з высокімі ботамі, начышчанымі да люстранога бляску.

І тут згары ратавальна працягнулася далонь, за якую тапелец сутагава ўхапіўся…

Рэптылія сядзела на тым жа самым месцы, дзе і хвіліну назад. Бугрыстая зялёна-чорная спіна адлівала мярзотным глянцам. Шкляныя бурштынавыя вочкі паглядалі з халоднай агрэсіяй.

– Бобік, у копанку, – скамандаваў мужчына ў люстраных ботах.

Кракадзіл пакрыўджана зварухнуў грэбністым хвастом, але паслухмяна развярнуўся і з наждачным шоргатам папоўз да рова.

– Прабачце, не прадставіўся… – агаломшаны візіцёр прыклаў далоньку да мокрага пінжака.

– Я і так зразумеў, адкуль вы.

– У якім сэнсе? – сумеўся госць.

Гаспадар «Новай Зямлі» змерыў суразмоўцу ўчэпістым кравецкім поглядам. Глянуў на гадзіннік, прымружыўся на аўтамабіль.

– Ваш «дэсота», мяркуючы па нумарах, узяты напракат у аэрапорце Джэксанвіля, – мовіў ён роўным голасам, нібы адкусваў пасаціжамі сталёвы дрот. – Вымаўленне ў вас нью-ёркскае. Самалёт з Нью-Ёрка прызямліўся дзве з паловай гадзіны таму. Гэтым рэйсам звычайна лётаюць каміваяжоры і ўрадавыя службоўцы. Да каміваяжора вы не падобны. З урадавых службоўцаў такія твары бываюць толькі ў дэтэктываў і спецагентаў. Людзі з ФБР былі ў мяне тыдзень таму. Паліцыю штата я не цікаўлю. Застаецца…

Цээрушнік выцягнуў з кішэні насоўку, выкруціў, нервова змахнуў з залысіны бросню і скасавурыў пацучыныя вочкі на суразмоўцу.

Агент Z амаль не змяніўся з тых часоў, калі яго зафіксаваў нацысцкі аператар у Мінску. Хіба што каменны чэрап падаваўся масіўнейшым, гранёная ямінка на валявым падбароддзі – глыбейшай, дый воўчая бязжальнасць цяпер амаль што не праступала праз хітраватыя зморшчыны. Вочы хаваліся за моднымі чорнымі акулярамі «авіятар». Так мог выглядаць і паспяховы бізнэсоўца, і былы марскі пехацінец, і нават адстаўны шэрыф.

Спецслужбоўца панура глядзеў, як з вопраткі сцякае брудная вільгаць. Дбайна адрэпетаваны дэбют размовы быў сітуацыйна скамечаны, і госць паспрабаваў быў забраць ініцыятыву праз напружаны камплімент:

– А вы не падобны да чалавека…

– …які меў справы з камуністамі і нацыстамі? Гэта я толькі маскуюся. Праходзьце, не саромцеся, – гаспадар прыадчыніў фортку ў жалезных варотах.

«Новая Зямля» выглядала з сярэдзіны куды больш прывабна, чым звонку. Паабапал асфальтаванай дарогі зелянелі дзялкі; ідэальна нарэзаныя прамакутнікі з ідэальна дагледжанай гароднінай. Леваруч кучаравіўся дымчасты сад, з купчавымі кронамі і дбайна пабеленымі камлямі. Праваруч цягнуліся прысадзістыя цагляныя стадолы. Перспектыву замыкала мураваная сядзіба сіметрычных формаў.

Суворая геаметрыя і стэрыльныя чысціня ўваскрашалі ў памяці шматзначнае нямецкае слова «орднунг».

За садам адкрылася нечаканае: этнаграфічнага выгляду студня і высачэзны жораў з прывязаным дагары нагамі юнаком. Двое засяроджаных маладзёнаў у шэрых ватоўках рытмічна апускалі ахвяру галавою ў бярвенчаты зруб. З глыбіні даносіўся істэрычны ёкат, які перакрывалі гулкае рэха і сарамлівае булькаценне.

– Дваюродны пляменнік Генры Форда-малодшага, – пракаментаваў Агент Z даверліва-свойскім тонам. – Васямнаццацігадовы абібок, хабёл і хранічны п’янтос, схільны да бессэнсоўнай агрэсіі. Ад яго адмовіліся дактары, педагогі, царква, «Таварыства ананімных алкаголікаў» і нават амаль уся сям’я. Метода лекавання правераная: водныя працэдуры ў спалучэнні з цяжкай аграрнай працай. Што характэрна – перавыхоўваюць маладога містара Форда былыя алкаголікі, лайдакі і хабёлы, якія менавіта ў такі спосаб і вылюднелі.

Калодзежны жораў з падвешаным за ногі юнаком выглядаў рыхтык сярэднявечны катаўнічы рыштунак. Ахвяру мачалі ў падземныя воды з рытмічнасцю помпы, і рукі маладога містара Форда падчас кожнага пад’ёму калаціліся сутаргавымі дрыжыкамі шыбеніка.

Агаломшаны пабачаным цээрушнік механічна прасачыў за маятнікавым рухам папярэчыны.

– Дык гэта ж… зверства!.. – прасіпеў ён.

– Безумоўна, – пагадзіўся гаспадар. – Але ж не летальнае. Летальнай версіі мяне навучыў адзін знаёмы энкавэдэшнік у Нясвіжы ў трыццаць дзявятым годзе. Менавіта так ён закатаваў аднаго варшаўскага асадніка, рэдкую гніду, якую мне зусім не было шкада.

Сад катаванняў разгортваўся квяцістым дантаўскім веерам. Перад самою сядзібай узвышалася пальма з прывязанай да яе хударлявай дзявуляй. Твар яе выглядаў знясіленым, рукі блішчэлі чымсьці густым і ліпучым – няйнакш як мёдам. У нагах ахвяры пагрозліва пульсаваў мурашнік.

– Пазашлюбная дачка Фрэнка Сінатры, паталагічная клептаманка, – патлумачыў Агент Z з інтанацыямі экскурсавода ў музеі крыміналістыкі. – Выносіла з хаты ўсё: ад пяціцэнтавых цацак пляменніка і да дыямантавых калье маці. Дазаваная тэрапія мурашынай кіслатой напэўна адверне яе рукі ад чужога майна. Між іншым, гэтаму катаванню, толькі са смяротным вынікам, мяне навучыў знаёмы гестапавец у Мінску, якому я і перадаў знаёмага энкавэдэшніка – таго самага.

– А што было потым з тым гестапаўцам? – спецслужбоўца скругленымі вачыма глядзеў, як на руках дзеўкі варушыцца мурашыны вэлюм.

– Калі гэты садыст у розныя спосабы закатаваў усіх палонных чэкістаў і камуністаў, якія былі ў яго ў наяўнасці, я з радасцю здаў гестапаўца савецкім партызанам. Ад каторых, між іншым, дазнаўся пра яшчэ адзін вытанчаны спосаб катавання, – надзіва спакойна паведаміў гаспадар. – Прашу ў дом.

Госць замуліўся. Прымаць запрашэнне не надта й хацелася; у доме гэтага нелюдзя яго маглі чакаць цыркулярныя пілы, распаленыя абцугі і чаны з сернай кіслатою. Былы паліцай, імігрант і мізантроп, атупелы ад самотнага жыцця на ферме, бавіць час у сяброўстве з алігатарамі і ў мудрагелістых катаваннях дзетак.

Тыповы фашыст.

У сядзібе, аднак, цээрушніка чакалі сухая вопратка, гарачая гарбата, плед і старасвецкі фатэль ля распаленага каміна.

– Мая ферма – выхаваўчы цэнтр для маладых і несвядомых неадэкватаў, ад якіх адмовіліся абсалютна ўсе, – Агент Z выглядаў прагматычным, нібы асфальтавы каток. – Пасля першасных, вельмі брутальных сеансаў карэкцыі свядомасці неадэкваты нарэшце ўсведамляюць факт уласнага існавання. Ці хаця б факт наяўнасці ў іх болевых рэцэптараў. Так выпрацоўваюцца правільныя рэфлексы на няправільныя паводзіны. Правільныя рэфлексы замацоўваюцца доўгімі і інтэнсіўнымі курсамі працатэрапіі: пацыенты ад рана да позна стаяць рачкі на бульбяных дзялках…

Гаспадар падышоў да акна, адшморгнуў фіранку. Па палетках сноўдаліся паўпразрыстыя, падобныя за замагільных ценяў, сілуэты: разбівалі граблямі камякі, раскідалі гной, палолі бадыллё. Пры гэтым наглядчыкаў, якія асацыятыўна чакаліся побач, чамусьці не назіралася.

– …так што пасля цяжкай працы ў іх проста не застаецца часу на паганыя думкі… не кажучы ўжо пра іх рэалізацыю. З раніцы – урачысты пад’ём нацыянальнага сцяга маёй Радзімы і выкананне нацыянальнага гімна маёй Радзімы… каб потым ведалі, каму дзякаваць за тое, што сталі свядомымі. Пасля працы – вячэра, добрая кніжка і здаровы сон.

– Значыцца, вы не садыст, а псіхатэрапеўт? – вызначыў госць з палёгкай.

– Людзі баяцца гэтага слова. Лепш казаць – «менеджар па сувязях з рэчаіснасцю». Метода наладжвання такіх сувязяў сертыфікаваная. Кліенты лекуюцца на ферме выключна са згоды бацькоў. Сенатары, банкіры, галівудскія зоркі і босы мафіі запісваюцца ў чаргу, каб аддаць сюды сваіх ёлупняў.

– У гэтае пе-екла?.. – не паверыў спецслужбоўца.

– «Новая Зямля» – усяго толькі чысцец, – абвергнуў выхавацель. – Але з якога аблудныя душы абавязкова павяртаюцца дахаты.

На языку цээрушніка завярцелася слова «таталітарызм». Але гаспадар відавочна прачытаў ход яго думак.

– Я ніколі не караю бязвінных, – мовіў Агент Z сур’ёзна і ціха. – Не раблю пацыентам болю больш, чым здольны вытрываць сам. Не знаходжу радасці ў чужых пакутах. І не трэба глядзець на мяне як на нелюдзя. Большасць сучасных нелюдзяў частуе з далоні вавёрачак у парку і чытае на ноч сантыментальныя раманы.

– Няўжо ніхто не спрабаваў падняць паўстанне ці хаця б уцячы? – не паверыў цээрушнік. – Кракадзіла баяцца?

Уладальнік фермы адчыніў дзверы ў суседні пакой, зрабіў запрашальны жэст. У паўцёмнай зале грувасцілася з тузін клетак, падвешаных да столі. За металёвымі прутамі брутальна чарнелі гіганцкія кублы пёркаў на чорных лапах, з вострымі чорнымі дзюбамі.

– Усяслаў Чарадзей, – прадставіў Агент Z старога раскудлачанага крумкача, які горбіўся на жардзіне, схіліўшы голаў. – Мізантроп з містычным светапоглядам, схільны да доўгіх медытацый і падступнага чараўніцтва. Але калі яго раззлаваць – пашматуе каго заўгодна.

Госць нават і не здзівіўся – пасля вартавога алігатара ў брамы «Новай Зямлі» ён быў гатовы да ўсяго.

– А вось Тадэвуш Касцюшка… – гаспадар па-сяброўску пасміхнуўся элегантнаму мазгаклюю антрацытнага колеру і шляхотнага экстэр’еру. – Дыпламатычны і гжэчны інтэлектуал. Вось Кастусь Каліноўскі, спецыяліст па партызанскай вайне. Вось Януш Радзівіл, сібарыт і мача, але пры гэтым адважны ваяр. А вось шалёны лятун Станіслаў Булак-Балаховіч, наш самы хіжы і бязлітасны забойца. Шчыра кажучы, я яго сам іншым разам баюся.

Цээрушнік паглядаў на арніталагічную фантасмагорыю скругленымі ад жаху вачыма і нечакана злавіў сябе на думцы, што яму вельмі хочацца прыняць пігулку ад шызафрэніі. Гаспадар завесіў клеткі цёмнай тканінай і пытальна глянуў на візіцёра: маўляў, я сумленна адпрацаваў свой нумар, так што цяпер твая чарга…

Вочы спецслужбоўцы заззялі баявым бляскам прафесіянала. Да перамоў яго рыхтавалі два тыдні. Асобу Агента Z аналізаваў доктар псіхалогіі, прамову складалі найдасведчаныя спецыялісты па допытах, а рэдагаваў яе гісторык з беларускіх эмігрантаў.

У каміннай зале цээрушнік прыняў памяркоўна-пафасную паставу і са спагадай выказаўся пра шматпакутны народ Беларусі: вялікая мінуўшчына, імперскія суседзі, крывавыя войны і знішчэнне нацыянальнай культуры. Згадаў Вялікае Княства, Вітаўта Вялікага і Мураўёва-вешальніка. Не забыўся пра памяркоўнасць і талерантнасць.

– Вы чулі пра апошняе зверства Саветаў? – спецагент вёў сваю партыю пранікнёна, бы оперная прымадонна. – Яны наўмысна абмежавалі пасевы бульбы, вашага сакральнага карняплода, і замест яе насаджаюць чужынскую кукурузу!

Гаспадар слухаў без усялякай цікаўнасці.

– Вы забыліся пра кагэбэшныя рэпрэсіі супраць іншадумцаў, – лянотна ўкруціў ён рэмарку.

– Не, не забыўся! – цээрушнік перайшоў у жорсткі наступ. – Гэта, відаць, вы на іх забыліся!..

– Я таксама рэпрэсую на сваёй ферме іншадумцаў, – спакойна парыраваў Агент Z. – Вы што, прапануеце мне кінуць гэты карысны занятак і нелегальна выправіцца на Радзіму?

– Менавіта! – пацвердзіў прамоўца і з падтэкстам пра мажлівае месіянства суразмоўцы дадаў: – Шматпакутная Беларусь чакае свайго змагара!..

– Прапанова амаральная.

– Значыцца, добра аплачваемая. А… чаму вы лічыце маю прапанову амаральнай?

Гаспадар паварушыў у каміне дровы, і на ягоны твар паклаліся густыя барвовыя плямы.

– Усё, што мне трэба для жыцця, цяпер тут. «Новая Зямля» і ёсць здабытая мною Радзіма… ці прыдуманая ў эміграцыі – без розніцы. А Беларусь, якая засталася ў маёй памяці, – то страчаны рай. І згадкі пра гэты рай занадта інтымныя, каб я іх разбураў.

Усе аргументы госця разбіваліся аб волю суразмоўцы, бы хвалі аб гранітны мол. Заставаўся апошні козыр.

Візіцёр дастаў з партманэткі невялікі фотаздымак, выклаў перад Агентам Z. З фатаграфіі глядзела жанчына з маркотным, бы ў Божай Маці Вастрабрамскай, тварам. Аматарскі здымак быў зроблены ў Нясвіжы, побач з касцёлам Божага Цела і, відавочна, суадносна нядаўна: пра гэта сведчыў вулічны плакат з выявай Мікіты Хрушчова і надпісам «Рашэнні ХХІ з’езду КПСС – у жыццё!».

– Вось ёй вы патрэбны напэўна!.. – прамовіў спецслужбоўца, нібы ўкалаціў абухом цвік.

Агент Z зняў акуляры і з хвіліну разглядаў здымак; госцю нават падалося, што вочы гаспадара на колькі секунд змянілі колер са сталёвых на пяшчотна-блакітныя…

– А цяпер слухайце мяне вельмі ўважліва, – спецагент ЦРУ канчаткова захапіў ініцыятыву і цяпер лупцаваў тэзісамі, рыхтык пугаю. – У Беларусі вас пагэтуль памятаюць. Шмат для каго там вы ўжо не чалавек, а міф, які кожны напаўняе тым, што хоча ў ім бачыць.

Вам проста трэба гэты міф падтрымаць, але – у выгодным для нацыянальна-вызвольнага руху ракурсе.

Пасля вышкалу вас разам з невялікай групай дыверсантаў дэсантуюць у раёне Нясвіжа. Зброя, грошы, сувязь, кансператыўныя яўкі… усё, як мае быць. Зладзіце колькі гучных антысавецкіх дыверсій. Парахуецеся з усімі, хто вам вінен, адпомсціце ўсім, хто таго варты. А мы зарганізуем вашу эвакуацыю праз мяжу… і яе таксама. І жывіце потым удваіх на сваёй «Новай Зямлі» хоць да ста гадоў!..

…Драбнюткія кроплі сарамліва зіхцелі на кустках картоплі. Маладзёны ў ватоўках з тупаватай паслухмянасцю палолі грады. Вялізны сцяг лунаў на флагштоку ў цэнтры плаца, і цыклапічны рухомы цень амаль цалкам накрываў сядзібу.

Мужчыны прайшліся да брамы і спыніліся для развітання.

– Фотаздымак можаце пакінуць, – дазволіў візіцёр. – Дык што мне перадаць кіраўніцтву?

* * *

Па-над «Новай Зямлёю» кругліўся мядовы рагалік месяца. Цёплыя ветрыкі сыпалі на паснулыя грады зорным пылком, калыхалі райскія яблычкі пад шурпатым лісцем. Гаспадар фермы чвякнуў у зямлю рыдлёўкай, адступіў, пільным вокам агледзеў малады дубок, які пасадзіў за садам. Апусціўся на траву, выцягнуў з кішэні здымак жанчыны з маркотнымі, бы ў Вастрабрамскай Мадонны, вачыма.

З нябёсаў тужліва заценькала нябачная птушка. Крышталёвы голас натхнёна выводзіў пра роднае і невымоўнае, пра каханне і спакусу, пра юнацкія шаленствы і прагу да сапраўднага.

Пераліўчатыя трэлі гусцелі, цвярдзелі, набіраліся бомамі, скрыгатамі і стогнамі. І пульсавала блакітная жылка на скроні дзіцёнка, і чадзелі крэматорыі, і ляцелі долу пялёсткі ссечаных садоў, і хрумсцелі чарапы пад падэшвамі імперый. Але тлумы тыя сцішыў пранізлівы шэпт анёла, які паабяцаў суцяшэнне ўсім знявераным, уратаванне ўсіх пакутнікаў і здзяйснення самага патаемнага, нязбытнага і грэшнага…

Перадсвітальны ветрык роўна шаргацеў у сухіх травах. Чарноцце на ўсходзе сарамліва распаўзалася барваю. Чарговая ноч памірала.

Мужчына рыпнуў начышчаным ботам – птушынае ценьканне зрэзалася.

– Не давярай мне, каханая, не давярай, – ледзь чутна прашаптаў ён. – Душа мая сцерлася, бы старая падэшва, і ступаць двойчы ў наш стары рай з маёю душой – загуба для нас дваіх… Але як мы з табой калі-небудзь перастрэнемся – не давярай мне ніколі.

Аблокі над вечаровай Піцундай спаборнічалі ўсімі адценнямі чырвані. Сонца пераспелым мандарынам хілілася ў дрымотнае мора. Камяні ўрадавай рэзідэнцыі патыхалі гарачынёю, у парку луналі дурманлівыя водары кветак, і дзяжурны ахоўнік, які патруляваў між магнолій і архідэй, раз-пораз спыняўся, каб злавіць тварам ветрык з мора.

Ад будынка, дзе адпачываў Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў, даносіўся жыццярадасны рогат, праслоены сакавітымі мацюгамі на адрэсу партыйных кіраўнікоў, маршалаў, даярак, ткачых і нават касманаўтаў. Камітэтчык ніяк не рэагаваў на пачутае; гэта ў першыя гады службы ў ахове яму хацелася застрэліцца ад крамлёўскіх нораваў, але потым ён навучыўся глушыць ванітныя рэфлексы вадзярай. Афіцэр нетаропка прайшоўся да бетоннага плота, выцер вільготны твар вільготнай насоўкай, на імгненне ўявіў заінелую, з лядоўні, пляшку піва, аднак імгненна ж адагнаў недарэчную на службе карцінку…

Раптам вечаровае сутонне працяла доўгая хрыпатая нота тэнар-саксафона, прытым ідэалагічна шкодны гук відавочна сыходзіў з боку ўрадавай рэзідэнцыі. Ахоўнік схамянуўся, але адразу супакоіўся думкай, што гэта, безумоўна, галюцынацыя. Прачысціў пальцам вуха, працёр вочы… Аднак праз якую секунду на картавы саксафонны голас наклаўся пругкі завадны рытм электрагітары, гудка рассыпаўся барабанны пошчак, і па-над паркам загарлала нахабнаэнергічнае:

Well іt’s one for the money,

two for the show

Three to get ready

Now go cat go!..

Гэта быў рок-н-рол «Blue suede shoes» у выкананні Элвіса Прэслі.

Вочы чэкіста раскаардынавана заблукалі, бы ў немаўляці. Думкі імгненна саскочылі з ідэалагічных рэек і лагернымі ваганеткамі загрукаталі праз непраходную тайгу. Першай думкай была паразка ў Трэцяй Сусветнай і імгненны захоп урадавай рэзідэнцыі амерыканскімі марпехамі, другой – а што яму асабіста цяпер рабіць: застрэліцца ці перакінуцца да імперыялістаў?

Далонь інстынктыўна ссунулася пад паху да кабуры, але вочы, якія аўтаномна блукалі ў пошуках ідэалагічнай апоры, нарэшце ўтаропіліся ў ліловыя контуры савецкіх эсмінцаў на даляглядзе і чырвоны сцяг на флагштоку перад рэжымным аб’ектам.

– Гэта піздзец… – разгублена выдыхнуў камітэтчык, крыху памуліўся, але крадком пасунуўся да ўрадавага лецішча.

За столікам у ценю пальмы па-барску разваліўся Першы сакратар ЦК КПСС Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў. Вечаровае сонца блікавала ў ільснянай лысіне. На сподзе чорнай і краснай смальтай блішчэлі канапкі з ікрой паюснай і ікрою зярністай, у графінчыку дробна калацілася гарэлка. А перад самым столікам зухавата вытанцоўвалі рок-н-рол двое таварышаў у афіцыйных цэкашных стройчыках.

Лысаваты мужчына з гладкім тварам адстаўнога камсамольскага правадыра, фрывольна адставіўшы дупу, рытмічна вымахваў рукамі вакол сівога астэнічнага дзядзькі ў рагавых акулярах, пад якімі хіжа блішчэлі бляклыя вочкі старога бальшавіка.

Бальшавік таксама даваў жару: імпэтна віхляў каленямі, удаваў, што грае на электрагітары і нават эратычна скуголіў на манер прадажнай дзеўкі імперыялізму.

Знянацку ён ухапіў маладзейшага партнёра за руку і з нечаканым для свайго ўзросту спрытам перакінуў яго праз сябе, нібы дэманструючы прыём самба.

Сівым танцорам быў таварыш Міхаіл Андрэевіч Суслаў – член Палітбюро ЦК КПСС і галоўны ідэолаг Савецкага Саюза, а лысаваты экс-камсамольскі правадыр – таварышам Аляксандрам Мікалаевічам Шэлепіным, старшынём Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі.

Ахоўнік паспрабаваў быў сабраць аскепкі сусвету ў цэласную карцінку, але знянацку адчуў, што ягоны апорна-рухальны апарат несвядома і па-здрадніцку торкаецца ў такт варожым гітарам і саксафонам. З разяўленага рота выцягнулася бліскучая нітка сліны. Камітэтчык неверагодным высілкам волі зафіксаваў цела ў статутнай паставе, шчоўкнуў пашчэнкай і знерухомеў.

Рок-н-рол зрэзаўся раптоўна. Па сцежках пракацілася кароткае рэха гітарнага дысанансу. Старшыня КГБ прафесійна пільным позіркам зафіксаваў падначаленага і тым жа позіркам паслаў яго на хер.

Таварыш Хрушчоў зварухнуўся, важка засіпеў. Яго твар патомнага курскага свінапаса слаіста набрыняў чырванню і ўпадабнеў кавалку сала ў пяшчотных мясных пражылках.

– Підарра-асы... – хрыпата ацаніў ён пабачанае, смачна сплюнуў пад стол і пацягнуўся да графіна.

Таварыш Суслаў выцягнуў з кішэні насоўку колеру крамлёўскай дывановай дарожкі, дбайна працёр акуляры, апусціўся за столік і цяжка аддыхаўся.

– Я б сказаў горш: фашысты!.. – прамовіў ён ціхім і ясным голасам дасведчанага партапаратчыка.

– Правільная і вельмі своечасовая заўвага, Мікіта Сяргеевіч і Міхаіл Андрэевіч, – гатоўна засведчыў таварыш Шэлепін.

– То нашто тады вы мне тую буржуазную разбэсту вытанцоўвалі?..

Урадавую рэзідэнцыю размываў раскошны субтрапічны вечар. Бухмаціліся зоркі, стракаталі цыкады, прахалодны ветрык з мора пяшчоціў твары. Старшыня КГБ незаўважна перазірнуўся з галоўным ідэолагам, накаціў для смеласці сто грамаў і разгарнуў знешнепалітычную дыспазіцыю.

Амерыканская ваеншчына раскручвае гонку ўзбраенняў. Ленінскае Палітбюро змушанае адказваць фінансаваннем вытворчасці ўсё магутнейшых балістычных ракет і вадародных бомбаў. А гэтыя грошы можна было б вытраціць на падвышэнне дабрабыту савецкага народа. Аднак ёсць іншы спосаб перамагчы амерыканскі імперыялізм: трэба ідэалагічна раскласці ворага з сярэдзіны.

– Таму, Мікіта Сяргеевіч, мы з таварышам Суславым і развучылі буржуазны танец рок-н-рол, – на шырокі камсамольска-адкрыты твар Шэлепіна паклаўся цень эстэтычнай агіды. – Каб вы на ўласныя вочы пераканаліся, якой страшнай і разбуральнай моцы гэтая ідэалагічная зброя. Ці зможа распальнік вайны з Белага Дома планаваць чарговую высадку контррэвалюцыянераў на Кубу, калі замест агрэсіўных планаў будзе думаць пра буржуазную парнаграфію?!.. Ці здолее галаварэз з Пентагона трапна пацэліць у абаронцу народнай дэмакратыі, калі ён перад гэтым паўгадзіны танчыў рок-н-рол, бы педэрастычная макака?!..

Хрушчоў выслухаў галоўнага камітэтчыка з напругай уваччу і падазрона скасавурыўся на галоўнага ідэолага, які чуйна драмаў у плеценым фатэльчыку пад пальмай.

– А педэрастычную парнаграфію, таварыш Шэлепін, вы мне тут самі прадэманструеце, ці таксама з дапамогай таварыша Суслава?

Таварыш Суслаў схамянуўся і аддана глянуў на Мікіту Сяргеевіча.

– Калі партыя загадае…

– Загадаю, калі спатрэбіцца. Ну і што вы ад мяне хочаце? – Хрушчоў утаропіўся ў старшыню КГБ нядобрым куркульскім поглядам, на тлустай складкаватай патыліцы выступілі празрыстыя кроплі. – Ат, я ведаю што!.. Грошай на сваю распусту вы хочаце – правільна? Таварышу Усцінаву на абаронку – дай! Таварышу Фурцавай на культурку – дай! А мне кукурузу трэба высаджваць і камунізм будаваць, прытым – ва ўсім свеце!.. Вы што, сапраўды думаеце, Мікіта Сяргеевіч тыя грошы друкуе?.. Ды вы, блядзі, хоць разумееце, што дзяржаву весці – гэта не яйцамі трэсці?!..

Хрушчоў распаляўся. Суслаў ад нястачы мужнасці бляяў і мычэў. Шэлепін спакойна перачакаў начальніцкі гнеў і трапна ўвайшоў у паўзу, зробленую Мікітам Сяргеевічам для чарговага мацюга:

– Амерыканскія балістычныя ракеты ўжо на паўднёвых рубяжах СССР, у Турэччыне, – перасцярэгнуў ён суворым афіцыйным тонам. – Пентагон рыхтуе чарговую высадку на Кубе, прытым куды больш маштабную, чым нядаўна ў Затоцы Свінняў. ЦРУ плануе ўсё новыя і новыя правакацыі. Калі мы не зробім рашучых прэвентыўных захадаў у адказ, то паставім пад пагрозу не толькі перамогу камунізму ў сусветным маштабе, але і мірныя кукурузныя палеткі ў нашай краіне… А такой прэвентыўнай мерай можа стаць толькі маральная разбэста ворага, якой пасля адпаведных кансультацый з таварышам Суславым і будзе займацца нашая замежная рэзідэнтура. «Сэкс, наркотыкі, рок-н-рол!» – вось найактуальнейшы дэвіз Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі!..

– І колькі вы пад сваю парнаграфію грошай хочаце? – амаль здаўся Першы сакратар ЦК КПСС.

Шэлепін назваў лічбу, і яна не падалася Хрушчову крытычнай для савецкай эканомікі.

– Тым больш у той жа Амерыцы даўно ўжо ёсць і рок-н-рол, і наркотыкі, і нават сэкс, – нагадаў павесялелы старшыня КГБ. – Проста трэба пашыраць і паглыбляць гэтыя ганебныя з’явы. Прытым пажадана падсадзіць на тую заразу ўсё найвышэйшае кіраўніцтва ЗША: ястрабаў Пентагона, пярэваратняў Лэнглі, акул Уол-стрыта і нават самога прэзідэнта Кенэдзі!..

– А калі ўся гэтая зараза і да нас дакаціцца? – пачухаў патыліцу Мікіта Сяргеевіч. – У нас жа і стылягі, і абстракцыяністы, і яўрэі, і іншыя антысаветчыкі…

– Савецкі чалавек, узброены самым прагрэсіўным у свеце светапоглядам, ніколі не скаціцца ў багну буржуазнага рок-н-рола, – ідэалагічна роўным тэнарком засведчыў Суслаў. – А тым больш – калі такі савецкі чалавек выхаваны на лепшых узорах вялікай расійскай музыкі, – ідэолаг зазірнуў у паперку, – Глінка, Мусаргскі, Чайкоўскі…

– Калі павялічыць фінансаванне КГБ – ніякая зараза да нас не дакаціцца, – дадаў Шэлепін і назваў новую лічбу.

– Трэба таксама ўзмацніць фінансаванне ідэалагічнай працы сярод насельніцтва і асабліва – прапаганды вялікай расійскай культуры ў нацыянальных рэспубліках, дзе яшчэ сустракаюцца асобныя негатыўныя буржуазна-нацыяналістычныя праявы, – падсумаваў Суслаў і агучыў чарговую лічбу.

Нябачныя кажаны з ціхім свістам крэслілі атрамантавае сутонне. Па-над дэкаратыўнай лямпай хаатычна шалела чамяра.

Падавальшчык у бялюткім фартуху незаўважна змяніў пусты графін на паўнюткі.

– Добра, дам вам на ўсё гэта грошай, уламалі старога, – Мікіта Сяргеевіч уласнаруч набулькаў па гранчаках, прымружыўся на Шэлепіна. – Дарэчы, Шурык, я там тваю справаздачу чытаў пра беларускіх буржуазных нацыяналістаў. Самалёт цээрушны, парашутысты з фашысцкімі кулямётамі… Спадзяюся, твае гангстары ў Савецкую Беларусію іх не дапусцяць?.. Дакладна, абяцаеш?.. Ну, тады вашае здароўе, дарагія таварышы!..

Парашутныя лямкі ўпіваліся Агенту Z у грудзіну. Ён расслабіў фіксатар, зварухнуў плячыма і адшморгнуў фіранку з ілюмінатара.

У разрывах аблокаў жаўцелі заплаты скошаных пожняў, пакрэмзаныя шэрымі ніткамі дарог. Халоднае вечаровае сонца крышылася ў дысках прапелераў. Вушы закладала густой ватнай вібрацыяй.

Пасажырскі «Douglas DC-7», пазначаны ва ўсіх міжнародных раскладах як рэгулярны борт «Хельсінкі – Стамбул», пралятаў недзе над эстонска-латышскім памежжам. Далей паветраны калідор праходзіў праз усю Беларусь, з поўначы на поўдзень. Салон, разлічаны на сотню пасажыраў, быў амаль пустым: камандзір дыверсійнай групы Агент Z і двое яго падначаленых. Дыверсантаў меркавалася выкінуць з парашутаў блізка Нясвіжа. А самалёту належала ляцець далей згодна з маршрутам.

Падначаленых Агенту Z навязалі падчас трохмесяцовага вышкалу ў выведвальнай школе пад Мюнхенам. Ён не ведаў ані іх паходжання, ані іх біяграфій, ані нават сапраўдных імёнаў: гаварыць пра гэта сувора забаранялі цээрушныя інструкцыі. Але некаторыя высновы для сябе ўсё ж зрабіў.

Штатны падрыўнік адгукаўся на мянушку Залупаеў і выглядаў адпаведна: зухаваты хабёл з раскосымі вачыма і жалезнымі зубамі. Больш за ўсё Залупаеў любіў гарэлку пад занюх рукава, архіерэйскія службы і аўтамат «шмайсер». Па некаторых недагаворваннях Залупаева вынікала, што ў вайну ён служыў у казацкіх частках Waffen-SS блізка Баранавічаў.

Штатны радыст з псеўданімам «Асаднік» меў далікатныя манеры, субтыльны целасклад і акцэнт радавітага крэсавяка. Больш за ўсё Асаднік любіў вудку пад селядца, мазуркі Шапэна і важкі ружанец метровай даўжыні, які насіў абгорнутым вакол запясця і які ў разе патрэбы скідаў з неверагодным спрытам. Па дробных дэталях Агент Z вызначыў, што ў мінулым жыцці эстэт працаваў ахоўнікам у Бярозе-Картузскай.

Спадзявацца на такіх людзей не выпадала, а давяраць ім – і пагатоў. Агент Z трымаўся з падначаленымі падкрэслена роўна, але асаблівай спагады не выказваў; наколькі чалавек ягоных светапогляду і лёсу ўвогуле мог выказаць спагаду да былога расійскага казака і былога ахоўніка санацыйнага канцлагера.

Краявід у ілюмінатары перакрыла шчыльнае воблака. У салоне блякла запалілася святло. З кабіны пілота выйшаў інструктар у лётнай скуранцы, абцёртай на плячах парашутнымі лямкамі.

– Падрыхтавацца! – скамандаваў ён.

Самалёт, імаверна, ужо пралятаў над Беларуссю. Знянацку Агент Z злавіў сябе на думцы, што не адчувае ніякай радасці ад блізкай сустрэчы з Радзімай. Стрымана пасміхнуўся інструктару, паважна прапусціў у канец салона падрыўніка і радыста…

Інструктар адчыніў дзверы. У салон шуганула зімовай сцюжай, пругкі вецер высек слёзы з вачэй.

– Першы – пайшоў!..

Агент Z дэсантаваўся апошнім: адштурхнуўся ад парога, міжволі заплюшчыў вочы і вухнуў у вільготную бездань. Твар апякло марозным, цела кінула ўбок, перакуліла-закруціла ў ільдзяным віры, і прасторавая арыентацыя на якое імгненне знікла. Парашутыст згрупаваўся ў паветры, ураўняў дыханне і расплюшчыў вочы. Леваруч пругка пульхірыліся два купалы; па хуткім часе яны зменшыліся да памераў кропак і імгненна распусціліся ў аблоках. Агент Z пралічыў «раз, два, тры», выдыхнуў і пацягнуў выцяжное колца…

Парашут не раскрываўся – дэсантнік з няўмольным паскарэннем ляцеў долу. Агаломшаны, ён злаўчыўся падняць голаў – купала над ім не было.

Агент Z таргануў колца яшчэ раз, і яшчэ, і яшчэ…

Парашут не раскрываўся.

А знізу ўжо тхнула зямнымі пахамі, густымі і цёплымі: папрэлым лісцем, грыбамі, саляркай і хмельным дымком нядаўна спаленага бульбоўніка. Зямля спакваля раскрывалася ў абрысах, колерах і аб’ёмах: маркотныя вясковыя дахі ўдалечыні, цёмны прамакутнік могілак на аплылым кургане, ільсняная брукаванка старасвецкага гасцінца… Пад нагамі бліснулі слюдзяныя плямкі балотных вокнаў у атачэнні фіялетавага хвойніку.

Радзіма ляцела насустрач – бяздонная, бязмежная і бязлітасная, гатовая праз імгненне нанесці смяротны ўдар і праглынуць назаўсёды.

Агент Z таргануў выцяжное колца.

Парашут не раскрываўся.

* * *

– Падчас правядзення аперацыі па затрыманні варожых дыверсантаў вы пераходзіце пад маё аператыўнае падпарадкаванне. Згодна з атрыманай інфармацыяй, трое нелегалаў дэсантуюцца ў Нясвіжскім раёне са шпегунскага самалёта, замаскаванага пад пасажырскі. А цяпер стаўлю задачу…

Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч нетаропка прайшоўся ўздоўж пашнураваных афіцэраў унутраных войскаў. Адшчоўкнуў раменьчык планшэткі, выцягнуў з-пад цэлулоіду пачак тапаграфічных мапаў, раскрэмзаных хімічным алоўкам, працягнуў паперы палкоўніку.

– Таварыш маёр, а адкуль стала вядома пра самалёт? – палкоўнік пажыраў камітэтчыка адданымі вачыма.

– Адкуль трэба, – адсек Пяткевіч. – На мапах усё падрабязна пазначана. Калі ласка, раздайце камандзірам. Раён меркаванага дэсантавання даволі шырокі – ад Гарадзеі і да Клецка. Як паведамілі са штабу супрацьпаветранай абароны, самалёт толькі што праляцеў над Нясвіжскім раёнам. Браць шпегуноў толькі жыўцом. А цяпер, таварышы, працуем з мапамі і чакаем каманды…

Вечар выдаўся празрыстым і цёплым. Бязветранае паветра праслойваў водар сухіх траў. Пунсовыя гронкі рабіны калыхаліся ў бэзавых нябёсах. З блізкай вёскі за ельнікам дзінькнула калодзежнае вядро, і свойскі гук азваўся ва ўзлеску сцішаным рэхам.

Начальнік нясвіжскага райаддзела КГБ не сумняваўся, што шпегуны будуць злоўленыя. Звесткі пра варожае дэсантаванне ён атрымаў суткі таму і скарыстаў гэты час па максімуме. Мабілізаваў усю наяўную агентуру ў раёне. Звязаўся з міліцэйскім начальствам і старшынямі сельсаветаў. Напружыў камсамольскі актыў. І нават наладзіў кантакты з ветэранскай арганізацыяй. Натуральна, ніякіх падрабязнасцей Пяткевіч не выкладаў: гаворка вялася выключна пра «падвышэнне пільнасці», «кантроль за ўсімі прыезджымі» і, ясная рэч, пра «магчымыя антысавецкія правакацыі напярэдадні чарговага з’езду Партыі»…

Тэнтаваныя МАЗы прасвечвалі праз абляцелы пралесак суворай балотнай фарбай. Каля БТРа ўвіхаліся кінолагі, і аўчаркі з дрыготкімі ружовымі языкамі трывожна шаторылі вушы. Афіцэры схіліліся над мапамі; пахмурная тупаватая мужнасць праяўлялася на іх тварах.

Колеры спакваля згасалі, гукі сцішваліся; бралася на ноч. Вікенцій Дамінікавіч сеў у штабны «газон» палкоўніка.

– Камандуйце ўсім «па машынах».

– Які маршрут?

– Уздоўж меркаванай зоны дэсантавання шпегуноў. Спадзяюся, за гэты час нам абавязкова прасігналізуюць сумленныя савецкія грамадзяне.

Першы сігнал паступіў у нясвіжскі райаддзел КГБ праз шаснаццаць хвілін, і дзяжурны адразу звязаўся з Пяткевічам. Пільны калгасны шафёр паведамляў, што толькі што заўважыў два падазроныя парашутныя купалы. Цягам наступных шасці хвілін пра парашутыстаў сігналізавалі настаўніца пачатковай школы, двое трактарыстаў, участковы міліцыянт, вясковая прадавачка, старшыня калгаса «Чырвоны шлях» Ананій Міронавіч Басота і малады аграном Яфім Шыла з агентурнай мянушкай «Вафлёныш».

Тэнтаваныя МАЗы грукацелі брукаваным гасцінцам праз паснулую вёску. Вайскоўцы засяроджана прышпілялі аўтаматныя магазіны. У кодабах нецярпліва скуголілі сабакі.

На ўскрайку вёскі салдаты паскокалі з грузавікоў і спрактыкавана пашнураваліся ў даўжэзны рэдкі ланцуг. Афіцэры, стрымліваючы ў прысутнасці камітэтчыка звыклую лаянку, аддавалі каманды. Заляскала мілітарнае жалеза, газанулі і сцішыліся рухавікі.

Ланцуг аўтаматчыкаў расцягнуўся на паўкіламетра і паволі пасунуўся на прачэсванне мясцовасці.

Ноч гусцела, бразгатала і мацюгалася. У цемры хаатычна замігцелі ліхтарыкі. Пад кірзавымі ботамі гучна і бязладна захлюпала. Неўзабаве салдацкі ланцуг спыніўся перад першабытнымі балатамі з чортавымі вокнамі ў пяшчотнай бросні і рэдкімі цёмнымі купамі, падобнымі да галоваў патанулых волатаў.

Хлопнула ракетніца. Мярцвяна-блакітнае ззянне абліло рэдкі чэзлы сасоннік сярод бясконцай багны. Паперадзе, у касмыкаватым тумане, прамалёўвалася парослая чаратамі выспа з самотнай сасной. На верхаліне дрэва кволай медузай варушылася нешта бялюткае і агромністае.

– Парашут, – вызначыў Вікенцій Дамінікавіч. – Яны, пэўна, яшчэ там. Не думаю, што нават дасведчаны дыверсант рызыкне сыходзіць адсюль па цёмнаму.

– Можа, сабак на выспу? – прапанаваў палкоўнік.

– Пастраляюць тых сабак яшчэ ў вадзе. Тут, на добры розум, трэ…

З выспы суха прагрукатаў аўтамат. Танюткай струною завібраваў рыкашэт, хрубаснулі зрэзаныя кулямі галінкі. Пяткевіч, палкоўнік і вайскоўцы ўліплі ў зямлю. З выспы застракатала зноў, і на аўтаматную чаргу наклалася колькі гулкіх вінтовачных стрэлаў.

Чэкіст прыўзняў голаў, склаў рукі рупарам.

– Здавайцеся!.. Вы акружаныя!..

Страляніна знянацку сцішылася.

– Русские не сдаются!.. – адрэагаваў на прапанову хабёльскі барытон.

– Idź do diabła, rosyjska świnia! – параіў Вікенцію Дамінікавічу далікатны тэнар.

Апошнія словы перакрыліся працяглай аўтаматнай чаргою. Дыверсанты адстрэльваліся з адчаем людзей, якім ужо няма чаго губляць. А набояў, мяркуючы па ўсім, у іх не бракавала.

– Ад раніцы туман згусцее і нізам паплыве – пальцаў выцягнутай рукі не пабачыш, – паведаміў Пяткевіч палкоўніку. – У метры ад нас пройдуць – нават і не заўважым. Іх менавіта цяпер трэба браць. Скамандуйце, каб вашыя хлопцы пастралялі, паўдавалі штурм, а я неяк паспрабую збоку-ззаду…

Вікенцій Дамінікавіч спрытна адпоўз назад, абламіў на жардзіну доўгую сухастоіну і распусціўся ў непрагляднай цемры…

* * *

Па-над чорнымі балотнымі водамі варушылася белая пара. Млява крахталі жабкі, пранізліва парыпвалі дрэўцы, сыры світальны ветрык шаргацеў парашутам на сасне.

Пяткевіч пераступіў праз россып адстраляных гільзаў, рассунуў папараць.

На беразе ляжала два трупы. Зухаваты дзядзька з раскосымі хабёльскімі вачыма шчэрыў нябёсам жалезныя зубы. Шыя яго была абматаная дужым ружанцам, побач чарнеў «шмайсер». Непадалёк нерухомела цела субтыльнага мужчыны з пасечанай кулямі спінай. Несумненна, гэты дыверсант і задушыў жалезназубага спадарожніка, але апошні перад сконам знайшоў у сабе моц пакараць крыўдніка.

Пра прычыну невытлумачальнай і смяротнай сваркі амерыканскіх дыверсантаў можна было адно здагадвацца; апошнія стрэлы на выспе прагучалі з паўгадзіны таму, калі Пяткевіч пераходзіў па купінах праз балота.

Камітэтчыка непакоіла іншае. Паводле інфармацыі з Лубянкі, з самалёта дэсантаваўся яшчэ адзін шпег. Але на выспе яго не было. Пяткевіч адшукаў толькі ягоны парашут – чамусь нераскрыты, з глыбокай ямінкай пад ранцам. І – ані рэчавай валізы, ані зброі, ані кроплі крыві, ані нават прымятай травы…

Світальнае сонца ўклейвалася ў маціцовы далягляд бляклай манеткай. Ад вады даносіліся сцішаныя галасы і плёханне вёслаў – праз туман падыходзіў човен-даўбёнка з палкоўнікам і салдатамі. Мышастыя постаці спрытна разгрупоўваліся па выспе.

– Мы правалілі заданне, – засведчыў Пяткевіч палкоўніку. – Два трупы, а адзін увогуле знік.

– Патануў, імаверна, – адмахнуўся той. – А то куды яму з выспы падзецца?..

Ад вады раптоўна пацягнула халодным. Шчыльна зашаргацелі чараты, пранізліва віскнула сасна. Вецер падхапіў з галінкі раскудлачанае крумкачынае пёрка і панёс яго па-над бязмежным прасторам беларускай багны.

Крылатыя гусары Мікалая Радзівіла Рудога адважна ўрубаліся ў шыхты варожай пяхоты. Блішчэлі шаблі, хрыпелі коні, і зямля вібравала пякельнай патэльняй…

Электрычны зумер рассвідраваў цішыню кабінета. Станіслаў Альбрэхт Радзівіл адклаў кнігу, раздражнёна ўзяў слухаўку.

Тэлефанаваў прэзідэнт Злучаных Штатаў. Мяркуючы па інтанацыях, ён быў дабрача падвесялёны. Выбухі дзявочага смеху і рок-н-рольныя рытмы сведчылі, што Джон Фіцджэральд Кенэдзі, пэўна, балюе за горадам, у кампаніі лятучага атрада каханак.

– Чым займаешся, Стэсі?

– Чытаю.

– Чытаеш? Ты? – ва ўяўленні Джэкі ягоны сябра, геданіст і сібарыт, не мог вытрачаць час на такі нікчэмны занятак. – І пра што ж ты такое чытаеш?

– Гісторыя роду князёў Радзівілаў.

– То пра сярэднявечча ў тваёй Беларусі?

– Не ў маёй, а ў савецкай, – прагучала істотнае ўдакладненне. – Джэкі, аказваецца, трыста гадоў таму Масква ўжо спрабавала захапіць цывілізаваны свет. І мае продкі спынілі тую варварскую навалу. Князі Радзівілы ўзначальвалі атрад панцырнай кавалерыі – тып тагачаснага танкавага корпуса…

Прэзідэнт папярхнуўся – ён прызвычайваўся абмяркоўваць з сябрам розныя тыпы яхт, гальштукаў і жанчын, але не мілітарную мінуўшчыну якойсь сярэднявечнай Еўропы.

– Становішся рамантыкам, Стэсі, – праз падкрэслена маркотную паўзу канстатаваў Кенэдзі. – Для бізнэсоўцы твайго ўзроўню гэта недаравальна.

– Рамантыка – частка маёй бізнэсовай стратэгіі.

– А я хацеў цябе запрасіць у Флорыду. У нас тут традыцыйная суботняя вечарынка.

– Як заўсёды – з сакратаркамі і стэнаграфісткамі?

– Анягож не! Магу пакінуць парачку. Ці па-ранейшаму аддаеш перавагу галівудскім акторкам?

– Не беражэш сябе, Джэкі, – ласкава ўпікнуў Станіслаў Альбрэхт. – Сэкс, наркотыкі і рок-н-рол для палітыка твайго ўзроўню – не толькі недаравальна, але і злачынна!

– Палітыка не церпіць імпатэнтаў! – засведчыў прэзідэнт ЗША. – Магу выслаць самалёт. Дык нам рыхтавацца?..

Кніга пра подзвігі продкаў чакала на стале. Ціхамірна шаргацелі дровы ў каміне, улюбёным вогнішчы паэтаў і летуценнікаў. Вінныя блікі адбіваліся ў рыцарскіх латах над каміннай паліцай.

– Давай іншым разам, Джэкі…

Глабальныя вядзьмарчыны прадказанні падчас купальскага перформансу і дзіўныя абставіны яе смерці запалілі ў мозгу Станіслава Альбрэхта знічку цікаўнасці да таямнічага народа на літару «б», з якога паходзіў і ягоны род. Стэсі кінуўся на тую знічку, бы альбатрос на рыбку. Ён скупляў усё, што мела хоць нейкае дачыненне да страчанага раю продкаў: габелены, бронзу, зброю, парцаляну і асабліва кнігі. У кнігах пісалася пераважна пра матэрыяльнае і бачнае, але з прачытанага Радзівіл зрабіў нечаканае адкрыццё: усе беларусы – прыхаваныя пярэваратні.

П’янтосы з местачковых корчмаў, якія перад закалотамі абарочваюцца дужымі вершнікамі з анёльскімі крыламі. Савецкія міліцыянты, якія імгненна перакідаюцца ў хаўруснікаў нацыстаў, а потым зацята ваююць і супраць іх. Старэчы ў плюшавых душагрэйках, якія запраста выпіваюць з гіганцкімі крумкачамі – няйнакш як пасланцамі апраметнай…

Заставалася высветліць, у які менавіта спосаб можна атрымаць пярэваратніцкія здольнасці. Даць рады тут мог хіба што асабісты сакратар родам з Нясвіжа, якога Станіслаў Альбрэхт наняў тыдзень таму і якога лічыў сваім найкаштоўнейшым здабыткам.

Стэсі дбайна зачасаў ільсняныя залысіны, прыгладзіў парадзелыя вусы мача-перастарка і пацягнуў шнурок над сталом. Блямкнуў званочак, і ў прыадчыненыя дзверы зазірнуў пякучы неапалітанскі брунет з булькатымі вачыма.

– Містар Шапіра, вы дазналіся пра тое, што я вас прасіў? – падкрэслена роўна пацікавіўся Станіслаў Альбрэхт.

– Не толькі дазнаўся, але ўжо і зрабіў. Эйн момент, містар князь!..

Праз якую хвіліну містар Шапіра ўрачыста паставіў на стол спод старажытнага срэбра. Кашлянуў, падміргнуў і жэстам правінцыйнага фокусніка прыўзняў накрыўку з радзівілаўскім гербам.

У твар Станіслава Альбрэхта шугануў густы сыты водар. Ён прымружыўся, аглядаючы бурштынавыя круглякі, палітыя празрыстым ружовым салам і пасыпаныя габлюшкай залацістай цыбулі. Падчапіў відэльцам адзін кругляк, панюхаў, надкусіў і асцярожна разжаваў…

Містар Шапіра напружана сачыў за кожным рухам радзівілавых сківіц.

– Што скажаце, містар князь?

Станіслаў Альбрэхт дажаваў, праглынуў, прыслухаўся да адчуванняў у страўніку, у грудзіне і ў галаве… І энергічна пацэліў відэльцам у наступны.

– Гэта лепш за «МакДональдс», містар Шапіра, – стрымана ацаніў ён.

– Усяго толькі за «МакДональдс»? – з местачковай непасрэднасцю завібраваў сакратар. – Ды гэта нават круцей за сэкс, наркотыкі і рок-н-рол, разам узятыя!

Стэсі і сам разумеў, што круцей, але не хацеў выдаваць сакратару найгалоўнейшую таямніцу. На манхэтэнскім даху, перад сеансам выклікання дажджу ў далёкім Тэхасе, вядзьмарка акурат і выпякала дранікі – і, відавочна, не столькі з кулінарнымі, колькі з рытуальнымі мэтамі. Магчыма, спажыванне гэтай стравы было адным са шляхоў да чараўніцтва?

– Скажыце, містар Шапіра, а яўрэі з Нясвіжа таксама ядуць дранікі? – Радзівіл не сумняваўся, што й юдэі маюць прыродную схільнасць да змены абліччаў.

– Яшчэ як ядуць! – замасліўся тварам сакратар. – У нас яны называюцца латкес. Сам Прарок Маісей, калі выводзіў яўрэяў з егіпецкага палону, сорак гадоў карміў нас у пустэльні выключна імі!

– А як вы думаеце, містар Шапіра, мае далёкія продкі, якія валодалі Нясвіжам і ваколіцамі, таксама любілі дранікі? – утыркнулася наступнае пытанне.

– Ды я ў гэтым проста ўпэўнены! – горача засведчыў суразмоўца. – А то як бы яны перамаглі столькі ворагаў?

– А вось я не ўпэўнены, – Станіслаў Альбрэхт адклаў відэлец і зафіксаваў уваччу суворасць. – Гэтую страву робяць з дранай бульбы… ці не так? А бульбы тады не было ані ў Егіпце, ані ў Юдэі, ані ў Вялікім Княстве. Яе завезлі туды з Новага Свету, і гэта агульнавядомы гістарычны факт, зафіксаваны навукоўцамі. Што скажаце, містар Шапіра?

– Бульба ў Нясвіжы ў прыватнасці і ў нашых краях агулам была ад таго моманту, як усё гэта стварыў Б-г, – пабожна засведчыў сакратар. – Менавіта з Нясвіжа тую бульбу і завезлі ў Новы Свет, а ўжо потым рээкспартавалі ў Еўропу. Проста тым навукоўцам дабрэнна заплацілі ў «General fruit», каб яны замоўчвалі гэты агульнавядомы гістарычны факт!

Тлумачэнне прагучала забойча. Стэсі расфакусаваў паказальную цвёрдасць твару, з асалодай даеў рытуальную страву продкаў, запаліў цыгару і глянуў на камінную паліцу.

З фатаграфіі белазуба пасміхаўся Джэкі. Унізе звіваўся бісерны аўтограф: «Дзякуючы табе мы перамаглі!». Два гады таму Станіслаў Альбрэхт нечакана для ўсіх узначаліў перадвыбарчы штаб сенатара Кенэдзі і яшчэ больш нечакана выйграў для яго прэзідэнцкія выбары. Стэсі не патрабаваў ніякай узнагароды, хаця сябра сто разоў яму гаварыў: прасі што хочаш!

Радзівіл адчуваў сябра інтуітыўна, на ўзроўні счытвання флюідаў; увесь гэты час Кенэдзі жыў з пачуццём вінаватасці. Аднак і прасіць у наймагутнейшага чалавека Злучаных Штатаў, а значыцца, і ўсяго свету, можна было толькі абсалютна невыканальнага. Станіслаў Альбрэхт быў зарыентаваны да ўлады на генетычным узроўні, але толькі цяпер, падчас дэгустацыі дранікаў, ідэя ўладарства нарэшце канкрэтызавалася – разам са слінавыдзяленнем.

Да размовы з Джэкі трэба было падрыхтавацца…

Прэзідэнт нездарма запытаўся пра галівудскіх акторак – у Стэсі была іх цэлая калекцыя. На адну з іх, шыкоўную бяляўку з цэлулоідным тварам, Джон Фіцджэральд ужо даўно паклаў вока, аднак Радзівіл мякка, але ўпэўнена абвяргаў усе просьбы падарыць красуню. Просьбу Кенэдзі варта было выканаць: у такім разе прэзідэнт мусіў бы свайму сябру двойчы.

У той жа дзень Радзівіл запрасіў акторку павячэраць у рэстарацыі. Ён быў пранікнёны, бы стары бацька перад сконам, і шматзначны, як Нагорная казань. Сказаў пра руціну адносін і састыласць пачуццяў, пра сваю хуткую старасць і жаданне прысвяціць апошнія гады пошукам вечнага. Пасля чаго без хітрыкаў прапанаваў змяніць каханка на маладзейшага, прывабнейшага і ўплывовейшага.

Красуня не надта й здзівілася: яна добра ведала жорсткі свет заможных альфа-самцоў.

– Тады трахні мяне на развітанне і забудзься, – ласкава змахнула яна нафарбаванымі вейкамі. – Калі толькі здолееш.

* * *

– Арончык, можаш плюнуць мне на чаравік, калі я не ведаю, як зарабіць мільён даляраў! – Шлёма Шапіра сек рукою паветра, бы шабельнік Мікалая Радзівіла Рудога – ворагаў.

Арон Шапіра, зверападобны бамбіза ў зашмальцаваным камбінезоне, лыпаў на Шлёму з пашанай. Ва ўяўленні бруклінскага грузчыка яго старэйшы брат быў джэнтльменам, хаця сам Арон наўрад ці мог напісаць гэтае слова без памылак.

Размова адбывалася позна ўвечары, за панурай складской стадолай. Дрыготкае святло ліхтароў крышылася ў каламуці калюжын. Каты вішчэлі і біліся каля смеццевых бакаў. Шлёма разгортваў перад братам бліскучую мільянерскую стратэгію, і вочы яго блішчэлі надзеяй.

– Арончык, ты ведаеш, што такое дранікі?

– Нешта знаёмае…

– І з якім жа шлімазлам я звязаўся!.. Ну а што такое латкес – ведаеш?

– Анягож не!.. – на шырокім бульдожым твары Арона праявіўся сантымент – нібы ён прыгадаў хэдар, Хануку і першы гешэфт у нясвіжскае лаўцы дзядзькі Ёселя.

– Дык гэта амаль адно і тое ж! Дранікі – гэта такія латкес, толькі крышачку няправільныя, бо без перамеленай у муку мацы. Сёння я частаваў дранікамі самога містара князя Радзівіла – найлепшага сябра прэзідэнта Кенэдзі. І ты ведаеш, што ён сказаў? Што гэта значна лепш за «МакДональдс». Хаця ў мяне тут іншая шкала каштоўнасцяў… А цяпер, Арончык, слухай сюды. Гамбургер у братоў МакДональдаў каштуе цэлых пятнаццаць цэнтаў, а мы будзем прадаваць дранікі ўсяго па дзевяць цэнтаў за пару!

– Ты што – хочаш распачаць уласны бізнэс? – нарэшце дайшло да Арона.

– Так! Менавіта ўласны! І нашых нясвіжскіх дранікаў відавочна бракуе Злучаным Штатам! Самае для іх то!

– Але ж трэба гро…

– Пазычу ў свайго сябра і містара князя!..

Сіверны вецер шаргацеў гурбамі смецця. Арон хукаў у змёрзлыя далоні, пакрытыя пралетарскімі цыпкамі. За аўтастаянкай штучным золатам адлівала неонавая «М» – эмблема будучых канкурэнтаў.

– Галоўнае ў бізнэсе – трапная назва, – падсумаваў радзівілаўскі сакратар. – Ведаеш, як мы назавём наш фаст-фуд? «Шапіто». «Шапіра і то». Згодны?..

Халодныя прамяні наскрозь праціналі алейкі старасвецкага парку. Муры былога замка князёў Радзівілаў блякла залаціліся за абляцелымі дрэвамі. Бліскучае павуцінне раскрэслівала жоўта-сінія краявіды. Кастрычнік заканчваўся.

Вікенцій Дамінікавіч нетаропка прайшоўся замкавым мастком пад аблушчаную браму з шыльдай «Санаторый Нясвіж» і апынуўся ў двары. Даміношнікі ў паліто, накінутых паверх казённых піжам, густа абляплялі лаўкі. У альтанцы драмалі пенсіянеры – празрыстыя і нягеглыя, нібы душы з таго свету. Ладныя маладыя медсёстры сарамліва палілі ў закутку.

Камітэтчык паглядаў на санаторную публіку амаль зайздросна. У жыцці тых людзей не было ані бязвесна зніклых амерыканскіх парашутыстаў, ані падступных антысавецкіх вядзьмарак, ані хцівых монстраў-гвалтаўнікоў…

Ані размовы, якая чакала начальніка нясвіжскага райаддзела па хуткім часе.

– Маёр Пяткевіч? – цыбаты дзядзька з невыразным шэрым тварам нібы матэрыялізаваўся ў паветры. – Вашы дакументы.

Вікенцій Дамінікавіч паслухмяна разгарнуў службовае пасведчанне, але ў рукі, як і належыць па інструкцыі, не даў. Цыбаты вывучыў дакумент недаверлівым вокам вахцёра, паказаў кароткім позіркам на непрыкметныя дзверы.

Казённы калідор, пераход, яшчэ адзін калідор, непрыкметны закуток, масіўныя краты з засаўкай, скрыгат ключа – і доўгія цёмныя сходы ўніз, якія ўпіраліся ў чарговыя дзверы, гэтым разам браняваныя, з бліскучым сейфавым штурвалам і кнопкамі кодавага замка, бы ў Дзяржбанку СССР. Цыбаты позіркам зарыентаваў Вікенція Дамінікавіча тварам назад, адшчоўкаў сакрэтнае спалучэнне лічбаў, колькі разоў пракруціў штурвал…

Даўжэзная галерэя была пракладзеная няйнакш як гадоў трыста таму і йшла, пэўна, кудысь пад абарончыя валы. Па цагляных скляпеннях звіваліся чорныя кабелі. Па-над шэрагам турэмнага выгляду дзвярэй блякла свяціліся лямпы ў закратаваных шкляных цыліндрах. Цыбаты прыадчыніў перад Пяткевічам дзверы з шыльдай «Бункер №2».

– Доктар Паўлаў. Маеце пятнаццаць хвілін.

Бункер выглядаў нечым сярэднім паміж кабінетам у ваенкамаце і анатамічнай залай Кунсткамеры: забраныя ў шкло інструкцыі па сценах, колбы з заспіртаванымі чалавечымі эмбрыёнамі ў стэлажах… Хіба што паветра патыхала, рыхтык у заапарку: складанае асарці са смуроду звярыных экскрэментаў, ядучай хлёркі і водару свежага пілавання. Начальнік нясвіжскага райаддзела пашукаў вачыма партрэт Дзяржынскага, каб параіцца з ім у думках, але, на жаль, не знайшоў.

За канцылярскім сталом з друкаркай сядзела сціплая маладзіца з тварам узорнай савецкай студэнткі. На белым халаце крывяніўся камсамольскі значок. Пры з’яўленні госця яна нават не зрушыла голаў.

– Пачакай, маёр, – пачуўся з-за фіранкі інтанаваны рэхам голас, і па гэтаму рэху Пяткевіч зразумеў, што за фіранкамі праходзіць яшчэ адзін калідор. – Пакуль не да цябе, заняты.

Вікенцій Дамінікавіч, непрыемна ўражаны зваротам на «ты», даўно ўжо не прынятым у Камітэце між незнаёмымі, прысеў на медычную кушэтку.

Дзявуля за сталом запаўняла нейкія бланкі і абсалютна не зважала на госця. У гулкай цішыні вібравала напруга – амаль нячутная, бы дзіньканне малярыйнага камара, але такая ж небяспечная.

З-за фіранкі данеслася густое басавітае скавытанне, і нялюдскі голас у пачварна нізкім рэгістры абвесціў:

– У-у-у!.. Чэкісты – узброены атрад партыі!..

Фіранка зварухнулася, бы тэатральная заслона. Доктар Паўлаў – худы і жвавы, як чорт, з жоўтым пажмяканым тварам і шклянымі неўрастэнічнымі вочкамі, – паклаў на стол магнітафонную бабіну.

– Кацюша, тэрмінова расшыфраваць і падрабязна занесці ў журнал назіранняў, у трох асобніках, грыф сакрэтнасці «два нулі», – доктар нервова пачухаў шчаку. – З ідэйна-выхаваўчым узроўнем у нас ужо значна лепш. А вось над інтэлектам яшчэ працаваць і працаваць… Трэба тэрмінова пашыраць слоўнікавы запас і падвышаць градус амаральнасці.

Памочніца моўчкі змахнула бабіну ў шуфляду. Уладар падзямелляў непрыязна глянуў на госця – маўляў, выкладай прэтэнзіі, калі ўжо прыйшоў.

Маналог Пяткевіча быў лаканічным і змястоўным. У ім фігуравалі затэрарызаваныя савецкія грамадзяне і згвалтаваныя калгасныя бугаі, скрадзеныя ў ветэранаў узнагароды і садраныя расцяжкі з савецкімі лозунгамі, а таксама цынічныя надпісы на сценах кароўнікаў, фекаліі на прыступках нясвіжскага КГБ і сённяшняе тэлефанаванне ажно з Лубянкі, згодна з якім начальніку райаддзела і належала прыбыць у санаторый «Нясвіж» для атрымання дадатковай інфармацыі.

– Нешта не разумею, маёр: а прычым тут я? – доктар Паўлаў глянуў на Вікенція Дамінікавіча, бы на чамяру. – У нас рэжымная лабараторыя. Існуе яшчэ з тых часоў, калі тут месціўся санаторый Міністэрства Дзяржаўнай Бяспекі Саюза ССР. Чым мы тут займаемся – не твайго розуму справа, табе пра нас увогуле ведаць не трэба. Можа, ты хочаш сказаць, што гэта я па начах гвалчу вашых калгасных Чапаевых, а Кацюша сера на прыступкі твайго райаддзела?

– Згодна са шматлікімі агентурнымі паведамленнямі, у Нясвіжы вось ужо другі месяц арудуе нявызначаная пачвара, – падкрэслена афіцыйным тонам мовіў Пяткевіч. – У выніку комплексных аператыўна-чэкісцкіх мерапрыемстваў стала вядома, што санаторый «Нясвіж» – найбольш верагодная схованка гэтай небяспечнай для савецкіх грамадзян істоты. Цэнтральнае кіраўніцтва паведаміла, што ўсю дадатковую інфармацыю я атрым…

– Савецкая армія – самая моцная ў свеце!.. – пераможна зараўло з-за фіранкі. – Пілотку хачу!..

Пяткевіч выразна глянуў на суразмоўцу.

– Хіба самі не чулі?..

– Я? – паказальна здзівіўся гаспадар лабараторыі. – Не чуў. Можа ты, Кацюша, нешта чула?

– Нічога не чула, таварыш палкоўнік медычнай службы, – адчужана прамовіла лабарантка, не адрываючы вачэй ад запісаў.

Вікенцій Дамінікавіч адчуў на вуснах раптоўны прысмак лайна, але ж дысцыплінавана прамаўчаў. Гаспадар бункера ўзяў са стала малаточак, якім неўрапатолагі правяраюць рэфлексы, правёў ім у паветры ўправа-ўлева перад тварам Пяткевіча.

– Вочы рэагуюць правільна, – з халодным задавальненнем засведчыў доктар Паўлаў і лоўка стукнуў госця па каленцы. – Ат!.. Ты глядзі – і тут рэфлексы ўсё ў норме… Напэўна, п’еш замнога. Вось і мрояцца розныя чэрці…Запомні раз і назаўсёды: мы вашаму сранаму нясвіжскаму райаддзелу не падпарадкоўваемся. Так што не зарывайся, маёр, не лезь у чужыя справы… Бугая ў калгасе «Чырвона шлях» згвалцілі нацыяналістычныя недабіткі, а на ваш ганак мясцовыя дысідэнты навалялі. Усё ўцяміў?

– Але, таварыш палкоўнік медычнай службы, згодна з зацверджанымі інстру…

– І ўвогуле, нешта дзіўнае ў цябе для чэкіста імя: Вікенцій Дамінікавіч, – перапыніў доктар Паўлаў з ласкавымі інтанацыямі следчага НКВД, – не нашае яно нейкае, не рускае… Белапалякаў сярод сваякоў не было?

– А вось Фелікс Эдмундавіч вашага пытання напэўна не ўхваліў бы! – Пяткевіч скіраваўся да дзверы. – Усяго добрага…

З-за тканіны пачулася рытмічнае гупанне, на якое наклалася жывёльнае:

– Э-э-э… Доктар-шкоднік!.. Бабу падай!...

Палкоўнік медычнай службы шчыльна зачыніў за госцем дзверы, прымружыўся на фіранку і ласкава пасміхнуўся нябачнаму хціўцу.

– Дрочыць і дрочыць, Кацюша, дрочыць і дрочыць. І выпускаць яго ў горад бліжэйшым часам не выпадае, пакуль усё не сцішыцца… Скажы мне шчыра, як камсамолка – камуністу: табе нашага хлопца не шкада?..

– …такім чынам, містар прэзідэнт, першае лістапада 1961 года стане апошнім днём існавання рэжыму Фідэля Кастра, – Ален Далес дзелавіта бліснуў акулярамі. – Праз дванаццаць гадзін наша кубінская агентура распачынае глабальныя дыверсіі на аб’ектах энергетыкі. Базы супрацьпаветранай абароны будуць абясточаныя, і В-52 беспакарана нанясуць масаваныя ўдары па стратэгічных цэлях. Пасля чаго пачнецца маштабная высадка марской пяхоты…

Размова дырэктара ЦРУ з прэзідэнтам ЗША адбывалася ў шпітальнай палаце, куды Кенэдзі даставілі самалётам з вечарынкі ва Флорыдзе. Дыягназу не ведаў нават усёмагутны Ален Далес: інфарматары паведамлялі то пра дэпрэсію, то пра гіпертанічны крыз, то пра незвычайную форму трапічнай ганарэі.

Джон Фіцджэральд Кенэдзі нерухомеў у ложку. Твар яго выглядаў змарнелым і засяроджаным. Прэзідэнт слухаў госця з узважанай павагай, раз-пораз паглядаючы на вялізны зорна-паласаты сцяг на сцяне.

– Як мы растлумачым нашым грамадзянам прычыну вайны? – ціха і роўна ўдакладніў Кенэдзі.

Дырэктар ЦРУ раздражнёна паварушыў пальцамі, нібы адганяў надакучлівую муху.

– Гэта дробная тэхнічная акалічнасць, містар прэзідэнт. Варыянтаў процьма. Забойства агентамі Кастра нашых дыпламатаў. Абстрэл кубінцамі базы ў Гуантанама. Тэрарыстычны акт у Нью-Ёрку, арганізаваны імі ж. Агентура ў нас дасведчаная, у разе патрэбы яна здольная зымітаваць нават замах на вашае жыццё.

– Колькі будзе каштаваць нам гэтае ўварванне?

Далас назваў лічбу ў палову гадавога бюджэту Пентагона.

– Але пры гэтым і мы, і вайскоўцы гарантуем стоадсоткавы вынік, – аптымістычна дадаў ён.

– Меркаваныя ахвяры з нашага боку?

– Ад тысячы да трох тысяч чалавек забітымі. Звязаныя з гэтым вытраты ўжо ўключаныя ў наш каштарыс, – спецслужбоўца працягнуў стос папер. – Містар прэзідэнт, дык вы санкцыянуеце высадку?

Зорна-паласаты сцяг зварухнуўся, ледзь заўважна надзьмуўся з сярэдзіны, што ўскосна засведчыла: за тканінай напэўна нешта хаваецца. Кенэдзі глянуў на дзяржаўны сімвал з нечаканым сантыментам, і гэта было ўспрынятая Далесам, як безумоўны знак згоды.

– Не санкцыяную, – мовіў прэзідэнт спакойна і цвёрда. – У вашым плане, містар Далес, мне не падабаецца абсалютна ўсё. Мне не падабаецца, што на Кубе нам давядзецца пакласці процьму людзей: Амерыка яшчэ не ачомалася ад войнаў у Еўропе і ў Карэі. Мне не падабаецца, як вы збіраецеся тлумачыць амерыканцам прычыну агрэсіі: гэта класічныя метады КГБ. У рэшце рэшт, мне не падабаюцца шалёныя вытраты на гэтую авантуру…

Ален Далес прыклаў далонь да грудзіны, нервова хрубаснуў пальцамі і раптоўна закашляўся – нібы атрымаў удар у сонечнае спляценне.

Цэлых два месяцы нябачная армія агентаў, аналітыкаў, экспертаў, лагістаў і штабістаў наладжвала гіганцкі механізм уварвання, шчодра змазаны хабарамі вайскова-прамысловых карпарацый. Бамбардаванне Кубы і далейшая інтэрвенцыя даўно кругліліся ў мозгу спецслужбоўцы ладным гарматным ядром як справа вырашаная. Ён ні хвіліны не сумняваўся, што згода Кенэдзі – звычайная фармальнасць, а ва ўмовах прэзідэнцкай хваробы і пагатоў. Гарматнае ядро шпокнула і распусцілася ў паветры вясёлкавай бурбалкай, а разам з ім – сотні тысяч даляраў, якія дырэктар ЦРУ ўжо лічыў сваімі.

– Пэўна, у вас ёсць іншае вырашэнне кубінскай праблемы, містар прэзідэнт? – драўляным голасам пацікавіўся Далес.

Зоркі і палосы на сцяне зварухнуліся зноў. З-за сцяга нягучна і выразна шчоўкнуў метал: ці то дзверца бара, ці то пісталетны затвор. Цээрушнік сцяўся. Прэзідэнт пасміхнуўся.

– Стэнаграфіст, – патлумачыў ён. – Канспектуе для гісторыі.

Тлумачэнне прагучала непераканаўча. Ведаючы стыль і характар Кенэдзі, сведкам звышсакрэтных перамоў мог стаць хто заўгодна, ад далай-ламы да Элвіса Прэслі. Кантужаны мозг цээрушніка, аднак, адмаўляўся аналізаваць магчымы сюррэалізм сітуацыі.

– То як мы будзем вырашаць кубінскае пытанне? – паўтарыў Далес з напругай.

– У пытанні ёсць яшчэ адзін складнік, на які вы забыліся: Саветы, – далікатна нагадаў прэзідэнт. – Міжкантынентальныя ракеты, атамныя субмарыны, голас у Радзе Бяспекі ААН. Але ў Крамлі не пралічылі галоўнага. Кубінскія рэвалюцыянеры сапраўды ненавідзяць амерыканскую дэмакратыю. Аднак хто сказаў, што яны так жа сама ненавідзяць і іншыя амерыканскія каштоўнасці?

– Вы хочаце прапанаваць ім… менавіта што? – празектарскія лінзы цээрушніка бліснулі разгублена.

– Тое, ад чаго яны ніколі не змогуць адмовіцца, – свабоду выбару. І гэта толькі першая частка плана. Усе падрабязнасці вы дазнаецеся не пазней за сёмага лістапада. А цяпер, містар Далес, выбачайце, мне трэба працягваць курс інтэнсіўнай тэрапіі!..

Дырэктар ЦРУ, фіксуючы ў галаве поўны хаос, пасунуўся на выхад. Ужо каля дзвярэй ён пачуў:

– Прабачце, містар Далес, зусім забыўся… А што з тым фермерам-фашыстам з Флорыды, маім патэнцыйным забойцам?

– Вы пра Агента Z? Заўчора ён разам з двума такімі ж мярзотнікамі дэсантаваўся на тэрыторыю Савецкай Беларусі, у раёне Нясвіжа. Яго спадарожнікі адразу загінулі ў перастрэлцы з КГБ; мы пісьменна злілі інфармацыю на Лубянку. А вось з Агентам Z мы вырашылі падстрахавацца: ягоны парашут чамусь не раскрыўся. Імаверна, ён патануў у тамтэйшым балоце. Папраўляйцеся, містар прэзідэнт!..

Джэкі праводзіў госця стомленым поглядам, падняўся з ложка, двойчы пракруціў у дзвярах ключ. Пасміхнуўся, выпрастаўся, прыгладзіў фрызуру і пасунуўся да сцяга.

– Коцік, ты ўжо скончыў? – данеслася з-за зорак і палосаў.

Дзяржаўны сімвал маскаваў ладны пакойчык: два фатэлі са столікам, бар і алькоў з ложкам-авіяносцам. На ложку раскашавала бяляўка прэміяльнай мадэлі ў моднай стылістыцы pin-up girl. Паўпразрысты міні-пеньюар падкрэсліваў вабнасць сцёгнаў. У нясціплым дэкальтэ мяцежна ўздымаліся цыцкі. Вочы праменіліся цэлулоіднай пяшчотай.

Мэрылін Манро стала наступным пасля прэзідэнцтва падарункам, які Стэсі Радзівіл зрабіў свайму сябру. Да падарунка дадавалася доўгачаканая просьба. Просьба выглядала абсалютна невыканальнай – але толькі на першы погляд.

Дасведчаны бізнэсоўца пакрокава распісаў, як ператварыць сваю вялікую патаемную мару ў рэальнасць і колькі гэта будзе каштаваць. Канчатковы вынік, пры суадносным мінімуме вытрат, абяцаў безумоўную перамогу ў халоднай вайне, паразку камуністычнай ідэалогіі, а ў перспектыве – і развал СССР.

На тле радзівілаўскай распрацоўкі, бліскучай і крэатыўнай, план Далеса выглядаў цыдулкай двоешніка са школы для дэфектыўных, а сам дырэктар ЦРУ з ягонай маніякальнай любоўю да вайсковых інтэрвенцый – безнадзейным рэтраградам.

Мэрылін Манро прыпаліла цыгарэту ў доўгім цёмным муштуку – у пакойчыку патыхнула характэрным салодкім водарам.

– Коцік, ідэалагічная парадыгма сучаснай амерыканскай геапалітыкі мусіць палягаць не ў мілітарным дыскурсе, а ў прасоўванні сімвалаў вольнага свету: сэксу, наркотыкаў і рок-н-ролу, – бяляўка пасела на ложак і сарамліва рассунула каленкі, нібы малюск – створкі ракаўкі. – А містар Далес – звычайны алдскульны підар, які ўспрымае сваю хваробу за месіянства… Касяк пыхнеш?..

Піянерскі горн прадудзеў кароткі сігнал і зрэзаўся на ўзнёслай высокай ноце. Рассыпістым пошчакам шугануў барабан. Пералівістыя вібрацыі рэзанулі па вушах, пругкім рэхам адбіліся ў вітрынах школьнага Музея баявой славы. Дзеткі ў чырвоных гальштуках на адпрасаванай форме ўскінулі рукі ў прывітальным салюце і застылі ў чаканні.

Чаканне зацягвалася. Піянеры з прыўзнятымі рукамі шклянелі вачыма і камянелі паставамі, бы статуі ў Парку Культуры. Узнікла прыгнечаная напруга, якая звычайна здараецца на афіцыйным пахаванні, калі народ ужо сабраўся, а труну ўсё не выносяць.

Патрыятычную цішу працялі шоргат тканіны, сыры пляскат па голым целе і аргазмічны стогн, на які наклаўся нервовы барытон: «Ад’ябіся, Клава! Да сваіх ананістаў лепш ідзі!..» Інтымныя гукі і нецэнзурныя пажаданні даносіліся з-за вялізнага стэнда з выявай ордэна Вялікай Айчынай вайны.

Старэйшыя піянеры фыркнулі стрыманым смехам. Малодшыя няўцямна закруцілі галовамі.

Спярша з-за стэнда гарматнымі ядрамі выплылі цыцкі, абцягнутыя белай карункавай блузкай з піянерскім гальштукам. Потым – іх уладальніца, пераспелая дзеўка з салодкімі вішнёвымі вачыма. Апошняй з’явілася ёйная дупа, якая аб’ёмам і вагою ўраўнаважвала бюст. Цыцкатая паспешліва абцягнула спадніцу, спахапілася, выцягнула з-за стэнда чырвоны сцяг на аблупленым дрэўцы і ўрачыста прыўзняла яго па-над галавою.

Дзяўчынка з шыкоўнымі белымі бантамі адрапартавала ўзнёсла і звонка:

– Таварыш старшая піянерважатая, зводны піянерскі атрад «Юныя мсціўцы» на сустрэчу з ветэранам пашнураваны!..

– Урачыстую лінейку, прысвечаную подзвігу савецкага народа ў Вялікай Айчынай вайне, аб’яўляю адкрытай! – паінфармаваў інтанаваны сублімацыяй голас. – Піянеры, да барацьбы за справу Камуністычнай партыі будзьце гатовыя!

Малодшыя дзеткі паперадзе механічна загундзелі прывітанне. Старэйшыя хлопцы, якія групаваліся за плакатам з Маці-Радзімай, прапякалі надзьмутую блузку гарманальнымі позіркамі і бессаромным шэптам адпускалі рэплікі наконт гатоўнасці самой піянерважатай.

– А цяпер, дзеці, перад намі выступіць наш улюбёны настаўнік моладзі, стваральнік музея Баявой славы таварыш Мамонька. Ён раскажа пра свае партызанскія подзвігі, пасля чаго мы арганізавана ідзём ускладаць вяночкі да магілы Невядомага салдата, – голасам вучонага шпака абвесціла піянерважатая. – Калі ласка, Іосіф Вацлававіч!..

Мамонька цырыманіяльна выйшаў з-за стэнда, бліснуў медалькай «Партызану Айчынай вайны» на модным пінжаку і пачухаў свежы засос на шыі. Дзяўчынка з бантамі паднесла ветэрану раскошны букет ружаў.

– Маё баявое юнацтва прайшло ў абпаленых вайною партызанскіх лясах, – мовіў Іосіф Вацлававіч з завучана пафаснымі інтанацыямі. – Мы бязлітасна білі гітлераўцаў і іх халуёў-нацыяналістаў за вашую шчаслівую будучыню. Колькі разоў я быў усяго за крок ад смерці! Колькі разоў на мяне палявала гестапа! А ўсё для таго, каб вы маглі стаяць на гэтай піянерскай лінейцы, а лепшыя з вас потым патрапілі ў лагеры… я пра піянерскія лагеры. Памятайце, дзеці, што кожны піянер – будучы салдат. А кожны салдат мусіць быць гатовым пад пошчак барабанаў і покліч трубаў пакласці сваё жыццё за нашу савецкую Радзіму!..

У вачах малодшых дзетак запаліліся ўзнёслыя гвардзейскія агеньчыкі:

– Заўсёды гатовыя!..

На падлогу шротам сыпанулі гузікі – блузка на цыцках піянерважатай разышлася. Ліфчыка пад блузкай не было; малочныя залозы бессаромнымі гарбузамі вываліся вонкі. Дзяўчаткі з’едліва захіхікалі, а хлопцы выказалі цынічнае спадзяванне пабачаць не толькі другасныя палавыя прыкметы піянерважатай, але й першасныя.

Маладзіца прыкрыла цыцкі чырвоным гальштукам і рэзанула па дзетках позіркам Пракурора Саюза ССР – хуліганы ўдавіліся смехам і сцішыліся. Былога партызана з захапленнем слухалі адно ўзнёслыя і лупатыя.

– А цяпер, піянеры, я хачу зрабіць вам падарунак! – пасміхнуўся Іосіф Вацлававіч і выцягнуў з унутранай кішэні пінжака зашмальцаванага плюшавага мядзведіка з адарванай лапай. – Мой лепшы сябра, Марат Казей, які паклаў сваё маладое жыццё за нашу перамогу, падарыў мне яго перад тым, як пайсці на апошняе баявое заданне. Карыстаючыся нагодаю, я перадаю гэтую свяшчэнную рэліквію ў наш Музей баявой славы…

– А чаму ў мішкі лапа адарваная? – спагадліва пацікавілася дзяўчынка са святочнымі бантамі. – Яго, напэўна, фашысты катавалі?

Мамонька няпэўна развёў рукамі.

– А давайце прымем яго ў ганаровыя піянеры! – прапанавала дзяўчынка.

– Марат Казей ужо паклаў маладое жыццё за…

– Я пра мішку!..

Піянерважатая і ветэран перазірнуліся – ініцыятыва не была ўзгодненая папярэдне. Але ўрачыста задудзеў горн, сыпанулі шротам барабаны, і дзяўчынка дрыготкімі рукамі ўзялася навязваць на цацку кумачовы трохкутнік.

У гэты момант Мамонька адчуў на сабе калючы чужынскі позірк. Памуліўся, пакруціў галавою і спыніў вочы на закутку каля вітрыны з праржаўленымі гільзамі і прабітымі каскамі.

У ветэрана адбыўся стоп-кадр. Дыханне, пульс і час імгненна спыніліся. Вочы застылі пластмасавымі гузікамі. У гэтых гузіках дваіста адбіўся вылеплены ценямі твар: высокі пукаты лоб, валявое падбароддзе з гранёнай, бы ад цвіка, ямінкай і хітраватыя сялянскія вочы…

– Як жа я рады цябе бачыць жывым і здаровым! – госць нетаропка выплыў з паўцемры, рыпнуў бліскучымі ботамі і з нечаканай добразычлівасць раскінуў рукі.

Іосіф Вацлававіч адступіў, сцяўся і заазіраўся, каб уцякаць на злом галавы, але, апынуўшыся ў жалезных абдымках і адчуўшы спінай вастрыё фінкі, вырашыў не супраціўляцца.

– Што ж ты, таварыш Мамонька, не вітаеш старога партызанскага сябра? – пацікавіўся мужчына ласкава і небяспечна.

– Значыцца, ты… не загінуў у Рудніцкай пушчы, у студзені сорак пятага? – прапхнуў таварыш Мамонька праз наждачнае горла.

– Гэтая здагадка надае гонару твайму розуму, – канстатаваў мужчына.

З’яўленне дзіўнага госця брутальна ламіла зацверджаны сцэнар. Піянерважатая недаверліва касавурылася хай сабе і на мамонькаўскага знаёмца, але безумоўнага парушальніка пратаколу. Малодшыя дзеткі паглядалі на раптоўнае свята партызанскай сустрэчы з раскрытымі ратамі. Старэйшыя нарэшце адліплі вачыма ад дзівосных буфероў.

Дзяўчынка з бантамі па ўсёй форме адсалютавала незнаёмцу і з падкрэсленай павагай удакладніла:

– А вы таксама ўдзельнік партызанскага руху?

– Самага што ні на ёсць партызанскага!

– А вы з фашысцкімі карнікамі ваявалі?

– Карнікі, з якімі мне давялося ваяваць, былі яшчэ горш за фашыстаў.

– Ад імя нашай піянерскай арганізацыі сардэчна вітаю вас на нашай лінейцы! – дзяўчынка паднесла госцю шыкоўны букет ружаў. – Дазвольце прыняць вас у ганаровыя піянеры!..

Тым часам піянерважатая нарэшце вызначылася з выхаваўчай значнасцю моманту. Яна пасміхнулася незнаёмцу крыху больш прыязна, чым вымагаў афіцыёз і глянула на дзетак добрымі вачыма савецкага педагога.

– Дзеці, а давайце скажам нашым паважаным ветэранам, кім мы хочам стаць, калі вырасцем?!..

– Юрыямі Гагарынамі і Фідэлямі Кастра! – радасна адрапартавалі маленькія беларусы.

– Усё, лінейка скончаная, хуценька ідзем у двор, і – вяночак на магілу ўскладаць, – цыцкатая бесцырымонна скамкала ўрачыстае мерапрыемства. – А таварышы ветэраны хай баявое юнацтва пазгадваюць. Ім напэўна ёсць пра што пагаварыць!..

Дзеткі па-салдацку спрытна пашнураваліся і зацягнулі «Узвейцесь кастрамі!..» Сыходзячы, піянерважатая як бы выпадкова датыкнулася да пляча незнаёмца бюстам і, дэманстратыўна не развітваючыся з Мамонькам, знікла за дзвярыма.

* * *

– …і раскажу, як усё было насамрэч. Толькі не забівай!.. – Мамонька аблізаў засмяглыя вусны і аддана глянуў на госця, дэманструючы гатоўнасць хоць сесці на кол, хоць кінуцца на амбразуру.

У музеі лунаў водар ружаў – цяжкі і задушлівы, бы ў развітальнай залі крэматорыя. Шызы лістападаўскі вечар наплываў праз акно. Язэп Мамонька сядзеў у фатэлі пасярод залы. Ён баяўся нават зварухнуцца, каб незнарок не ўзлаваць страшнага госця. Той, аднак, не выказваў агрэсіі.

– Ніякіх успамінаў, ніякіх мемуараў, – папярэдзіў візіцёр. – Я і так ведаю, што чэкістам нас здаў менавіта ты.

Студзень сорак пятага, Рудніцкая пушча, лютыя маразы, жоўтая поўня над чорнай ракой і ланцуг аўтаматчыкаў… Ты быў нашым сувязным у Воранаве, хаця і лічыўся ўжо заслужаным савецкім партызанам.

За два гады да таго я выцягнуў цябе з СД, і ты пакляўся мне татам, маці і магіламі дзядоў-прадзедаў. І мы паверылі табе… на сваю галаву. Тады, у студзені сорак пятага, ты адзін ведаў, дзе мы хаваліся. Скажы толькі адно: нашто ты стаў стукачом?

Мамонька прыніжана шморгнуў носам. Вочы яго бліснулі і згаслі, нібы сілкаваліся ад разраджанага акумулятара.

– Анкета ў мяне моцна запэцканая, я ж да партызанаў у нацыяналістах хадзіў, – мовіў ён, афармляючы аўтабіяграфію ў трагедыю. – Калі б я не падпісаў «супрацоўніцтва з органамі», то напэўна пайшоў бы ў лагер, – паскардзіўся ён, і ягоныя вочы набрынялі празрыстай слязою ахвяры бальшавізму. – Нам гаварылі, што ты і твае хлопцы здрадзілі Радзіме і папнуліся служыць фашыстам, – дадаў ён у якасці канчатковага апраўдання.

Твар госця выглядаў непранікальным, нібы быў зроблены з супрацьтанкавага надаўбеня. Ён узяў са стала мядзведзіка з навязаным піянерскім гальштукам, павярцеў у руках…

– Ведаеш, Язэпе, як жабракі-круцялі крадуць немаўлятаў проста з калысак? Падмяняюць іх анучнымі лялькамі. А звар’яцелыя бацькі, здараецца, да апошняга не даюць веры, што іх дзіцёнка ўжо няма: лашчаць смярдзючыя згорткі, цалуюць, спяваюць ім калыханкі і называюць сваімі роднымі…

Каламутная шэрань гусцела між музейнымі стэндамі, размывала патрыятычныя дэкарацыі, робячы неадрознымі здымкі герояў і катаў. Мамонька прыдушана сіпеў. Суразмоўца працягваў спакойна і роўна:

– …так і ў нас. Нашу Радзіму скралі прыхадні з Усходу і падмянілі яе сваёй: заснежанай тундрай, расстрэльнымі равамі і штабялямі прамёрзлых трупаў. У кожнага з нашых хлопцаў кагосьці страцілі, закатавалі ці адправілі ў лагер. Мы не хацелі цалаваць чужынскія лахманы і называць іх сваёй Радзімай. Мы хацелі атрымаць зброю і помсціць тым, хто не паспеў у сорак першым уцячы на Усход. Зброю нам паабяцалі прыхадні з Захаду, таму мы і падаліся да іх. Мы не палілі вёскі і не зверствавалі ў канцлагерах. Мы толькі потым зразумелі, што абое рабое: што заходнія прыхадні, што ўсходнія. І засталося нам з хлопцамі адно: выкарыстоўваць першых супраць другіх.

– Твае хлопцы былі фашыстамі, – упарта паўтарыў Мамонька.

– Мае хлопцы былі людзьмі. У якіх былі бацькі, браты з сёстрамі, каханыя і магілы дзядоў-прадзедаў… А яны ўсё гэта кінулі і сышлі ў лес. І ўсе яны дзякуючы твайму даносу загінулі… усе, разумееш?! Нават магілы іх невядомыя. Ды й шукаць тыя магілы няма каму, бо крэўныя тых хлопцаў сканалі ў Казахстане і на Калыме, і магілы іх невядомыя таксама. Так што давядзецца табе за гэта памерці. Тут і цяпер.

Мамонька вырачыў вочы, распяліў рот і цяжка задыхаў. Вусны яго запеніліся слінай. Твар падсохнуў і скурчыўся, бы чэрап старажытнай муміі.

– Як гэта тут і цяпер? – прашаптаў ён недаверліва. – Ты што, хочаш мяне страціць… вось проста так, без следства, суда і адваката?

– Адвакат – гэта такі чалавек, які за грошы стане даводзіць, што ты ні ў чым не вінаваты. А нашто мне гэта трэба, калі я і так ведаю пра тваю віну?

Далонь страшнага госця слізганула ў кішэню, дзе напэўна ляжала зброя. Іосіф Вацлававіч пранізліва ікнуў.

– У Пана Бога вырашыў пагуляць? – заскуголіў ён, прыціскаючы далонькай дрыготкі кадык. – Хто табе даў права мяне забіваць?

– Правы не даюць, – жорстка абсек суразмоўца. – Правы бяруць. Вось ты, Язэпе, узяў сабе права жыць савецкай макрыцай: труціць дзеткам мазгі, удаваць героя і страчыць у КГБ… ты ж і пагэтуль пішаш даносы, праўда? Толькі па начах смокчаш валідол і калоцішся, бо страшна: могуць выкрыцьі люта адпомсціць.

Скончыш ты раптоўным інсультам, засцанай прасцінай і могілкавай пірамідкай з чырвонай зоркай, якая спарахнее гадоў праз дзесяць пасля тваёй смерці.

А я бяру права дапамагчы табе памерці раней, затое па-людску. Пакуль ты сваімі даносамі не знявечыў жыцці яшчэ дзясяткаў людзей. Можаш нават памаліцца перад смерцю… хаця я й не ўпэўнены, што Гасподзь Бог захоча слухаць чалавека з такой біяграфіяй.

Асуджаны да страты бескасцёвай студзяністай масай перацёк з фатэля на падлогу, грукнуўся каленямі і прыціснуў далонь да грудзей:

– Даруй! Я сапраўды нікога не хацеў закладаць!..

– Але ж закладаў.

– Хочаш – пакаюся прылюдна?..

– Не веру я ў шчырасць прылюднага пакаяння.

– Я ж дзеткам не толькі пра Вялікую Айчынную брашу, але і беларускі буржуазны нацыяналізм прапагандую!.. – прабляяў стукач-ветэран з падкрэслена дысідэнцкімі інтанацыямі.

– Адставіць аператыўнае легендаванне! – металёвым голасам загадаў госць. – Імем нашага Краю і яго народа вы, грамадзянін Мамонька Іосіф Вацлававіч, вызнаны вінаватым у супрацы з маскоўскімі акупантамі, даносах у КГБ і ў саўдзеле ў масавых забойствах. За што і асуджаецеся да смяротнага пакарання. Прысуд канчатковы, абскарджванню не падлягае і мусіць быць выкананы неадкладна.

Мамонька пацягнуў носам, зайшоўся ў кашлі і пырскнуў слязою. Заматляў галавой, уціснуў голаў у плечы і ашклянела ўтаропіўся ў люстраныя боты госця на дывановай дарожцы.

Над галавою хіжа шчоўкнуў метал, але на гэты бязлітасны гук знянацку наклалася далёкае цоканне абцасаў на калідоры; пэўна, піянерважатая Клава ўжо ўсклала з дзеткамі вяночкі і цяпер вярталася з могілак у настаўніцкую.

Іосіф Вацлававіч учарэпіўся пальцамі ў дарожку, сціснуў зубы і сутаргава рвануў дыванок на сябе. Госць, аднак, паспеў ухапіцца рукою за край вітрыны і захаваць раўнавагу, але раптоўнага замяшальніцтва было дастаткова, каб Мамонька зацкаваным пацучком кінуўся да дзвярэй і панічна заторгаў клямку замкнёнага замка.

– Дапамажыце!.. – істэрычна залямантаваў ён. – Ворагі народа забіваюць!..

* * *

Сіні кастрычніцкі вечар сплываў паснулымі нясвіжскімі вуліцамі. Стылае паветра патыхала завялымі клумбамі, дымкамі з комінаў і хмельным водарам апалых яблык. За абляцелымі ліпамі блякла блішчэлі бляшаныя дахі. У сціпла асветленых вокнах, размытых фіранкамі, сноўдаліся няпэўныя цені.

Агент Z ішоў бязлюдным, наскрозь прамытым горадам, у якім нарадзіўся і ў якім не быў сямнаццаць гадоў. У гэтым горадзе больш не было кіслароду, здарэнняў і жыхароў – толькі пах змярцвелых кветак, цені і дахі. У гэтым горадзе не засталося сяброў – іх усіх расстралялі. Гэты горад больш не быў яму родным.

Але тут пагэтуль жыла жанчына з маркотнымі, бы ў Божай Маці Вастрабрамскай, вачыма. Калісь, у мінулым жыцці, Агент Z быў гатовы пісаць ёй вершы, паліць дзеля яе гарады, шукаць эліксір маладосці і нават паверыць у Бога. Але пачалася вайна, і трэ’ было выбіраць: каханне да Яе ці любоў да Радзімы, бо каханне і любоў заўсёды неспалучальныя. А потым было змагарства – бясконцае, бессэнсоўнае і зацятае, нягледзячы на супраціў усяго свету: балотныя выспы, перастрэлкі, аблавы, хваробы, здрады, паразка і эміграцыя. Радзіма засталася ў памяці страчаным раем, і ўсё, здаецца, згубіла сэнс…

Прыцемкі вывелі яго на вуліцу Дзяржынскага, былую Альбяньскую. Цагляны аднапавярховік, адначасова падобны да школы і да казармы, быў знаёмы яшчэ з давайны. Ён ведаў кожны каменьчык у двары таго дома і пагэтуль мог сказаць, якім голасам у кожным з пакояў рыпяць-перагукваюцца дзверы. Ён памятаў усе дрэвы ў тым садзе, бо ў садзе тым яны ўпершыню пацалаваліся і сад той стаў іх Эдэмам.

Доўгая бязлюдная вуліца, падфарбаваная электрычнай жоўцю, выглядала панурай, бы начная алея пахавальнага мемарыялу. Агент Z пераскочыў праз штыкетнік і пад шалёны ёкат сэрца зазірнуў у цёмнае вакно бакавога пакойчыка…

Ён нават не здзівіўся, адразу пабачыўшы знаёмы сілуэт. Яна камянела ў фатэлі тварам да вакна і, здавалася, моўчкі ўглядалася ў цемру. Эмалевыя вочы яе блішчэлі нерухома. У кутку над галавой зіхацеў абраз у срэбнай аправе: пакорлівая лёсу Марыя абдымае немаўля.

Мужчына разгублена адступіў… Грукаць у шыбу, ламіцца ў дзверы, прапаноўваць кінуць усё і ўцякаць з нясвіжскай вуліцы Дзяржынскага ў «Новую Зямлю», што ў Флорыдзе? Але ж і для ўсяго гэтага горада, і для яе таксама ён быў даўно мёртвым, бы кветка на здранцвелай клумбе.

А з завулка нетаропка выплываў легкавік. Сляпучыя кропкі фар напухлі конусамі і разгарнуліся ў цемры жоўтымі авальнымі пялёсткамі. Агент Z слізгануў за рог дома, уліпнуў у сцяну і асцярожна глянуў вонкі.

Каля дома шарэла афіцыйнага выгляду «волга» з доўгім прутком антэны спецсувязі. Падцягнуты дзядзька ў някідкім стройчыку прыязна развітваўся з кіроўцам.

– Вікенцій Дамінікававіч, машыну падаваць заўтра на рана? – запытаўся той.

– Не трэба, тут да нашага райаддзела пяць хвілін пешкі, – пасажыр «волгі» падняўся на ганак і пракруціў у замку ключ. – Януся, гэта я!..

* * *

Язэп Мамонька нерухомеў у фатэлі пасярод музейнай залы. Шчарбатая поўня заглядала ў акно, і цені шыбаў клаліся на падлогу касымі могілкавымі крыжамі. Ветэранскі твар прыкрываў букет ружаў колеру вянознай крыві.

З рэпрадуктара за сцяною важка ўдарылі крамлёўскія куранты. Запаволены шкляны звон пракаціўся па пустынных пакоях. З апошнім ударам пялёсткі ружы, бы па камандзе, абпаліся долу, агаляючы хіжыя шыпы.

Мамонькаву шыю бязлітасна сціскала пятля з піянерскага гальштука, і ў прыцемках яна выглядала рванай ранай. На чыгунова-сінюшным твары шклянелі невідушчыя вочы. З рота тырчэлі лапы плюшавага мядзведзіка, якога Іосіф Вацлававіч падабраў на сметніку па дарозе на піянерскую лінейку. А побач з медальчыкам «Ветэрану Айчынай вайны» чарнела драбнюткае крумкачынае пёрка, амаль незаўважнае апоўначы на цёмным пінжаку.

Эрнэста Чэ Гевара трапным аперкотам зваліў пад стол Рауля Кастра, выцягнуў з кабуры пісталет і тройчы стрэліў у столь.

Так пачалося паседжанне Савета міністраў рэвалюцыйнай Кубы.

– Рэвалюцыя працягваецца!.. – на звонкай напятай струне выгукнуў Чэ. – Віва ля рэвалюцыя!..

Гільзы прадзінькалі па падлозе. На гіганцкі стол у цэнтры залы пасыпалася гіпсавая пацяруха. Чэ Гевара схіліўся над абмяклым міністрам узброеных сіл, звязаў яму рукі загадзя падрыхтаванай вяроўкай і пацягнуў цела да вялізнай шафы ў дальнім куце залы.

– У рэвалюцыянераў няма слуг! – патлумачыў ён.

Прысутныя нават не паспелі здзівіцца, як у залу ўвалілася чацвёра барбудас у прапацелай аліўкавай форме, з аўтаматамі напагатоў. Двое адразу занялі пазіцыю праваруч-леваруч парадных дзвярэй, адзін пасунуўся да бліжэйшага вакна, адзін скамянеў ля дзяржаўнага сцяга.

Чэ Гевара адкашляўся, выцер спатнелы твар чорнай берэткай, кінуў яе на стол.

– Кампаньерас! – прамовіў ён мужна і пафасна. – Фідэль Кастра і жменька адшчапенцаў прадалі камуністычныя ідэалы! Мы прагналі Бацісту. Мы разбілі грынга і іх наймітаў у Затоцы Свінняў. Мы спадзяваліся, што полымя нашай рэвалюцыі перакінецца і на Злучаныя Штаты Амерыкі! І што робіць здраднік Кастра ў сама адказны перыяд нашай рэвалюцыі?.. Ён нацыяналізуе ўсю амерыканскую маёмасць. Усю, якая ёсць: банкі, заводы, палацы, казіно, наркапрытоны…

Прамову камандантэ недарэчна прыпыніў барбудас, што стаяў ля дзяржаўнага сцяга:

– За Бацістам было значна лепш. Грынга прывозілі на Кубу шалёныя грошы. У іх гатэльных нумарах ніколі не было сейфаў. Мае хлопцы не ведалі, на што вытрачаць тыя даляры!..

– Да рэвалюцыі я працаваў сутэнёрам і мяняў машыну раз на год!.. – прызнаўся барбудас, што стаяў леваруч дзвярэй. – А цяпер вымушаны працаваць рэвалюцыянерам і не магу нават заліць поўны бак бензіну!.. Хіба за гэта ўздымалі мы мачэтэ над прастралянымі галовамі?.. Хіба за гэта палівалі крывёю пяскі Плая-Хірон?!..

Прамоўца разануў па паплечніках спапяляльным поглядам – тыя дысцыплінавана змоўклі.

– У выніку шараговыя амерыканскія капіталісты перасталі прыязджаць на Выспу Свабоды. Сярод каго нам цяпер праводзіць рэвалюцыйную агітацыю і прапаганду? Адкажыце мне, амігас!.. – Чэ Гевара экспрэсіўна ўзняў рукі і пытальна агледзеў прыціхлых міністраў.

Звон адстрэленых гільзаў усё яшчэ вібраваў у вушах прысутных. З некалі раскошнай бацістаўскай рэстарацыі цягнула падгарэлай сачывічнай пахлёбкай. Словы адважнага камандантэ Чэ спараджалі ў чальцоў урада асцярожную згоду.

Радыкалізм Кастра даўно ўжо палохаў нават яго самых адданых прыхільнікаў. Чатыры месяцы таму Фідэлю неверагодна пашэнціла: самадзейныя дэсантнікі-«гусанас», якія выкінуліся ў Затоцы Свінняў, выявіліся пыхлівымі, п’янымі і баязлівымі няздарамі. Да таго ж, як паведамілі савецкія сябры, большасць грошай, якія Кангрэс ЗША выдаткаваў на аперацыю, бессаромна раскралі ў ЦРУ. У разе высадкі амерыканскіх марпехаў, загартаваных Карэяй і Індакітаем, шанцы ўзброеных сіл Выспы Свабоды раўняліся нулю.

Дый татальны дэфіцыт прадуктаў даводзіў міністраў да роспачы. Адразу пасля захопу Гаваны рэвалюцыянеры павыжыралі харчовыя склады капіталістаў, што тыя трусікі – капусную градку. Хлеб у Гаване даўно знік, не кажучы ўжо пра якіх-небудзь банальных лобстараў. Над выспай у поўны рост паўстаў прывід ваеннага камунізму. А хіба заслужаны змагар за свабоду павінен атрымліваць харчы па картках, бы які-небудзь чысцільшчык ботаў? Ці не лепш на кароткі час замірыцца з амерыканскімі імперыялістамі і агітаваць іх зноў прыязджаць у Гавану, але ўжо не для разбэсты, а для інвеставання ў рэвалюцыю сваіх распрыўкрасных даляраў?.. Дый і на міністраў тых даляраў відавочна бракаваць не будзе!..

– Фідэль утыркнуў сто нажоў у сэрца рэвалюцыі!.. – выгукнуў камандандэ Чэ так пранізліва, што крышталёвая жырандоля пад каланіяльнай ляпнінай злякана цінькнула. – Але ў рэвалюцыі тысячы сэрцаў, і яны калоцяцца ад рамантыкі працы і барацьбы!.. Мы павінны пайсці на тактычнае замірэнне з вашынгтонскімі рэакцыянерамі, каб выйграць час. Наша рэвалюцыя ўзгадуецца тымі варожымі далярамі, бы малады альбатрос, расправіць крылы і паляціць вызваляць усіх прыгнечаных братоў Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі! Неўзабаве сцяг сацыялізму залунае не толькі над Мехіка, Мантэвідэа і Буэнас-Айрасам, але і над Маямі і нават…

За дзвярыма важка рыпнула, і абедзве форткі разляцеліся ад брутальнага ўдару – няйначай як армейскім берцам. Дзвярны праём засланіла мажная постаць камандандэ Фідэля, і ягоны доўгі цень паклаўся на падлогу.

– Што тут адбываецца, таварышы? – шурпатым барытонам пацікавіўся Першы сакратар ЦК кампартыі Кубы.

Таварышы па партыі сарамліва апусцілі вочы ў паперы. Узнікла кароткая прыдушаная мітусня; чальцы ўраду не маглі вызначыцца, што цяпер лепш – заставацца за сталом ці адразу стаць тварамі да сцяны. Фідэль Кастра глянуў у пусты фатэль, дзе звычайна засядаў міністр рэвалюцыйных узброеных сіл Рауль Кастра, прасачыў крывавы пункцір да шафы і сутаргава схапіўся за кабуру.

Чэ Гевара ўскінуў руку – у галаву камандантэ Фідэля сінхронна ўткнуліся аўтаматныя ствалы жаўнераў рэвалюцыі, якія пільнавалі дзверы. Яшчэ двое рэвалюцыянераў на ўсялякі выпадак пацэлілі ў зніякавелых міністраў.

– Ты прайграў, Фідэль, – камандантэ Чэ працягнуў далонь. – Аддай зброю.

Кастра ўмомант наліўся атрутнай крывёй, затупаў і засіпеў, бы раз’юшаны насарог:

– Здраднікі!.. Апартуністы!.. Агенты ЦРУ!.. Я ўсіх вас перастраляю!..

– Ты прайграў, Фідэль, – надзіва спакойна паўтарыў Чэ Гевара, падышоў да бліжэйшага вакна і тэатральным рухам падняў жалюзі.

На плошчы перад палацам віравала стыхійная дэманстрацыя. Мітынгоўцы, пераважна беспрацоўныя, прастытуткі і хатнія гаспадыні з трушчобаў, тэмпераментна скандавалі «Радзіма альбо смерць!», вымахвалі нацыянальнымі сцягамі, лупілі накрыўкамі ў пустыя рондалі, а некаторыя нават натхнёна падтанцоўвалі ў рытме мамбы.

– Народ не з адшчапенцамі!.. – пасміхнуўся Чэ Гевара пераможна і жорстка. – Народ з намі, сапраўднымі рэвалюцыянерамі-марксістамі!.. І перастраляць гэты народ не атрымаецца нават у цябе!..

Першы сакратар ЦК кампартыі Кубы драўлянымі пальцамі расшпіліў кабуру, выцягнуў «сцечкін» і, не гледзячы на суразмоўцу, працягнуў яму пісталет дзяржальняй наперад.

– Фідэль, мы больш не маем права называць цябе нашым таварышам, – знянацку палагаднеў Чэ Гевара, памуліўся, падміргнуў міністрам і перайшоў да кульмінацыйнага моманту. – Але мы цэнім твае былыя заслугі перад рэвалюцыяй, і таму маем зрабіць адну прапанову, якая табе напэўна спадабаецца!.. Папрашу ў пакой адпачынку!..

Кастра асуджана глянуў на міністраў, пачухаў бухматую бараду і выйшаў ў калідор. Чэ Гевара пасунуўся следам.

– Рэвалюцыя працягваецца, кампаньерас!.. – баявым пеўнем выгукнуў ён. – А цяпер – сіеста!..

* * *

Камандантэ Эрнэста Чэ Гевара паклаў перад камандантэ Фідэлем Кастра Рус нядаўна сканфіскаваны «сцечкін».

– У пісталеце я пакінуў толькі адзін набой. Ты маеш час да апоўначы, каб застрэліцца.

Кастра ніякавата мазануў позіркам па зброі і механічна перавёў вочы на гадзіннік у куце. Малая стрэлка амаль упіралася ў чацвёрку, вялікая падпаўзала да лічбы дванаццаць. Залачоны маятнік у выглядзе кубінскага герба гойдаўся рытмічна і пагрозліва, бы катаўнічы рыштунак.

– А гэта – каб табе прыемней стралялася, – Чэ выставіў на столік пляшку цёмнага шкла са стракатай налепкай, па-інквізітарску пасміхнуўся і ўзбагаціў нацюрморт адкрытай скрыначкай чорных цыгар з залатымі абадкамі. – Твае ўлюбёныя, Фідэль. Усю Гавану аб’ездзіў, ледзьве знайшоў.

– Наш народ ніколі не зразумее майго самагубства, – запэўніў Кастра, але без асаблівай ўпэўненасці.

– Нашаму народу мы скажам, што ты стаў ахвярай амерыканскага імперыялізму, – супакоіў Чэ. – Цябе пахаваюць у маўзалеі. Такім жа самым, як у Хасэ Марці, толькі яшчэ больш раскошным. Тваім імем назавуць гатункі тытуню, бардэлі для багатых янкі, нованароджаных у трушчобах і нават нядаўна адкрытыя планеты. Не кажучы ўжо пра вуліцы і сабак. Маладыя кубінскія камуністы будуць прысягаць на тваёй магіле вернасці ідэалам, а госці Выспы Свабоды – ускладаць на яе вяночкі.

– Як адрэагуе Масква – ты падумаў? – выцягнуў Фідэль апошні козыр.

– Масква занадта далёка, – парыраваў Чэ з прагматызмам дасведчанага марксіста. – І нават найлепшая ў свеце савецкая медыцына не зможа цябе ўваскрасіць. Дый Мікіта Хрушчоў – чалавек разумны. І ён напэўна зразумее, што лепш мець справу з жывымі рэвалюцыянерамі, чым з мёртвым героем.

Кастра агрэсіўна варухнуў барадою.

– І хто ж будзе кіраваць нашай рэвалюцыяй пасля маёй смерці? Няўжо ты?

– Давядзецца, – самаахвярна ўздыхнуў Чэ Гевара, зубамі скруціў з пляшкі корак і прыклаўся да рыльца. – А непаганы ром, аднак! Гадоў пяцьдзясят вытрымкі, я так думаю… Давай, за вялікі кубінскі народ!..

– Паслухай, Чэ, – Фідэль зрабіў доўгі глыток, выцер рукавом бараду і пацягнуўся па цыгару. – Няўжо ты сапраўды верыш, што гэты народ можна неяк перавыхаваць? Усё жыццё ў лайне і ў гноі, у гноі і ў лайне!.. А калі таму народу прыносіш на талерачцы вызваленне і паказваеш дарогу да лепшага жыцця, то адразу становішся для яго самым лютым ворагам. Бо ў гноі яму куды больш звыкла, а ў лайне – дык яшчэ і салодка…

– Рэвалюцыя – гэта змена ўлады, а не змена смаку лайна, – бязлітасна нагадаў Чэ. – І сёння ты ў гэтым пераканаўся. Усё, Фідэль, будзь мужчынам, выпівай і страляйся. Так трэба для рэвалюцыі. Я праверу адразу пасля апоўначы.

Наступныя тры гадзіны Фідэль Кастра засяроджана смактаў ром, пускаў у столь сінія тытунёвыя колцы і спрабаваў актывізаваць апарат мыслення. У апараце панавала спусташэнне разгрому – панурае, бы мексіканская пустэльня. Уцячы з палону не выпадала: у пакоі не было вокнаў, а дзверы прабіла б толькі гармата. Пракляты апартуніст Чэ ўсё прадугледзеў!..

Калі ў пляшцы засталося менш за палову, Фідэль згадаў: тэлефон! У далёкім закутку Прэзідэнцкага палаца, між іржавымі бляшанкамі, анучнымі вузламі і зламанымі сталамі для «Блэк Джэка», напэўна стаяў адзін з трох тэлефонаў ВЧ-сувязі, якія па распараджэнні Мікіты Хрушчова правялі ў палац былога дыктатара Бацісты. Наўрад ці Чэ Гевара і яго антынародная хунта былі такімі пільнымі, каб адключыць сувязь.

Кастра накручваў дыск да абсалютнага здранцвення пальца: Масква не адказвала. Ад тэлефона валіў дым, ад Фідэля валіла пара, але апарат здзекліва маўчаў. Нарэшце, калі пляшка была амаль выпітая, а распухлы палец перастаў трапляць у лунку дыска, прыязны жаночы голас у слухаўцы паведаміў, што Мікіта Сяргеевіч спіць.

– Гэта я, камандантэ Фідэль Кастра, правадыр кубінскай рэвалюцыі! – зароў асуджаны да самагубства. – Тэрмінова пабудзіце таварыша Хрушчова і скажыце, што…

Са слухаўкі пачуліся незнаёмыя каманданту Фідэлю словы «чарнажопы» і «ахуеў», але па хуткім часе на іх наклаўся знаёмы брынклівы тэнар:

– Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў слухае.

– Мікіта!.. Аміга!!.. Нас прадалі!!!.. Праклятыя янкі перакупілі ўсіх кубінскіх рэвалюцыянераў!.. Усе мае былыя паплечнікі выявіліся апартуністамі, рэнегатамі і рэстаўратарамі капіталізму!..

– Фідэль, у нас в Маскве тры ночы, – раздражнёна пазяхнуў Мікіта Сяргеевіч. – Затэлефануй мне заўтра а дзясятай раніцы. А яшчэ лепш а палове на сёмую вечара. Мы ж, разумееш, да Дваццаць другога з’езду партыі рыхтуемся…

– Мікіта!.. Ратуй!.. У нас тут сапраўдная катастрофа!.. – Кастра выплехнуў у рот усё, што заставалася ў пляшцы і ў роспачы бразнуў ёй аб сцяну. – Усё страчана, усё!.. Я пад хатнім арыштам!.. Вораг народа Эрнэста Чэ Гевара загадаў мне да апоўначы застрэліцца!..

– Камандантэ Чэ? – млява зацікавіўся Хрушчоў. – Які, аднак, жвавы малец. Далёка пойдзе!.. Ну і што мне цяпер загадаеш рабіць?

Перад вачыма Фідэля недарэчна ўзнік хударлявы твар Чэ ў нясвежай берэтцы, з неахайнай падлеткавай бародкай… Ага, будзеш ты, прадажная амерыканская курва, кіраваць маёй Выспай Свабоды.. Я табе зараз пакажу смак лайна!..

– Мікіта, аміга, у імя нашага сяброўства прашу: тэрмінова нанясі ядзерны ўдар па Вашынгтону! Тэр-мі-но-ва!!!.. Можаш адным махам і па Гаване – я ўсё адно ўжо труп, а здраднікаў мне не шкада!!!..

– Слухай, Фідэль, не дуры галавы, ідзі спаць, – выдыхнуў Першы сакратар ЦК КПСС. – Ты што, п’яны там у сваёй Гаване? Ну, тады тым больш. А таварышу Эрнэсту Чэ Гевару перадай, што я асабістым загадам забараніў табе страляцца. З гэтым мудаком я заўтра разбяруся, як вызвалюся. Буэнас ночас, як гаворыцца ў кубінскіх таварышаў!..

Белы мячык узляцеў над зялёным полем і распусціўся ў блакіце нябёсаў. Ален Далес разгублена апусціў клюшку. Стэсі Радзівіл узняў голаў, выглядаючы мажлівую траекторыю.

– Гольф, містар Далес, усяго толькі гульня, а не спецаперацыя, – нагадаў ён. – А мячык – спартовая фішка, а не шпегунскі самалёт U-2, які трэба запусціць як мага далей. Разнявольцеся і атрымлівайце ад жыцця асалоду!

– У гульнях мы ўсе – багі, – пахмурна адпарыраваў дырэктар ЦРУ. – Выйграем партыі, шпурляем людзей, бы тыя фішкі… А калі самі ляцім як мага далей, то толькі здзіўляемся – а куды ж тая асалода падзелася?

– У шмат якіх спецслужбоўцах загінулі сапраўдныя філосафы і інтэлектуалы, – з ледзь заўважнай іроніяй абагульніў Станіслаў Альбрэхт.

Травяная пляцоўка лашчыла вока ўсімі адценнямі смарагду. Па-над травою палала вечаровае сонца, тлустае і вясёлае, бы немаўля. Побач узвышалася вычварная металёвая вежа з гіганцкімі крыжамі антэнаў – камандная рубка авіяносца «Форэстал», на палётнай палубе якога і рассцілаўся штучны газон.

Сам авіяносец у эскорце эсмінцаў і субмарын стаяў у Мексіканскай затоцы, блізка тэрытарыяльных водаў Кубы. Набярэжная Гаваны выдатна праглядалася ў марскую оптыку: бялюткія дамкі ў залацістай смузе. Палубная авіяцыя «Форэстала» магла за якую гадзіну раструшчыць кубінскую сталіцу ўшчэнт – разам з яе бардэлямі, казармамі, трушчобамі і Прэзідэнцкім палацам. Аднак самалёты хаваліся ў падпалубных ангарах, а на палётнай паласе праходзілі паказальныя спаборніцтвы па ўлюбёнай гульні эксплуататараў і джэнтльменаў.

Над палубай флагмана Другога флоту ЗША ужо колькі разоў пралятаў верталёт Мі-4 без апазнавальных знакаў. У якімсьці кабельтовым нерухоміла два вартавых кацеры пад кубінскімі сцягамі, радысты каторых перамаўляліся між сабою выключна расійскімі мацюгамі. Аднак Кенэдзі, які ўвесь час знаходзіўся ў каманднай рубцы, з невядомых прычын распарадзіўся не замінаць варожай выведцы.

Джэкі з’явіўся на полі для гольфа, калі гульня была скончаная. Перамог, як заўсёды, Станіслаў Альбрэхт Радзівіл.

– Я падрыхтаваў прапанову для містара Хрушчова, – паведаміў Кенэдзі. – Яе перададуць апоўначы. Не ўпэўнены, аднак, што расійцы адрэагуюць па хуткім часе. У іх там цяпер нацыянальнае свята, дзень Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі.

Вечар лянотна плёхаўся ў цёплым аквамарыне. Матросы скручвалі ў рулоны штучны газон. З бака пранізліва і апетытна пацягнула смажаным мясам, бы на сямейным барбекю.

Ален Далес разгублена зняў акуляры і пустымі вачыма паглядзеў паверх усяго; ён шчыра не разумеў, што адбываецца. Радзівіла і Кенэдзі звязвалі нейкія сакрэты, у якіх для ўсемагутнага спецслужбоўцы ўжо не было месца.

– Можа, містар прэзідэнт, вы ўсё ж растлумачыце, што азначае гэты пікнік? – пацікавіўся цээрушнік з падкрэслена нейтральнымі інтанацыямі.

– Гэта не пікнік, містар Далес, – абвергнуў Кенэдзі. – Гэта дэманстрацыя нашай салідарнасці з Чэ Геварам – палымяным змагаром за дэмакратычныя ідэалы і вялікім сябрам Злучаных Штатаў.

Дырэктар ЦРУ выслухаў інфармацыю з каменным тварам. Пра дзяржаўны пераварот у Гаване ён ужо ведаў, але ж не пра механізм яго здзяйснення і тым больш не пра далейшую стратэгію ЗША у кубінскім пытанні.

– Кожны міністр рэвалюцыйнай Кубы атрымаў ад нас па чамадане амерыканскіх грошай, такіх жа цяжкіх, як было жыццё кожнага з іх, – часткова прыадкрыў механізм Стэсі. – Самае цяжкое жыццё было ў містара Чэ Гевары, і таму ён атрымаў цэлых тры чамаданы. Наўзамен новы правадыр кубінскай рэвалюцыі паабяцаў лібералізацыю, рынкавыя рэформы і нават павагу да правоў чалавека.

– Найлепшай дэманстрацыяй салідарнасці з новым кубінскім рэжымам стане бамбёжка асяродкаў, дзе яшчэ падтрымліваюць дыктатуру Кастра, – бескампрамісна запярэчыў спецслужбоўца.

– Баявая авіяцыя таксама будзе задзейнічаная, – супакоіў прэзідэнт. – Толькі крыху пазней.

Бронепалуба закалацілася, бы пры ўзлёце цяжкога штурмавіка; гэта на палётнай паласе зароў і зрэзаўся магутны гукаўзмацняльнік. Па баявой рубцы на машту паволі папаўзла тканіна памерам з верталётную пляцоўку. Тканіна расцягнулася, надзьмулася мяцежным ветразем, але хутка знерухомела і жорстка зафіксавалася на тле вечаровага неба.

– Экран кінапраектара, – патлумачыў Джэкі. – Неўзабаве тут будзе занадта тлумна. Можа, працягнем на капітанскім мосціку?..

* * *

Космас над тропікам Рака праколвалі самотныя зорачкі і сузор’і. Поўня адорвала бронзай і маціцом. Спелым золатам сыпаў Млечны Шлях, і лятучыя рыбкі, палюючы на нябесны пылок, бязважка порхалі па-над чорнашклянымі хвалямі. Марыністычны краявід узбагачаў ударны авіяносец «Форэстал», які ў эскорце баявых караблёў нахабна ішоў тэрытарыяльнымі водамі Кубы.

Флагман Другога флоту ЗША выглядаў рыхтык круізны лайнер, арандаваны шчаслівымі выпускнікамі каледжа. Машты, лееры і барты сляпілі гронкамі святочнай ілюмінацыі. Па-над штыравымі антэнамі выбухалі вогненныя ружы салюту. На асветленай пражэктарамі палётнай палубе весялілася каманда.

Густыя вібрацыі, узмоцненыя апаратурай для стадыёнаў, праціналася пачуццёвым кашэчым варкатаннем:

I wanna be loved by you, just you,

And nobody else but you,

I wanna be loved by you, alone!

Boop-boop-be-doop!..

Напаўаголеная Мэрылін Манро спакушала з подыума, збудаванага ў самым канцы палётнай паласы; яе твар, абсыпаны зорнай пацярухай, ва ўсіх падрабязнасцях праектаваўся на гіганцкі экран. Аркестр прыгажунь у паўпразрыстых бікіні граў натхнёна і ўзнёсла. Каманда слухала, прасякалася і сыходзіла слінай.

Кенэдзі, Радзівіл і Далес глядзелі канцэрт з капітанскага мосціка. Джэкі хціва мружыўся на спявачку і нават спрабаваў падпяваць; яго ўвідавоч кружляла карусель сэксуальных фантазій блізкай ночы. Стэсі падкрэслена абыякава цягнуў вечаровы аперытыў. Дырэктар ЦРУ паглядаў на ўвесь гэты Пірл-Харбар з непрыхаванай агідай і нечакана злавіў сябе на думцы: лепш бы «Форэстал» тарпедавала савецкая субмарына, толькі б не быць сведкам далейшай ганьбы.

А ліловую акварэль далягляду ўжо размываў электрычны пажар Гаваны. Ударны авіяносец ішоў проста на агні, ігнаруючы ўсе існыя законы міжнароднага Марскога права і мажлівы ядзерны адказ Крамля. Матросы храбусцелі чыпсамі, запіваючы іх півам. Канцэрт уваходзіў у кульмінацыйную стадыю.

– Boop-boop-be-doop!.. – на аголеным эратычным нерве выдыхнула спявачка.

Аркестр скончыў. Матросы кончылі. Ален Далес нарэшце не вытрымаў:

– Наколькі я разумею, містар прэзідэнт, «Форэстал» цяпер – нешта сярэдняе паміж плавучай канцэртнай залай і філіяй Лас-Вегаса?

– Ані ў якім разе, – абвергнуў Джэкі вясёла і жорстка. – Але кубінцам, замардаваным дыктатурай, няшчымніцай і сакрэтнай паліцыяй, нашы ўзброеныя сілы трэба пазіцыянаваць менавіта ў такой якасці. Другі флот ЗША мусіць асацыявацца ў іх не з агрэсіяй, а з праявамі свабоды: ад буржуазнага гольфа і да здаровай эротыкі. Што да бомбавых удараў, то гадзіну таму на Гавану быў здзейснены масаваны авіяналёт В-52 – як вы, зрэшты, і хацелі. Нашы стратэгічныя бамбавозы скінулі сотні тысяч кантэйнераў з гуманітарнай дапамогай, з разліку па адным кантэйнеры на аднаго дарослага кубінца. Стандартны набор: адзін матрац, адна пляшка рому і адзін маракас…

– …гэта такі кубінскі эквівалент звыклага нам сэксу, наркотыкаў і рок-н-рола, – князь Станіслаў Альбрэхт запіў каментар аператывам. – Аднак галоўнае ў падарункавым наборы – капэрта з афіцыйным зваротам Джона Кенадзі звонку і банкнотай у дзесяць даляраў усярэдзіне. На гэтую суму сярэднестатыстычны кубінскі мужчына можа бязбедна жыць цэлы месяц.

– Але ж неба над Кубай шчыльна кантралюецца савецкай супрацьпаветранай абаронай, – разгублена нагадаў цээрушнік. – Няўжо абышлося без інцыдэнтаў?

– Для расійскіх салдат мы распрацавалі адмысловы тып гуманітарнай дапамогі – з улікам іх нацыянальнага разумення сэксу, наркотыкаў і рок-н-рола. Адзін парнаграфічны часопіс для мастурбацыі, адна пляшка спірту і адна балалайка, – адчаканіў Стэсі. – І ўсё выдатна спрацавала: савецкія радарна-лакацыйныя станцыі і ракетныя пускавыя ўстаноўкі былі спаралізаваныя ўжо праз гадзіну.

Знянацку дырэктар ЦРУ адчуў сябе мячыкам для гольфу, які са свістам і паскарэннем ляціць у бяздонным космасе. Ён выдатна ўсведамляў «як?..», але не цяміў «нашто?..»

– Разумею вашу разгубленасць, містар Далес, – прымірэнча пасміхнуўся Джэкі. – І шчыра перапрашаю за тое, што не паінфармаваў вас пра нашы планы раней. Так, Чэ Гевара – некіруемы псіхапат, і мець з такім справы куды страшней, чым з прамаскоўскім фанатыкам Кастра, пасіянарным і прадказальным. Але кубінская галеча змяніла веру з Фідэля на Чэ… Калі гэтыя абібокі праляжаць матрацы, выжлукцяць ром і раструшчаць маракасы, а гуманітарныя даляры павытрачаюць на прастытутак і баі пеўняў, ім зноў захочацца рэвалюцыі. Пакуль такая рэвалюцыйная сітуацыя не саспела, мы мусім пераканаць Маскву, што шырокія народныя масы на чале з Чэ Геврам нас татальна падтрымліваюць. І зрабіць містару Хрушчову вабную прапанову: мы аднаўляем ва ўладзе звыклага для іх Фідэля, а наўзамен патрабуем стварэння нашай Кубы ў іх сацыялістычным канцлагеры.

– Класічная бартарна-клірынгавая здзелка з высокім прафіцытам, – падсумаваў Станіслаў Альбрэхт.

Гавана ўжо была відна няўзброеным вокам. «Форэстал» стаў на рэйдзе так, каб гіганцкі экран праектара акурат апынуўся на траверзе кубінскай сталіцы. Манро спявала, аркестр граў, каманда шалела. Набярэжная, нягледзячы на позні вечар, набрыняла густым святочным натоўпам.

На палубе ўспыхнуў пошукавы супрацьлодачны пражэктар. Сляпучае сіняе лязо рассекла трапічную цемру, светлавая пляма ўпэўнена паклалася на капітанскі мосцік. Праектар на баявой рубцы імгненна даў буйны план; Джэкі ў паставе Статуі Свабоды. Пастаўлены іміджмейкерамі позірк адлюстроўваў веліч місіі. Набярэжная выбухнула шалёнай авацыяй, і на яе наклаліся ўзнёслыя воклічы «Віва эль грынга!..» і «Віва эль долар!..»

Перамога была хуткай, бліскучай і бяскроўнай; дырэктару ЦРУ заставалася адно вызнаць паразку.

– Ідэя, наколькі разумею, належыць містару Радзівілу? – удакладніў ён.

– Але, каб вам не было крыўдна, давайце назавём усё гэта «планам Далеса», – высакародна прапанаваў нашчадак літвінскіх феадалаў. – Спадзяюся, вы згодны?..

Чырвоная плошча сляпіла кумачамі сцягоў і глушыла меддзю маршаў. Каробкі пяхоты чаканілі рытм. Бясконцыя калоны бранетэхнікі з лязгатам уцягваліся на парадную дыстанцыю перад Маўзалеем. Па-над мешанінай штандараў, плакатаў, балонікаў і чалавечых галоў лунала бадзёрае:

– З сорак чацвёртай гадавінай Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі, дарагія таварышы!.. Ура-а-а-а!..

Таварыш Хрушчоў абапёрся аб граніт трыбуны, у чарговы раз памахаў рукой, глянуў наніз. Па плошчы грукатаў падвоены ланцуг цыклапічных самаходных гаўбіц для стральбы ядзернымі снарадамі. Вочы Першага сакратара ЦК КПСС наліліся празрыстым блакітам.

– Чуеш, Радзівон Якаўлевіч, – Мікіта Сяргеевіч штурхнуў у бок міністра абароны Маліноўскага, няўлоўна падобнага да гутаперчавай шафы, зацягнутай у шэры маршальскі шынель. – Трэба было паставіць такія на Кубе – і па Флорыдзе! А потым імгненны паветраны дэсант на Маямі, Вашынгтон і Нью-Ёрк, га?!.. Хто тыя янкі супраць рускага штыка?.. Ат, шкада, што я тады не Фідэля паслухаўся, а вас з Суславым і Шэлепіным…

– Таварыш Фідэль Кастра пагэтуль знаходзіцца пад хатнім арыштам і сувязі з ім ужо няма, – асцярожна нагадаў Маліноўскі. – Жывы ён тамака ці не – невядома таксама. Гаванскую хунту ўзначаліў аргенцінскі фашыст Чэ Гевара, крывавы кат і стаўленік самых рэакцыйных колаў амерыканскай ваеншчыны. І дамовіцца з гэтым адмарожаным на ўсю галаву даўбаёбам практычна немагчыма.

– Ды ну вас усіх… Такі момант прасралі!.. – раздражнёна адмахнуўся Хрушчоў і скасавурыўся ў бок замежнікаў, якія сачылі за парадам з трыбуны ганаровых гасцей.

Вайсковыя аташэ капіталістычных краін вытрымлівалі на тварах дыпламатычны фасон; дэманстрацыя бязлітасна-пераможнай моцы Савецкага Саюза ўвідавоч пасылала ім сігналы, напоўненыя зашыфраванымі пагрозамі і прыхаванымі сэнсамі. А вось прадажныя заходнія журналісты бессаромна шчоўкалі фотаапаратамі і па-шпіёнску блішчэлі лінзамі.

Паветра загусцела хіжым гулам. На плошчу паклаліся гіганцкія рухомыя цені: над Масквою велічна праплывалі стратэгічныя бамбардзіроўшчыкі Ту-95. Празрыстыя прапелерныя дыскі зіхацелі сонечным пылам. Зоркі ганарліва палымнелі на дзюралевых крылах.

Мікіта Сяргеевіч прывітальна памахаў бамбавозам, прашаптаў засяроджана:

– Не, дарагія члены Палітбюро… Я вам пакажу, што такое дэмакратычны цэнтралізм і кузькіна маць! Калі Першы сакратар вырашыў бамбіць амерыканскіх імперыялістаў, значыцца – бамбіць іх нах!..

Дый апошнюю просьбу таварыша Кастра трэба выканаць, – Хрушчоў штурхнуў локцем старшыню КГБ: – Алё, Шурык, не спі, а то змерзнеш! Дык што нам з братнім кубінскім народам рабіць? Дапаможам?

Шэлепін ледзь заўважна зварухнуў вугалком каменнага рота: маўляў, ды з прыборам я клаў на тых трапічных гамадрылаў з іх рэвалюцыйнымі лозунгамі і валасатымі камандантэ! У сітуацыі вакол Кубы яго цікавілі хіба што шалёныя сумы ў валюце, якія праходзілі праз яго ведамства па графе «дапамога нацыянальна-вызвольным рухам».

– Вы ж, Мікіта Сяргеевіч, самі пагадзіліся, што спярша трэба раскласці амерыканскіх імперыялістаў з сярэдзіны, – далікатна нагадаў галоўны чэкіст вынікі размовы ў Піцундзе. – Наша рэзідэнтура ўжо прафінансавала новыя дозы сэксу, наркотыкаў і рок-н-рола, якія неўзабаве будуць упырснутыя ў згнілае цела Злучаных Штатаў. Што тычыцца супрацьдзеяння гэтай заразе ў СССР, то намі распрацаваны звышсакрэтны гіб...

– Глядзі, глядзі!.. – Першы сакратар азартна прыўзняўся на дыбачкі і выцягнуў шыю.

Перад Маўзалеем у пякельным грукатанні праходзілі цягачы з прычэпленымі балістычнымі ракетамі даўжынёю ў палову Чырвонай плошчы. Брукаванка рыпела і прагіналася. Атрутныя чорныя выхлапы шматкамі ляцелі да ўрадавай трыбуны.

Хрушчоў праводзіў ракеты зачараваным позіркам, і яго вочкі наліліся ганарлівай слязою за дзяржаўную веліч СССР.

– Як прыгожа ідуць, ну проста Вялікі Тэатр і «Лебядзінае возера»!.. Во, Шурык, дзе моц! Адна такая ракета – і паловы Амерыкі як не было! А ты кажаш: рок-н-рол, наркотыкі, махнатка…

Калона цягачоў з балістычнай зброяй уцягвалася ў гарлавіну каля сабора Васіля Блазнаватага, азіяцкія цыбуліны якога прасвечваліся праз шчыльную чырвань сцягоў. Калі апошні цягач наблізіўся да Лобнага месца, Мікіту Сяргеевічу падалося, што шматтонная межкантынентальная ракета падскочыла на бруку пругка і лёгка, бы аэрастат паветранай загароды…

Хрушчоў заплюшчыў вочы, а калі зноў паглядзеў у бок Лобнага месца, цягача ўжо не было.

– Радзівон Якаўлевіч, – напружана прашаптаў ён міністру абароны. – Ты бачыў? Ракета нейкая дзіўная. Кісялём варушыцца!..

– Ракета як ракета, – знізаў плячыма Маліноўскі. – У нас такіх сотні, мы іх, што тыя сасіскі, вырабляем… Стаміліся вы, Мікіта Сяргеевіч!.. Адпачываць трэба часцей.

Куранты ўрачыста прабілі дзяржаўны поўдзень. Вайсковая частка парада заканчвалася. Перад Маўзалеем чаканілі крок апошнія каробкі пяхоты, і падэшвы сінхронна бразгалі падкаваным металам па бруку.

Маршал Маліноўскі замілавана цешыўся адборным страявым матэрыялам. Старшыня КГБ Шэлепін інтымна схіліўся да вуха галоўнага ідэолага Суслава. Хрушчоў нецярпліва паглядаў на гадзіннік: у Крамлі ўжо, напэўна, накрывалі сталы, а перад Маўзалеем яшчэ мелася прайсці пратакольная калона працоўных з транспарантамі, спадарожнікамі і кукурузінамі.

Перспектывы ўрачыстага банкета змусілі Мікіту Сяргеевіча амаль пазабыцца на невытлумачальнае хістанне ракеты, якое сапраўды магло яму прымроіцца. На Чырвонай плошчы з’явіліся фізкультурнікі з піянерамі. Шырокія народныя масы дэманстравалі гарачую падтрымку, вымахвалі кумачамі і са спрытам жывых аўтаматаў групаваліся ў гіганцкія словы «СССР», «КПСС» і нават у цэлыя лозунгі.

А па службовых сходах Маўзалея ўжо падымаўся фельд’егер з пакетам у руках. Ён трэніраваным рухам крануў Хрушчова за плячо, працягнуў пакет і імгненна выпарыўся з трыбуны.

* * *

Святочны банкет у Георгіеўскай залі Крамля адкладаўся на няпэўны час: адразу пасля параду Мікіта Сяргеевіч загадкава знік.

Члены Палітбюро разгублена тапталіся каля сталоў з халоднымі закускамі на гербавых сервізах і напружана пазіралі на гіганцкія залачоныя дзверы. Афіцыянты ў чорных, бы ў заможных трунароў, стройчыках без дай патрэбы праціралі крышталь, далікатна дзінькалі срэбрам прыбораў і папраўлялі карункавыя сурвэткі.

Хвіліны шклянелі і блямкалі. Прысутныя прасякаліся ўсё больш і больш нядобрымі прадчуваннямі за свае лёсы. Маршал Радзівон Маліноўскі, апрануты ў парадны мундзір, нервова бразгаў ордэнамі, бы цыркавы конь наборнай збруяй. Ідэолаг Міхаіл Суслаў учарэпіўся палеартрытнымі кіпцюркамі ў ампірны фатэль. Адказны за абаронную прамысловасць Дзмітрый Усцінаў сутаргава прамакаў лоб пакамечанай насоўкай. І толькі старшыня КГБ Аляксандр Шэлепін выглядаў надзіва спакойным – пра яго напругу сведчылі хіба што хіжыя позіркі, якімі ён абмацваў прысутных.

Дзверы Герогіеўскай залі важка разышліся, нібы створкі шахты балістычнай ракеты. Мікіта Сяргеевіч кантужана прашаркаў па наборным паркеце, плюхнуўся ў фатэль, набулькацеў гарэлкі ў трохсотграмовы фужэр для крушону і выпіў нагбом. Ён нагадваў свінаматку, якая ў нейкі цуд пазбегнула нажа рэзніка, але паабяцала наўзамен аддаць яму найлепшага парсюка з прыплоду.

Хрушчоў адрыгнуў, падчапіў відэльцам грыб, занюхаў і толькі потым закусіў.

– Яны ахуелі... – упала ў касмічнай цішыні залі.

– Хто, Мікіта Сяргеевіч? – спачувальна ўдакладніў Шэлепін.

– Хто, хто… Сэры і херы ў паліто! Амерыканцы, а то хто ж яшчэ?! – Першы сакратар ЦК КПСС быў гатовы вось-вось сарвацца ў істэрыку. – Я толькі што з гэтым выпердышам па тэлефоне гаварыў, з Кенэдзі! Імперыялісты без адзінага стрэлу захапілі Гавану. Яны згодныя аднавіць ва ўладзе Фідэля Кастра і нават дазволіць яму будаваць на Кубе камунізм з усім, што з гэтага вынікае. Але ведаеце, што Кенэдзі запатрабаваў наўзамен?.. Не ведаеце?.. То слухайце…

Дзяржаўныя ўрачыстасці праходзілі ў Нясвіжы прыстойна.

Пасля святочнай дэманстрацыі старэйшыя пацягнуліся па хатах: выпіваць за Кастрычніцкую рэвалюцыю і глядзець па тэлевізары крамлёўскі канцэрт. Маладыя прагнулі весялосці і кахання. Весялосцю адорвалі на Плошчы: народныя гулянні з духавым аркестрам і перасоўным буфетам. А каханне можна было пабачыць у кінатэатры, куды завезлі новы фільм з Мэрылін Манро.

Пунсовыя сцягі матляліся ў бляклым блакіце. Заакіянская бяляўка гарэзліва пасміхалася з афішнае тумбы. Да кіназалы сцякаліся рамантычныя пары. Народ паважна прапусціў санітарны УАЗ, які збочваў праз ходнікі. Фургон абдаў мінакоў ядучым выхлапам і спыніўся ў цёмным закутку.

Неўзабаве з цемры выплыў каларытны дзяцюк, апрануты ў эстэтыцы савецкага мінімалізму: кірзачы, галіфэ, ільсняная армейская ватоўка і салдацкая вушанка з чырвонай зоркай. Постаць агламошвала габарытамі і нерастрачанай моцай – салдат быў крыху меншым за статую правадыра перад Домам піянераў. Твар міжволі наводзіў на думкі пра ратныя подзвігі і ваенна-палявую хірургію: скура колеру гарэлага мяса, нізкі шнараваты лоб і цяжкія надброўныя дугі з глыбока пасаджанымі вачыма.

Звяружны волат падышоў да афішнае тумбы, з нянавісцю глянуў на Мэрылін Манро і агрэсіўна загырчэў. Мінакі шарахнуліся. Школьніца з шыкоўнымі белымі бантамі танютка войкнула. Валацужны сабака злякана падціснуў хвост, віскнуў і ўцёк.

Дужыя валасатыя пальцы расшпілілі ватоўку. З гімнасцёркі бліснуў ордэн Леніна. Пад узнагародай чарнела шырачэзная мясніцкая сякера, заткнутая за салдацкі рэмень. Дзяцюк зухавата выхапіў сякеру і ўсадзіў ў твар красуні па самы абух. Лёгка прыўзняў тумбу на дзяржальні і, бы тым паленам, храбыснуў аб брук. Колькі ўдараў ляза – і ад масіўнага цыліндра засталася піраміда ўломкаў.

Натоўп імгненна здзьмула на дальні бок вуліцы. Твары скрывіліся ў неўратычнай разгубленасці. Узнікла лёгкае адчуванне страты рэальнасці, якое звычайна здараецца падчас цыркавога распілоўвання людзей.

Тым часам салдат сеў на лаўку, адклаў зброю і тужліва схіліў голаў – нібы прыгадаў варожы артабстрэл, смерць баявых сяброў і апошняю гранату ў баі супраць пяці фашысцкіх танкаў. Ён не выдаваў на вар’ята ці падпітага: трымаўся роўна, глядзеў цвёрда, смуткаваў шчыра.

У паветры віяланчэльнай струною пульсавала напруга. Волат нерухоміў бронзавым помнікам. Народ чакальна паглядаў, што будзе далей. Час запаволіўся, загусцеў і ашклянеў, нібы смалісты нацёк на сосне.

Нарэшце, у натоўпе не вытрымалі.

– Дзядзька, ну нашто ты пасек прыгожую бялявую жанчыну? – запытаўся нехта нябачны і палахліва змоўкнуў.

Дзяцюк падняўся, агрэсіўна глянуў паверх галоў і шалёна заварочаў налітымі крывёю вачыма.

– У ябала – хочаш?!.. – зароў ён нялюдска нізкім басам.

– За што?!.. – сумеўся нябачны.

– Ты ж фашыст, блядзь!!!.. – салдат тыцнуў у бліжэйшыя твары фотаздымкам: стацыянарная шыбеніца, савецкія патрыёты з петлямі на шыях і купка шчаслівых эсэсаўцаў, прытым на першым плане свяцілася бялявая арыйка, вельмі падобная да Мэрылін Манро. – Ты за іх, сука?!..

– Ды ў мяне тата загі…

– Дык ты, удрота, на забойцу свайго бацькі прыйшоў любавацца?!.. – раз’юшана выбухнуў волат, цяжка задыхаў і ўтаропіўся ў білетную касу з плакатам амерыканскага фільма. – Хто тут не за фашыстаў – здзірайце на хер карцінкі з нямецкай падсцілкай!..

Натоўп здрыгануўся і сцяўся, рыхтык працяты электратокам малюск: гэта быў ужо заклік да хуліганства, пагрому, а мажліва, нават да бунту.

Вядома ж, салдат быў героем. Магчыма, амерыканская бяляўка з афішы сапраўды вешала патрыётаў. Але падпарадкавацца мяцежным словам не дазвалялі закон, традыцыі і прыродная любоў да парадку.

А да месца здарэння ўжо паспяшаў міліцыянт. Ён няверліва агледзеў уломкі тумбы, ацаніў парушальніка з мясніцкай сякерай і на ўсялякі выпадак спыніўся наводдаль.

– Вашы дакументы, грамадзянін!

– Шо?! – дзяцюк люта бліснуў вачыма, ірвануў на грудзях ватоўку і выставіў напаказ ордэн Леніна. – Вось мой дакумент!..

Праваахоўнік пацягнуўся да кабуры, але, глянуўшы ў дзецюковы грудзі, адразу адсунуў руку. На баку волата былі звяружная моц, акопная праўда і высокая дзяржаўная ўзнагарода. Яго можна было толькі забіць, але забіваць яго было нельга.

Пакуль міліцыянт разважаў, што зрабіць найперш – разганяць народ ці звязацца з начальствам, – ад санітарнага УАЗа аддзялілася цыбатая постаць і кароткай фразай выкінула мянта з краявіду.

Напруга адразу згасла – улада відавочна не збіралася караць ані падбухторшчыка, ані тых, хто выпадкова апынуўся побач. У натоўпе з’явіліся спачувальныя посмешкі: антыфашысцкая прапаганда выклікала спагаду.

Звераваты гігант загырчэў у прыязнейшай інтанацыі:

– Хулі вы як нярускія?.. Здзірайце гэтую гітлераўскую поскудзь, дзе толькі пабачыце!..

Прахалодны ветрык шліфаваў засівераныя твары. На вуліцы запаліліся ліхтары, каламутныя жоўтыя дзьмухаўцы з хісткімі німбамі наўкол. Патаптаўшыся вакол волата, народ моўчкі пасунуўся па хатах; святочным вечарам хацелася хатняе ўтульнасці і сяброўскіх размоў, а не зухаватых і падазроных подзвігаў.

З героем, аднак, засталося з тузін рашучых і прагных: школьнікі, пэтэвэшнікі і маладыя калгаснікі.

Дзяцюк дзелавіта расклаў з уломкаў вогнішча, сеў на кукішкі і з выглядам пераможцы на руінах Рэйхстага запаліў беламорыну. У вагні палалі і курчыліся пашкамутаныя плакаты з Мэрылін Манро, якія маладзёны толькі здолелі знайсці ў Нясвіжы. На юнацкіх тварах палымнелі гераічныя міражы.

Дзяўчынка з шыкоўнымі белымі бантамі запыталася з павагай:

– Таварыш ветэран, а колькі гадоў вы супраць фашыстаў ваявалі?

– Ад званка да званка, – волат цвыркнуў доўгай жоўтай слінаю на барвовыя вуголлі. – Стаялі насмерць. І я вас, підары, навучу светлым ідэалам!..

* * *

– …па дакументах нашай лабараторыі ён праходзіць як «ГіБрыд», ці «ГэБэ», калі скарочана, – доктар Паўлаў засяроджана сачыў за дзецюком праз прыладу начнога бачання. – Але ж выглядае амаль як чалавек. Ды й звяртацца да яго неяк трэба. Вось і прыдумалі яму сугучны аператыўны псеўданім: Гаўрыла Батыеў.

Чэрава санітарнага УАЗа нагадвала мініяцюрны начальніцкі кабінет: дываны на сценах, партрэт правадыра і столік са скуранымі фатэлямі. У стылістыку не ўпісваўся хіба што закратаваны закуток напалову салона, відавочна перанесены з аўтазака.

Загадчык сакрэтнай лабараторыі адклаў прыладу. Нервова пашкрабаў жывот, прасветлена пасміхнуўся лабарантцы Каці, прымружыўся на немаладога цыбатага дзядзьку з посным тварам вахцёра.

– Ну што, дарагія таварышы. Першы выхад у свет нашага гадаванца атрымаўся надзіва ўдалым, – Паўлаў выцягнуў з-пад століка пляшку каньяку з гранчакамі, разліў узважанай рукою хірурга. – Прапаную адзначыць чарговую перамогу савецкай навукі.

– Гэта Ленінская прэмія, таварыш палкоўнік медычнай службы! – мовіла Каця ціха і пранікнёна. – Шкада, як закрытым спісам дадуць. Але, з іншага боку, не друкаваць жа пра стварэнне новага тыпу савецкага чалавека ў газеце «Правда»!

– Чаму «ГэБэ» – зразумела, – цыбаты засяроджана панюхаў каньяк, выдыхнуў і інстынктыўна пашукаў вачыма кіслы гурок. – Сапраўдны, клапом смуродзіць! Але чаму ён…

– …чаму менавіта «гібрыд»? – доктар выпіў нагбом, выцер далонню рот. – Усё проста: маці ў яго гарыла, а тата – рускі. Звычайнае міжвідавае скрыжаванне. Дазаванае апраменьванне пры атамным рэактары з мэтай мутагенезу. Эпіляцыі, імплантацыі, пластычныя аперацыі. Заняткі з дрэсіроўшчыкам, лагапедам і палітруком. Апошняю шліфоўку і першыя выпрабаванні даверылі нашай лабараторыі. І ўсё, як бачыце, атрымалася!

Цыбаты на знакі паказаў, што за гэта варта выпіць зноўкі.

– Але ж занадта пільны маёр з мясцовага райаддзела гэбэ… -– нагадала лабарантка нясмела.

– Пяткевіча яшчэ раз папярэдзілі, каб не лез не ў свае справы, – адмахнулся Паўлаў. – Для яго ўжо падрыхтаванае інфармацыйнае паведамленне, якое ён назаўтра і адправіць кіраўніцтву. Маўляў, у дзень Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі шырокія народныя масы выказалі стыхійнае абурэнне дэманстрацыяй нізкапробнага амерыканскага фільма, які прапагандуе гвалт, сэкс і заняпад нораваў. «Мы не дазволім разбэшчваць нашу моладзь!» – заявіў Гаўрыла Батыеў, удзельнік Вялікай Айчынай і заслужаны ардэнаносец.

– Ордэн ваш жыўчык з ветэраншы садраў, якую ледзьве не згвалціў? – удакладніў цыбаты з крывой посмешкай.

– А нягож не!.. – шкляныя вочкі палкоўніка медычнай службы бліснулі нездароўчым захапленнем. – Узяў трафей – дык і добра; а то што за герой без ордэну? І ўжо заўтра па горадзе пойдуць гуляць байкі пра франтавыя подзвігі нашага гібрыда. Як пад Сталінградам сяржант Батыеў кінуў гранату, якія забіла трыццаць фашыстаў, а потым выбухнула. Як з сякерай на Курскай Дузе ён быў страшнейшым за танк. А без сякеры – і ўвогуле танкам!

Вогнішча перад кінатэатрам палала ўжо з паўгадзіны. Барвовыя водблескі клаліся на сцены і брукаванку ліпучымі камуфляжнымі плямамі. Доктар прыклаў акуляры шпегунскага апарата да вачэй: волат, мяркуючы па звяружных грымасах, даваў юнакам урок мужнасці. Па коле пайшла біклажка спірту пад бляшанку тушонкі.

Карціна схіляла да чуллівага маналога. Паўлаў накаціў, хэкнуў, энергічна пачухаў геніталіі і натхніўся на сола.

– Звычайны дарвінізм, можаце пераканацца самі, – доктар перадаў апарат цыбатаму. – Калі харызматычны альфа-самец прымае у свой статак несвядомых маладзёнаў, у апошніх з’яўляецца адчуванне асэнсаванасці жыцця і падвышаецца самаацэнка. Статак набывае статус, чым і вабіць неафітаў, якія ўсведамляюць сваю непаўнавартаснасць і прагнуць зацвердзіцца ў вачах аднагодкаў праз сяброўства з героем. З цягам часу мы атрымліваем сімпатычную хеўру з выдрэсіраваным дамінантным самцом, жорсткай іерархіяй і жалезнай дысцыплінай. Раскажыце ім каля вогнішча пра фашызм, нагадуйце тушонкай са спіртам і пакажыце на ворага – і хеўра без ваганняў пашматуе яго, бы той плакат. Гэта і ёсць наш адказ амерыканскім імперыялістам з іх хвалёнымі свабодамі: сэксам, нар…

Знянацку ад вогнішча данеслася жывёльнае скавытанне ў пачварна нізкай танальнасці:

– У-у-у!.. У рот, у душу і ў дупу!..

Паўлаў схамянуўся, адставіў шклянку, сувора ўтаропіўся ў Кацю:

– Сюды яго цягні па-хуткаму, а то яшчэ згвалціць каго незнарок! Твая, між іншым, недапрацоўка!..

– Я яму сёння ўжо двойчы драчыла, таварыш палкоўнік, – лабарантка паспешліва адчыніла дзвёрку. – Як вы і загадалі: зраніцы і акурат перад выездам сюды…

– Я сказаў – хутка!..

Дзявуля паслухмяна зацокала абцасамі да вогнішча. Цыбаты коратка і цынічна рагатнуў. Доктар Паўлаў нервова пачухаў шыю, выйшаў з фургона, зашаргацеў цыгарэтным пачкам.

Ад Замкавага возера цягнула пранізлівым халадком. Вуголле інтымна ружавела ў ліловай імгле. Каця кранальна схілілася да вуха Гаўрылы Батыева, але адразу адскочыла – волат з нечаканым для яго камплекцыі спрытам цапнуў дзявулю за азадак.

– Мы ўвесь свет паставім ракам, усіх нярускіх – ломам у сраку!.. – пераможна разнеслася па начным Нясвіжы.

– На жаль, лібіда ў гібрыдаў амаль не кантралюецца, – скрушна засведчыў доктар. – Можна хіба што рэгуляваць.

– Сухадрочка для такога прыгожага палаваспелага самца – гэта неяк ненатуральна! – заспачуваў суразмоўца. – Яму б ладную самачку!

Лабарантка спраўна выканала загад: неўзабаве Гаўрыла Батыеў, пажадліва пускаючы сліну, стаяў ля расчыненых дзвёрак фургона. Вочы зіхцелі бутэлечным шклом, ноздры шалёна раздзьмуваліся, пальцы дрыжэлі – ён відавочна ўзбудзіўся.

– Расцвіталі яблыні і грушы, паплылі туманы над ракой! – шчасліва загарлаў дзяцюк у прадчуванні аргазму. – Выхадзіла на бераг Кацюша…

Доктар па-бацькоўску паклаў лабарантцы руку на плячо.

– У яго, Кацюша, сёння быў вельмі цяжкі дзень. Так што табе трэба пастарацца!

– Зробім, зробім, – лабарантка спрактыкавана нацягнула медычныя гумовыя пальчаткі і адступіла, прапускаючы гібрыда ў салон. – Пайшлі, Гаўрык! Толькі вы, таварыш палкоўнік медычнай службы, не падглядайце!

– Кацюша! – паўтарыў Паўлаў з націскам. – Гэтым разам табе давядзецца задаволіць яго не рукамі, а іншым месцам.

– Я… кім? – сумелася дзеўка.

– Тым самым, якім цябе мамка на свет нарадзіла!

Каця разгублена адступіла. Твар яе пайшоў барвовымі плямамі, вочы набрынялі, нос завастрыўся.

– Як гэта… Я не хачу, нехачу, нехачунехачу!.. – прашаптала яна і зашморгала носам. – У мяне ж хлопец ёсць, з мінскага Упраўлення… Прыгажун, разумнік, герой… уласнаруч прысуды выконвае!

Гібрыд гупаў у салоне рытмічна і нецярпліва. Позірк доктара Паўлава ціснуў з цяжкасцю танка. Лабарантка пашукала раскаардынаванымі вачыма пункт апірышча і спынілася на твары цыбатага.

– Таварыш начальнік рэжыму!.. – залапатала яна ўмольна. – Ну хоць вы растлу…

– Не выканаеш загад кіраўніцтва, таварыш лейтэнант Дзяржаўнай Бяспекі, – твой хлопец выканае цябе, – жорстка адсек той і прыўзняў далонь з сухімі кашчавымі пальцамі. – Ды я ў трыццаць сёмым такіх сабатажнікаў вось гэтай самай рукою…

Доктар абняў дзявулю, прыціснуў, пяшчотна пацалаваў яе ў голаў.

– Кацюшанька, дзяўчыначка ты мая любая, – прамовіў ён ясна і пранікнёна. – Я не магу табе загадваць як начальнік і старэйшы па званні. Я магу толькі папрасіць. Як адзіную дачку… Трэба – разумееш? Не для мяне асабіста, Каця. Для нашай з табою Радзімы. Для абароны роднай дзяржавы ад сусветных імперыялістаў. Для перамогі савецкай навукі, у рэшце рэшт! Згадай бязвусых пацаноў, якія паклалі маладыя жыцці пад Сталінградам! Думаеш, у іх не было каханых? Ці, можа, ім так хацелася паміраць? А цябе нават паміраць ніхто не прымушае… Пакуль што.

Дзявуля пранізліва ўсхліпнула, крыху павагалася, але пайшла ў салон. Доктар запаліў цыгарэту, выцягнуў з кішэні плашча чарговую пляшку, скруціў корак.

– Ну, за баб! – палкоўнік медычнай службы падміргнуў, каўтануў проста з рыльца, працягнуў суразмоўцу.

– Усе савецкія бабы – тупыя блядзі, – адмахнуўся цыбаты, і ягоны вахцёрскі твар заплыў халоднай грэблівасцю. – Самы ненадзейны элемент.

– Затое які прыемны! Не кажучы ўжо пра іх прыродную патрыятычнасць. У цяжкія для Радзімы часы гэта сапраўдны інкубатар народных гераінь!

З фургона данёсся кароткі пранізлівы войк, потым – яшчэ адзін, потым – яшчэ… Праз колькі секунд УАЗ хадзіў рытмічным ходарам, рыхтык нягеглы бліндаж падчас бамбёжкі. Раптам з сярэдзіны шалёна заскавытала, нібы там жыўцом смажылі котку, але скавытанне заглушыў густы жывёльны рык у ненатуральна нізкім рэгістры.

І ўсё сцішылася.

Доктар засяроджана запляваў недапалак, сунуў пляшку ў кішэню, прыадчыніў дзвёрку і асцярожна глянуў усярэдзіну. Каця ляжала на падлозе з задранай спадніцай, у калюжыне цёмнай ліпучай крыві. Вочы яе глядзелі нерухома.

– Зноў лабарантку трэба выпісваць, – стомлена канстатаваў Паўлаў. – Трэцюю за апошнія паўгода.

– Нашто спатрэбілася падкладаць яе пад малпу менавіта цяпер? – цыбаты пасунуўся за стырно.

– Героя трэ было тэрмінова ўлагоджваць. Узбудзіўся занадта. Каб не самаахвяроны подзвіг нашай Каценькі – адымеў бы нас тут абодвух, рыхтык калгаснага бугая Чапаева, – доктар спакойна пераступіў праз труп, пасеў да вакна і па-свойску падміргнуў гібрыду; той сядзеў у закратаваным закутку на кукішках і сытна адрыгваўся. – Ну што, мацёры чалавечышча, задаволены?

Гольчаты прамень працяў ватную хмару. Могілкі на аплылым кургане зацяпліліся вечаровым дымным святлом, і росы на капцах ўспыхнулі прывіднымі лампадкамі.

Дзядзька ў дбайна начышчаных ботах, схіліўшыся над магільным камянём, засяроджана саскрабаў лішайнік і бруд. Пад пальцамі праступалі рыскі, падобныя да расколін, складаліся ў літары, словы і лічбы. Апошняй праявілася дата смерці: «1947».

– Мама… – прашаптаў ён ледзь чутна.

Вяршыні соснаў гойдаліся пад нізкім шурпатым небам, сеялі сухія хваінкі на крыжы, камяні і сцежкі. Дзядзька старана абшкроб надмагілле, падняўся, прымружыўся ў далягляд. Пажухлая паша з плямістым статкам, бурыя скірды, жоўты прасёлак наводдалі... Вочы звыкла шукалі гонтавы дах дзедаўскага хутара праваруч кургана, але цяпер на тым месцы залаціўся малады беразняк.

Ён асцярожна пасунуўся між безыменных капцоў і крыжоў з сатлелымі лахманамі павязаных даўным-даўно рушнікоў.

І спыніўся.

На ўскрайку кладаў, сярод растаптаных гурбаў зямлі і прымятага кустоўя, цямнелі праваленыя прамакутнікі магіл. Блізка курганнага адхону ўзвышаўся акуратны штабель выкарцаваных каменных надгробкаў у свежай глебе. Раскатаны след аўтамабільных пратэктараў цягнуўся да прасёлка.

А ад калгаснага статку ўжо тупала скотніца, старэча ў ільснянай ватоўцы і заношанай хустцы, з сухім прутком у руках. Падышла, агледзела незнаёмца пранізлівым хутарскім вокам, ледзь заўважна здзівіліся яго нетутэйшаму выгляду…

– Пахаваны ў вас тут нехта, ці як? – спыталася недаверліва.

Хустка ў старой была завязаная, як калісьці ў мамы. І пруток яна трымала так жа сама, як маці, калі тая пасвіла кароў – перад сабою.

– Пахаваны… А што за нелюдзь магілы апаскудзіў?

– Ананій Міроныч, старшыня наш, кажа – мерцвякі, маўляў, усю гару захапілі. Кладачкі распахаць хоча, а старыя надмагіллі на шчабёнку пусціць, на галоўнай сядзібе дарогу падсыпаць, – патлумачыла старая будзённа. – А вы, пэўна, з самога Мінска? Ці з праверкай якой, ці проста?

– Проста з праверкай.

Скотніца патапталася вакол мужчыны, трывожна ўгледзелася ў яго вочы і мовіла нібы сама сабе:

– Да Мані Крукоўскай сына падобны. Але ж таго, кажуць, Саветы ў сорак пятым забілі…

Дзядзька скамянеў тварам: наконт маці старая не памылялася. Дый і сам ён, здаецца, пазнаваў скотніцу – цётку Агнэсу, стрыечную маціну сястру…

– Да калгаснай сядзібы далёка?

– То хадзем пакажу. Мне ўжо статак назад гнаць…

Халоднае сонца хавалася за зубчастым лесам. Ад балотаў наплы-ваў зяблівы туман. Цярплівыя, добрыя і стаічныя каровы цягнуліся прасёлкам. Цётка Агнэса, радая нагодзе, распавядала пра жыццё. Маналог яе гучаў экзінтэйцыйна, бы малітва дзіцёнка, і прастадушна, як скарга ў сельсавет: няшчымніца, хваробы, здрабнелая бульба і старшыня калгаса «Чырвоны шлях», капрызлівы і фанабэрысты паночак… і за што на нашыя галовы такое ліха?..

– Вось ваш старшыня магілы дзядоў-прадзедаў нішчыць, а вы нават не абураецеся, – упікнуў спадарожнік. – Значыцца, годнасці ў вас няма, а як няма – то й цярпіце, што маеце. Хіба хлопцаў у вёсцы не засталося, каб таго нелюдзя па-цёмнаму падпільнаваць?

– Вой, што вы такое гаворыце! – скотніца перайшла на прыдушаны шэпт і нават адступіла на які крок, каб дыстанцыявацца ад крамолы. – Тыя, хто ўладай абураўся… то няма іх даўно. Хто ў Сібіры, а хто і ў зямлі. Дый у калгасе цяпер усё адно лепш, чым у вайну! За немцам бульба яшчэ драбнейшай радзіла!..

На калгаснай сядзібе было ціха, цёмна і сумна. Патыхала гноем, сцюдзёным капусным водарам і познімі кветкамі.

Агнэса пільна ўглядалася ў госцеў твар, эстэтычна чужародны калгасу, і ўваччу яе чыталася збянтэжанасць.

– Гавораце па-нашаму, а выглядаеце неяк дзіўнавата, – вынесла яна канчатковы прысуд. – То Маня-нябожчыца вам усё ж кім даводзілася?

– Мне тут усе сваякі, – мужчына агледзеўся. – Чым да Нясвіжа цяпер можна дабрацца?

– Папуткай хіба. Бачыце бляшаны дах? То старшынёва хата. За ёй «Сельпо», а там і дарога на Нясвіж…А як не з’едзеце – у мяне заначуеце, ву-унь тая хата.

* * *

Сінюшнае тэлевізійнае святло разлівалася ў зале, няўлоўна падобнай да падсобкі камісіёнкі: серванты з трафейнымі нямецкімі сервізамі, швейныя машынкі на люстраных шафах і дываны з лебедзямі. У старасвецкім фатэлі раскашаваў мажны свінавокі мужчына – абсмоктваў селядца пад самагон і пяліўся ў тэлеэкран. Тоўстыя пальцы срабрыліся луской, вусны блішчэлі рыбным тлушчам. Блакітныя блікі наліпалі на гаспадарскі твар – гідлівы і сыты, бы ў меланхалійнага вупыра.

Па тэлевізары паказвалі Амерыку: чарнаскурыя дзеткі ў трушчобах, кволыя галадранцы ў чарзе па талерку супу… Сакавіты барытон за кадрам смачна апавядаў пра імперыялізм, каланіялізм, дыскрымінацыю, беспрацоўе і галечу, а таксама пра бездухоўнасць амерыканскага ладу жыцця.

Бездухоўнасць ілюстравалася карцінкай: чорныя лімузіны перад Белым домам, афіцыянты са сподамі і шыкоўныя ўсмешлівыя капіталісты ў шыкоўных смокінгах, якія трымалі пад рукі шыкоўных жанчын у шыкоўных дэкальтаваных сукнях. Барытон патлумачыў, што так эксплуататары марнуюць мільёны, нарабаваныя ў амерыканскага пралетарыяту.

Гаспадар засяроджана дагрыз селядцовую галаву, дапіў, набулькаў і журботна скасавурыўся ў акно. Дашчаная прыбіральня, панурыя шыферныя дахі і лямпа ў бляшаным конусе над ганкам «Сельпо»… Памуліўся, пакрахтаў, ухапіў за хвост чарговага селядца і зноў утаропіўся ў тэлевізійных курваў і джэнтльменаў, гэткіх прывідаў з-за межаў рэальнасці.

– А мы тут, бы тыя пчолкі… – прашаптаў мужчына ці то з агідай, ці то з зайздрасцю.

На падворку бразнуў ланцуг, перарывіста і злосна забрахаў сабака. Гаспадар здрыгануўся, уцягнуў голаў у плечы і баязліва глянуў паверх фіранкі, але адразу ўпікнуў сябе за ўкаранелы рэфлекс: чорныя варанкі па начах ужо восем гадоў як не ездзілі.

Сабака захлынаўся шалёным брэхам, ірваў ланцуг і гырчэў, але знянацку віскнуў і сцішыўся. Мужчына мацюкнуўся, выцер тлустыя рукі газетным камяком і неахвотна пасунуўся ў сенцы. Намацаў у куце сякеру, асцярожна адчыніў дзверы. Пастаяў, паслухаў, высмаркаўся, паслухаў, пашкрабаў ніз жывата, уважлівым позіркам праінспектаваў паўабляцелы сад і сарайчыкі за прысадамі… На падворку панаваў санлівы спакой. Хіба што сабака змоўк падазрона хутка, але ён мог пабрахаць на позняга мінака для блезіру і схавацца ў будцы.

Гаспадар адклаў сякеру, выдыхнуў з палёгкай і пайшоў у залу. Рыпнуў дзвярыма – і сутаргава схапіўся за вушак, каб захаваць цела вертыкальна.

У фатэлі перад тэлевізарам сядзеў зусім незнаёмы дзядзька: каменнае падбароддзе з гранёнай ямінкай, хітраватыя сялянскія вочы пад пукатым лобам… Боты нязванага госця блішчэлі люстэркам. Прыадчыненае вакно тлумачыла спосаб яго пранікнення ў хату, але ж не асобу самога госця, і ўжо тым больш – не мэту яго візіту.

Першай думкай было: зараз незнаёмец зжарэ селядца, выжлукціць самагонку і вынесе тэлевізар, але ж госць відавочна не нагадваў крымінальніка.

– Ты… што тут робіш? – нечаканым фальцэтам прасіпеў гаспадар.

Дзядзька сцішыў у тэлевізары гук, скасавурыўся нядобра.

– Прапануеш адразу на «ты»? Прынята. Ананій Міронавіч Басота – гэта ты?

Пытанне прагучала надзіва спакойна, але ў інтанацыі было нешта ад патрабавання азнаёміцца з ордарам на арышт.

– Ну, я… – на выдыху працягнуў старшыня калгаса «Чырвоны шлях».

– Значыцца, цябе я і чакаю, – госць нетаропка падняўся насустрач.

– А хто ты… хто вы такі? – гаспадар палахліва адступіў.

– Гэта ты загадаў могілкі на кургане распахаць, а надмагіллі на шчабёнку змалаціць? – утыркнулася жорсткае.

Ананій Міронавіч крыху ачомаўся ад першаснага шоку. У галаве ўключыўся працэс мыслення: на адказнага таварыша з райкама госць быў не падобны, а на мянта ці камітэтчыка і пагатоў. Дый не праз акно ж ім трапляць у хату старшыні самага перадавога ў раёне калгаса а дзявятай вечара… ды яшчэ з такім неістотным гаспадарчым пытаннем!

– Пайшоў на хер адсюль! – асмялелы Басота схапіў качаргу, але замахнуцца не паспеў: сталёвай моцы пальцы сціснулі яго запясце, і жалазяка бразнула аб падлогу.

Рука дзядзькі бліснула лязом. У жываце Ананія Міронавіча адразу матэрыялізаваліся шчыльна набіты страўнік, селязёнка, кішэчнік і гладкая пяшчотная пячонка. Воля да супраціву выпарылася імгненна. Дужыя, спрытныя і неласкавыя рукі абшукалі яго кішэні, зарыентавалі да фатэля і ўціснулі ў скураную сідзячку, якая адразу зрабілася цёплай і мокрай.

– Абсікаўся, – амаль спачувальна канстатаваў госць. – Ты што, фінкі ніколі не бачыў? Ці, можа, я такая пачвара?

– Не-не-не, зусім не пачвара! – горача запярэчыў Басота.

– То і не хвалюйся, – абнадзеіў незнаёмец. – Зараз на могілкі паедзем. Тамака «газон» каля канторы – твой?

– Ага… Як гэта на могілкі? – старшыня калгасу зацкавана вырачыў вочы. – А… навошта?

– Не для таго, каб цябе там жыўцом хаваць… Хаця ты таго і варты. То калі я цябе цяпер закапаю, то хто ж твае паскудствы папрыбірае і надмагіллі на месца паставіць?

Ананій Міронавіч закуёўдзіўся на мокрай сідзячцы, заспіеў прыніжана:

– Усё зраблю ў лепшым выглядзе, анягож не… Толькі надмагіллі тыя зацяжкія, каб я адзін іх цягаў, тамака з тузін калгаснікаў трэба. Дый і нашто менавіта ўначы? Заўтра зранку папраўлю, слова гонару!..

– Нашто менавіта ўначы? А таму, што працы ў цябе дні на чатыры сама мала. І працаваць ты будзеш адзін, пакуль усё не зробіш. Раней пачнеш – раней вызвалю. Камяні і саматужкі адужаеш, нават не сумняюся: ты ж у нас Герой Сацыялістычнай працы!.. Усё, збірайся: ломік вазьмі, вяроўкі, сякеру, рыдлёўку і шуфлю. Цяжкая фізічная праца і не такіх перавыхоўвала!..

У словах госця пра перавыхаванне цяжкой фізічнай працай адчуваўся неабвержны практычны досвед, і Басота канчаткова вырашыў рабіць усё, што ад яго запатрабуюць.

– І штаны пераапрані, а то прастынеш і заўчасна памрэш… А мне гэтага пакуль што не трэба!

На тэлеэкране замільгала «Хроніка пяцігодкі»: Хрушчоў з кукурузінамі, Гагарын з піянерамі, фізікі з лірыкамі. Госць выключыў тэлевізар, прыадчыніў дзверы…

…Начныя дрэвы страсалі кроплі ў калюжыны. Ананій Міронавіч, па-зэкаўску склаўшы рукі за спінай, паслухмяна тупаў паперадзе незнаёмца. Старшынёвы «газон» чужынскім браневіком грувасціўся каля канторы.

Мужчына ў начышчаных ботах намацаў у кішэні аўтамабільныя ключы і пасунуўся да дзвёркі кіроўцы…

Трэніраваны зрок знянацку зафіксаваў рэльефны рухомы цень – і нешта доўгае, шэрае і вельмі важкае, што імкліва ляцела проста ў голаў. Ён усё ж паспеў ухіліцца – удар прыйшоўся не ў скронь, а ў патыліцу.

Сусвет закруціўся ў шалёным рытме, задзінкаў і імклівымі жарынкамі разляцеўся ўбакі...

* * *

Галасы гучалі глуха і блякла, бы з-пад пярыны. Першы, жаночы і нібы знаёмы, пераконваў, маўляў, гэты дзядзька адразу падаўся падазроным, вось і вырашыла прасачыць, куды пойдзе. Другі, мужчынскі і таксама знаёмы, абяцаў бандыта прынародна расстраляць, згнаіць на ўранавых рудніках, пасадзіць на кол і спаліць жыў-цом, бо бандыт той зняважыў годнасць паважанага ў раёне калгаснага старшыні.

Паранены ляжаў ніцма на пачарсцвелай зямлі, каля старшынёўскага «газона». Шаргацеў ветрык у кустоўі, ля самага вуха чвякалі падэшвы, і кожны крок аддаваўся хваравітымі ўдарамі ў чэрапе – крохкім, рыхтык яечнае шкарлупінне. Спроба памацаць патыліцу атрымалася няўдалай: рукі былі надзейна звязаныя за спінай.

Удалечыні загойдаліся дзве жоўтыя кропкі, вуліца афарбавалася зменлівай электрычнасцю, гырчэнне аўтамабільнага рухавіка наблізілася і зрэзалася. Мякка чвякнула дзвёрка, і аматар мудрагелістых страт прамовіў з халуйскай інтанацыямі:

– Вось ён, Вікенцій Дамінікавіч, той самы фашыст… Залез да мяне ў хату, агітаваў супраць палітыкі партыі і ўраду ў галіне добраўладкавання савецкай вёскі, а потым захапіў мяне ў палон і паабяцаў на скрадзенай калгаснай машыне адвесці на могілкі, каб жыўцом закапаць!

Голас пасажыра легкавіка таксама падаўся параненаму знаёмым:

– Разбяромся, таварыш Басота… Дарэчы, вы што – выпівалі?

– Факцічаскі не выпіваў. А то як бы я ўзброенага ворага народа абясшкодзіў?

На апошняю фразу наклаўся старэчы ўздых, і жаночы голас дадаў нясмела:

– А яшчэ ён пытаўся – чаму мы, маўляў, жыццём не абураемся. А нашто абурацца – і горшае бачылі!.. Я яму дарогу на Нясвіж паказала, узяла дручок – і следам, бо падазроны занадта. Гляджу – а ён нашага паночка старшыню кудысь вядзе, відаць, на расправу. Што ж, думаю, з намі без калгаса станецца?!..

– Дапамагла мне ворага абясшкодзіць, дапамагла, – высокародна вызнаў Басота. – Вось, глядзіце, якіх узорных калгаснікаў мы выхоўваем: Агнешка Крукоўская, наша скотніца. Культурная жэншчына: дзеці ў яе, карова…

Дужыя рукі прыўзнялі арыштаванага з зямлі, прыгнулі голаў і пацягнулі да шэрай «волгі». Перад тым як машына паехала, Вікенцій Дамінікавіч пільна глянуў у твар пасажыра:

– Доўга ж мы вас, містар амерыканскі дыверсант, шукалі!..

Глава 16

Старамодны чорны «рольс-ройс» глядзеўся у вечаровым трафіку Манхэтэна, нібыта саноўны лорд на рокн-рольнай вечарынцы. Срэбная багіня ганарліва лунала па-над вуглаватым радыятарам. Зашморгнутыя фіранкі сведчылі пра таямнічы статус пасажыраў.

Ліўрэйны кіроўца камянеў за стырном, рыхтык сфінкс. Ён не зважаў ані на даўжэзны зялёны «плімут», які прыклеіўся яшчэ каля Цэнтральнага парка, ані на пранізлівыя аргазмічныя войкі, што даносіліся з-за перагародкі салона; праца ў Станіслава Альбрэхта Радзівіла навучыла не задавацца залішнімі пытаннямі нават у думках.

Лабавое шкло замятала электрычная завея. Юрлівыя стогны праціналі да дрыжыкаў. Зялёны лімузін каціў амаль бампер у бампер. Пераследнікі колькі разоў спрабавалі было праціснуцца наперад, але кіроўца трапным даваротам стырна спыняў падазроны манеўр.

Непадалёк ад Таймс-сквера пажадлівыя гукі ў салоне сцішыліся. «Плімут» крыху паадстаў. Паперадзе расцягнуўся затор мінімум на мілю. З-за перагародкі патыхнула шляхотным дымком кубінскай цыгары, у які ледзь заўважна ўпляталася аскомістая нітка канабісу.

Кіроўца апусціў шкло дзвёркі і механічна адзначыў, што тытунёва-наркатычны букет узбагаціўся нязвыклым жывым водарам, які прымусіў імгненна пазабыцца на ўсе штучныя пахі. Водар відавочна наплываў ад старэнькага дзюралевага трэйлера на ўзбочыне.

І тут на прыборным шчытку замігцеў чырвоны агеньчык. Гэта азначала, што кіроўцу належыць неадкладна спыніцца, выйсці з машыны і суправаджаць пасажыра туды, куды таму трэба.

* * *

Шлёма Шапіра спрытна скінуў з патэльні свежаспечаныя бурштынавыя круглякі, ссыпаў у місу і меланхалічна зазначыў, што ягоны hand made – адзіная натуральная рэч сярод ілюзорнага шыку Таймс-сквера. Арон сунуў пару дранікаў у папяровы пакет, фіксавана пасміхнуўся кліенту і глянуў яму за спіну; чаргі да трэйлера не было...

Фургончык з шыльдай «Шапіто» стаяў у цэнтры Манхэтэна ўжо хвілін сорак. Дранікі раздаваліся проста задарма. Згодна з бізнэсовай стратэгіяй містара Шапіры, публіку трэба было спярша азнаёміць з новым прадуктам, і ўжо калі тая падсядзе на дранікавую голку, перайсці да наступнага этапу.

Рэпрадуктар на дзюралевым даху рэгулярна расстрэльваў Таймс-сквер скарагаворкай: маўляў, карпарацыя братоў Шапіраў мае гонар прапанаваць сакральную страву таямнічага народу пярэваратняў, які жыве за жалезнай заслонай. Асобна падкрэслівалася, што дранікі выпякаюцца па рэцэпце тамтэйшай варажбіткі, падвышаюць імунітэт, нішчаць бацылы, спрыяюць аптымістычнаму погляду на жыццё і за пэўнымі ўмовамі могуць перавярнуць звычайнага нью-ёркера ў дэманічную істоту.

Нягледзячы на крэатыўны паблісіці і процьму патэнцыйна галодных кліентаў, ахвочых пакаштаваць нават задарма выявілася небагата. Прычынай правальнай прамоцыі была шкляная стадола з гіганцкай літарай «М», што свяцілася насупраць. Праз жоўтыя вокны праглядалася бітма набітая зала; публіка пажырала гамбургеры са спрытам землярыйных машын. Клоўн Рональд МакДональд у бязглуздым ружовым парыку вытанцоўваў на паркінгу каля фаст-фуду, спакушаючы галодных і недасведчаных рэкламнымі буклетамі.

Вечаровыя фасады сляпілі штучнымі сузор’ямі. Шкляныя дзверы канкурэнтаў не паспявалі ў руху. Натоўп абыякава абцякаў фургон з экзатычным фаст-фудам. Браты зажурыліся; «Шапіто» ўжо быў у глыбокім мінусе…

Раптам Рональд МакДональд спыніў танцы і здзіўлена ўтаропіўся ў бок трэйлера. Мінакі запаволілі хаду. Шлёма вызірнуў вонкі, ачмурэла хаўкнуў і праліў бульбяное цеста на чаравікі.

Блізка «Шапіто» браненосна прышвартаваўся мільянерскі «рольс-ройс» з зашморгнутымі фіранкамі. Ліўрэйны кіроўца паважна прыадчыніў пасажырскую дзвёрку. У паўцемры салона бліснула шляхотная скура. Зашаргацеў ядваб, цокнулі абцасы, шыкоўная бяляўка схіліла цэлулоідны тварык да акенца трэйлера.

І тут за «рольс-ройсам» пранізліва завішчэў гальмамі зялёны «плімут». З салона высыпала банда рэпарцёраў. Яны імгненна абступілі красуню шчыльным паўколам і ўзвіліся над ёй, нібы вупыры над анёльчыкам. Зашчоўкалі фотаапаратныя затворы, у вусны дзявулі ткнулася колькі мікрафонаў.

– Ці праўда, што Джон Фіцджэральд Кенэдзі стаў вашым чарговым каханкам? – засакатаў першы.

– Для ложка нашага прэзідэнта я яшчэ недастаткова разбэсная! – адпарыравала харашуня ці то з цнотай, ці то са шкадаваннем.

– Значыцца, вы вярнуліся да папярэдняга каханка, містара Радзівіла? – другі рэпарцёр бессаромна зазірнуў дзявулі ў дэкальтэ.

– Для ложка містара Радзівіла я яшчэ недастаткова разумная, – бяляўка гарэзліва пасміхнулася Арону Шапіру. – Ваў, няўжо гэта тыя самыя бульбяныя блінчыкі, дзякуючы якім можна перакінуцца ў пярэваратня? Са смятанай, калі ласка!...

– Але ж вы ўжо тры гадзіны запар катаецеся па Манхэтэне ў лімузіне з зашморгнутымі фіранкамі! І лімузін гэты, як мы дакладна ведаем, належыць менавіта Станіславу Альбрэхту! – нагадаў трэці і выразна скасавурыўся на дзвёрку «рольс-ройса» з радзівілаўскім гербам «Трубы».

– Я ўражаная вашай назіральнасцю. У салоне мяне сапраўды чакае мой стары сябра Стэсі. Але мушу вас расчараваць: час, які містар Радзівіл пагадзіўся прысвяціць мне, мы вытрачаем выключна на этнапалітычны дыспут. Цікава, джэнтльмены, ці згодныя вы з наступнай тэзай князя: платформай для пабудовы ідэалогіі посткаланіяльных дзяржаў могуць стаць нават размытыя нацыянальныя маркеры, гэткія культурніцкія сімулякры, кшталту этнаграфічнага адзення ці традыцыйнай кулінарыі?..

На рэпарцёрскіх тварах з’явіўся выраз, які бывае ў людзей пасля гадзіны безвыніковага сядзення на ўнітазе. Бяляўка з асалодай даела дранікі, эратычна аблізала наманікюраныя пальцы і ўдзячна пасміхнулася ў акенца трэйлера.

– Колькі я вам вінная?

– Ніколькі, – Арон глядзеў на красуню ашклянелымі вачыма; ён відавочна не верыў, што ўсё гэта адбываецца насамрэч.

Шлёма шчодра сыпануў у пакет стос залацістых круглякоў і задыхнуўся ад шчасця.

– Гэта для майго найдаражэйшага сябра, містара князя Радзівіла! Сёння ў нас прамоцыя, і мы частуем усіх задарма!

Бяляўка паклала на прылавак стодаляравую купюру.

– Тады гэта ад мяне на знак падзякі. Нават не сумнявайцеся, джэнтльмэны: вашыя дранікі каштуюць куды большых грошай!..

Прастора вакол трэйлера за якую секунду ўтрамбавалася натоўпам. Мужчыны цягнулі шыі і прыўзнімаліся на дыбачкі, жанчыны фатаграфічнымі позіркамі фіксавалі туфлікі, сукню, радыкюль і фрызуру. Спакусніца азначыла рух да «рольс-ройса». Да ўлюбёнкі публікі пацягнуліся рукі з асадкамі, алоўкамі, нататнікамі і рэкламнымі буклетамі «МакДональдса».

Бяляўка выхапіла з працягнутай рукі фламастар, накрэмзала на плоскасці трэйлера колькі ўзнёслых слоў і знікла ў лімузіне.

Шлёма Шапіра праводзіў «рольс-ройс» поглядам беспрытульніка, які толькі што выйграў у латарэю мільянерскі палац. Да «Шапіто» ўжо змяілася даўжэзная чарга; праз хвіліну яна расцягнулася на два кварталы.

– Арончык, схадзі да гэтага клоўна Рональда, пацікаўся, за колькі яго гаспадары згодныя прадаць свой збанкрутаваны гадзюшнік, – спакойна мовіў ён брату.

* * *

Чорны «рольс-ройс» плыў у шчыльным трафіку Пятай Авеню. Неонавыя д’яблы абсыпалі лімузін каляровым жвірам. Каля гатэля «Плаза» аўтамабіль адслаіўся ад руху, прыгальмаваў. Стэсі Радзівіл сеў у салон, пытальна паглядзеў на Мэрылін Манро і яшчэ больш пытальна – на Джона Кенэдзі.

Прэзідэнт лянотна запаліў цыгару. Акторка пацягнулася было па касяк з канабісам, але перадумала і захрумсцела свежаспечаным дранікам.

– Усе газетчыкі – ідыёты, – канстатавала яна. – Яны вераць толькі ў тыя міфы, якія самі і ствараюць. Маўляў, Кенэдзі – гэткі сучасны кароль Артур, які разам з цнатлівай каралеўнай Жаклін будуе ў Амерыцы чароўны Камелот... ці Новы Іерусалім, ці Вернуты Рай – як каму падабаецца. А каралі не паляць марыхуану, не жлукцяць ром і не спяць з іншымі жанчынамі. Калі б тыя ёлупні напісалі, што прэзідэнт Злучаных Штатаў тры гадзіны запар трахаў мяне ў лімузіне свайго найлепшага сябра проста ў цэнтры Манхэтэна, для нашага агульнага з Джэкі задавальнення – ім бы ніхто не даў веры.

– Але чуткі пра нешта падобнае іншым разам цыркулююць па каралеўстве, – падхапіў прэзідэнт Злучаных Штатаў. – І, здараецца, даходзяць нават да Кангрэсу. Мяркую, заўтрашніх газет будзе дастаткова для іх абвяржэння. Так што дзякуй табе, Стэсі, за кэб!

– І за ідэю! – дадала акторка.

– Але ўвесь гэты час ты быў без аховы, – нагадаў Радзівіл. – А калі б цябе застрэлілі?

– …амерыканцы абралі б новага прэзідэнта, – супакоіў Кенэдзі.

«Рольс-ройс» важка каціў па Бруклінскім мосце. Прэзідэнцкая цыгара дымілася ў крышталёвай попельніцы. Акторка з асалодай хрумсцела дранікамі, і яе гарачы вільготны рот навяваў на фрэйдысцкія алюзіі.

– Між іншым я сёння атрымаў адказ ад містара Хрушчова, – паведаміў Джэкі. – Ён у прынцыпе згодны на нашу прапанову абмяняць Кубу на мару ўсяго твайго жыцця. Але ж, Стэсі, калі па-шчырасці, я ніяк не магу зразумець: нашто табе спатрэбіліся ўсе тыя рыцары, калгасы і іншае сярэднявечча ў нейкай забытай Богам зямлі… Ты заўсёды лічыў сябе польска-амерыканскім касмапалітам!

Стэсі ўзяў у рукі пакет з сакральнай стравай пярэваратняў, панюхаў, прымружыўся.

– Нехта вяртаецца на Радзіму, каб атрымаць спадчыну. Нехта – каб наведаць магілы продкаў. Нехта – каб пабачыць сваякоў. А я хачу проста вярнуцца.

– З вяртаннем на Радзіму, містар амерыканскі дыверсант! – маёр Пяткевіч глянуў на арыштаванага з дазаванай іроніяй, уключыў настольную лямпу і зашаргацеў паперамі. – Радзіма, як бачыце, на вас не забылася…

Агент Z сядзеў насупраць, праз стол, на прышрубаваным да падлогі зэдліку. Левая рука яго была прыкаваная кайданкамі да батарэі, правая звісала долу. Гранітны чэрап цямнеў гематомай.

На твары не чыталася ані ірацыянальнага страху, які спрэс накрывае ў КГБ шараговых савецкіх грамадзян, ані нават хвалявання – толькі роўная і непрыхаваная агіда.

– Давайце па-парадку, – з казённай добразычлівасцю прапанаваў Вікенцій Дамінікавіч. – Па дакументах вашых заакіянскіх гаспадароў вы праходзіце як «Агент Z». Падчас вашай працы ў фашысцка-нацыяналістычным падполлі вас называлі «Місь», «Лось» і «Рысь». А як гучыць вашае сапраўднае прозвішча?

– У мяне было шмат жыццяў, і ўсе іх я пражыў бязлітасна. У кожным з гэтых жыццяў у мяне было сваё імя. І я ўжо сам не ведаю, якое з іх сапраўднае.

– Я б усё ж парэкамендаваў вам супрацоўнічаць са следствам, – спагадліва пасміхнуўся камітэтчык. – Тым больш вашае сапраўднае імя нам і так добра вядомае. Але нам трэба, каб вы назвалі яго самі.

Агент Z дэманстратыўна прамаўчаў. Пяткевіч вытрымаў аптэкарскую паўзу, перайшоў да наступнага пункта:

– Пятнаццаць дзён таму вы разам з двума дыверсантамі, падрыхтаванымі ЦРУ, дэсантаваліся блізка Нясвіжа. Дыверсантаў мы абясшкодзілі на месцы. А вось ваш парашут знойдзены нераскрытым. Як у вас атрымалася ацалець?

– Перакінуўся ў птаха і зляцеў, – растлумачыў Агент Z надзіва будзённа, нібы гаварыў пра праполку бульбы.

– У якога такога птаха? – сумеўся Пяткевіч.

– У звычайнага. З дзюбай і крыламі.

– А чаму не ў свінню? – чэкіст здзекліва падхапіў інтанацыю суразмоўцы. – Быць свіннёй, містар амерыканскі дыверсант, у вас атрымалася б куды больш прыродна.

Арыштаваны глянуў у закратаванае вакно. Графітныя галінкі раскрэслівалі маціцовую шэрань вуліцы. Ватныя дымкі з комінаў уклейваліся ў халодны лакавы заход. Клін журавоў праплываў над панурымі шыфернымі дахамі.

– Можа, я і перакінуўся б у свінню, ды толькі Бог свінням крылаў не даў…

Вікенцій Дамінікавіч выпрастаўся, змерыў падследнага суворым поглядам, даючы зразумець, што жарты скончаныя і што цяпер пачнецца допыт па ўсіх правілах чэкісцкай навукі.

– Але ж выкрутасы, якім вы навучыліся ў заакіянскіх імперыялістаў, вам так і не дапамаглі, – засведчыў ён пераможным голасам радыёрэпрадуктара. – Наш народ рашуча адмятае беларускі нацыяналізм, у чым вы самі і пераканаліся. Першая ж калгасніца вас і затрымала!

– Наш народ – то ўзяты ў палон дзіцёнак. Іншага жыцця, апроч як турэмнага, ён не бачыў, таму і лашчыцца да чужынцаў, якія не даюць яму сканаць з голаду, – цвёрда запярэчыў Агент Z. – І перамагчы ў такіх варунках можа толькі пярэварацень, чалавек з чужым абліччам. Тут усе глабальныя задачы вырашаюцца адно праз падман: калі ўдаеш з сябе каго-небудзь іншага і дбайна маскуеш сапраўдную мэту…

– Ад-ставіць антысавецкую агітацыю! – камітэтчык ляпнуў далонню па стальніцы. – Гэтага вам Радзіма таксама не даруе!..

Агент Z стрэліў у гаспадара кабінета пранізлівым поглядам, маўляў, распінацца ў КГБ пра Радзіму – тое ж самае, як у бардэлі згадваць пра каханне.

Было відавочна: адказваць на пытанні падследны не стане. Вікенцій Дамінікавіч дарэчна прыгадаў пра халодную галаву, гарачае сэрца і чыстыя рукі, упікнуў сябе за выбух эмоцый і змякчыў інтанацыю:

– Хацеў з вамі па-добраму. Але бачу, не атрымаецца. Давядзецца перадаць вас жорсткім і бязлітасным людзям, якія ў нас акурат і спецыялізуюцца на паліцаях, шпегах і антысаветчыках. Распішыцеся нанізе пратакола, што адмаўляецеся ад дачы сведчанняў.

Агент Z узяў асадку, і мозг камітэтчыка прапаліў імгненны электрычны разрад: на безыменным пальцы падследнага цьмяна блішчэў пярсцёнак цяжкага старажытнага срэбра з таямнічымі надпісам. Пяткевіч бразнуў ключамі пад сейфавай дзвёрцай, нецярпліва дастаў папку, дасланую яму яшчэ ў ліпені з самае Лубянкі…

Прагляд фотаздымкаў, зробленых на даху нью-ёркскага хмарачоса, адмёў усе сумневы: безумоўна, гэта быў той жа самы пярсцёнак, які ўпрыгожваў руку вядзьмаркі-антысаветчыцы Ганны Францаўны Рымшы падчас яе размовы з прэзідэнтам Кенэдзі.

– Ледзьве не забыўся: у следчым ізалятары ювелірныя аздобы забароненыя, так што пярсцёнак давядзецца зняць, – як бы між іншым заўважыў чэкіст.

Арыштаваны незалежна таргануў падбароддзем з глыбокай гранёнай ямінкай.

– Толькі з пальцам.

– Можна і з пальцам, – знізаў плячыма Вікенцій Дамінікавіч.

Рука дыверсанта разняволена ляжала на аркушы пратакола, у роўным конусе настольнае лямпы. Бліскучы абадок на сухой фаланзе выглядаў ажурнай цацкай. Срэбныя блікі дрыжэлі на бліжняй сцяне.

Чэкіст звузіў вочы і ледзь заўважна напружыўся, бы драпежнік перад кідком.

– Не раю, – надзіва спакойна папярэдзіў Агент Z, не прыбіраючы руку з пярсцёнкам. – Толькі сабе нашкодзіце…

Таварыш маёр учапіўся ў палец – і войкнуў, нібы крануў аголены высакавольтны дрот. Цела працяла ледзяная голка, па-садысцку пашкрабала рэбры і пазванкі, утыкнулася ў сэрца й трансфармавалася ў пачварных памераў бур. Бліскучы свердзел завішчэў і з бяздушным аўтаматызмам занурыўся ў пяшчотнае нутро, намотваючы на рыфлёную сталь ніцяныя ашмёткі нерваў. Пад чэрапам надзьмулася і адшпокнула бурбалка, крышталёва блямкнуў званочак, і масіўная стальніца імкліва ўрэзалася ў лоб.

Апошняе, што пачуў начальнік нясвіжскага райаддзела КГБ, была засяроджаная скарагаворка:

– Йшла Мамка Прачыстая па полі чыстаму, пад зялёным дубочкам села, перад печкай белай самлела. Як у печы ад агню жарка, каб мне нячыстага не было жалка, па гэты час па гэтую мінуту…

* * *

Вікенцій Дамінікавіч ачуняў ад мярцвянага месяцовага святла, якое праз закратаванае вакно лупіла проста ў твар. Ён ляжаў на падлозе, хаця добра памятаў, што зваліўся лобам у стол. Райаддзел камянеў глыбокай начной цішынёю. Гадзіннік на стале паказваў чвэрць на другую. Арыштаванага ў кабінеце не было; на батарэі здзекліва пагойдваліся расшпіленыя кайданкі.

Пяткевіч ачмурэла глянуў на пусты зэдлік, дзе яшчэ нядаўна сядзеў амерыканскі дыверсант, зазірнуў пад стол, спыніў рух кайданкоў…

– Фашыст, – прашаптаў ён здранцвелым голасам. – Пярэварацень. Вось так і верыць людзям…

У спустошанай галаве танютка высвіствала. Знікненне падследнага супярэчыла законам прыроды, здароваму глузду і асновам марксісцка-ленінскага матэрыялізму. Чэкіст яшчэ раз глянуў на кайданкі, зноў зафіксаваў поглядам пусты зэдлік і паспрабаваў быў сабрацца з думкамі.

На добры розум, навучаны ў ЦРУ шпег мог у нейкі цуд вызваліцца ад кайданкоў і выбегчы на калідор, але там бы яго неадкладна спынілі. Дый нанізе дзяжурыў узброены сурацоўнік… Альтэрнатывай дзвярам і калідору была толькі прыадчыненая фортка. Але выглядала яна занадта малой для дарослага чалавека, не кажучы ўжо пра зусім вузкія краты на шыбах. Праз фортку і краты сапраўды мог праляцець толькі птах.

Таварыш маёр разгублена пашукаў вачыма і спыніў погляд на партрэце над сталом. Фелікс Эдмундавіч грэбліва падціскаў вусны, і вочы яго ззялі халоднай пагардай. Пяткевіч зглынуў і нервова таргануў кадыком – ён выразна адчуваў у роце смак лайна.

Знянацку аднекуль пранізліва засмуродзіла паленым. Чэкіст недаверліва пацягнуў носам, напружыўся і асцярожна прыадчыніў дзверы. У калідоры клубіўся шчыльны шэры дым, які заляпляў гартань і выядаў вочы. З дзяжурнай часткі на першым паверсе пачуўся трывожны лямант, на які наклалася прыдушанае: «Гарым!..» Бразнулі дзверы, ценькнула шкло. У райаддзеле міліцыі, які месціўся ў той жа будыніне за сцяною, азначыўся панічны рух.

Задушлівы шэры шлейф ужо наплываў пад дзверы, рыхтык «Цыклон-В» у нацысцкую газавую камеру. Перад тым як выбегчы, Вікенцій Дамінікавіч агледзеў кабінет. На стале жаўцела тэчка крымінальнай справы Агента Z з каліграфічна выведзеным прозвішчам фігуранта-пярэваратня:

ВІТУШКА МІХАІЛ АПАНАСАВІЧ

Чэкіст зачыніў папку ў сейфе, набраў у лёгкія паветра і кінуўся ў задымлены калідор.

* * *

Пажар у нясвіжскім райаддзеле КГБ згасілі толькі на раніцу. Усю ноч каля двухпавярховіка па Савецкай блішчэлі каскі, грукацелі вадавозкі і ўвіхалася мясцовае начальства, вымахваючы рукамі, нібы звар’яцелыя куры крыламі. З праваленых вокнаў падымаліся тлустыя дымавыя слупы. Вясёлыя блакітныя агеньчыкі змяіліся па стрэхах.

Вікенція Дамінікавіча на пажары не было: седзячы ўдома, ён засяроджана аналізаваў перажытае і прыкідаў перспектывы.

Таямнічыя ўцёкі злачынцы вымагалі неадкладнага рапарта; выпадак для Камітэта быў проста беспрэцэдэнтны. Аднак пажар у райаддзеле Дзяржбяспекі ўвогуле стаў катастрофай касмічных маштабаў, прычыны якой таксама трэ было растлумачыць.

Пісаць у рапарце праўду не выпадала. Калі б Пяткевіч проста намякнуў на магчымую ўзаемасувязь паміж знікненнем амерыканскага шпега і ягонымі словамі пра перакіданне ў птаха, камітэтчыка імгненна выправілі б у вар’ятню. Калі б ён дапусціў, што ўзгаранне магла выклікаць этнаграфічна-вядзьмарская замова, – яго б закалолі ў той вар’ятні псіхатропамі.

У найбліжэйшай перспектыве маёра КГБ адназначна чакалі следства Асобай інспекцыі, трыбунал, суд і далёкі лагер. Пазбегнуць ганьбы можна было класічным спосабам: сунуць у рот табельны «макараў» і націснуць на гачак, папярэдне завесіўшы коўдрай сцяну за патыліцай, каб не заляпаць яе крывёю.

Аднак і страляцца не выпадала таксама: у такім разе ў клініку немінуча выправілі б жанчыну, дзеля якой ён і жыў…

Жанчына гэтая ўжо адзінаццаць гадоў нерухоміла ў інвалідным вазку ў суседнім пакоі. Яна не была жонкай Вікенція Дамінікавіча – яна ўвогуле нікім афіцыйна яму не з’яўлялася.

Напрыканцы сорак чацвёртага малодшаму лейтэнанту НКГБ Пяткевічу вызначылі месцам жыхарства доўгі цагляны аднапавярховік на Альбяньскай, падобны адначасова да школы і да казармы. Дом гэты, як і шмат іншых дамоў у тагачасным Нясвіжы, быў амаль пусты: некага забілі немцы, некага – партызаны, нехта сышоў у лес да антысавецкіх бандытаў, нехта ўцёк на Захад. У бакавым пакойчыку ў нейкі цуд ацалела сціплая мілая дзяўчына з маркотнымі, бы ў Божай Маці Вастрабрамскай, вачыма. Усе спробы загаварыць з ёй былі марнымі: дзяўчына ўпарта маўчала, хаця нямой не была напэўна. Яна бязрадасна прымала апекаванне маладога чэкіста, іншым разам нават вячэрала з ім, але за ўвесь час не прамовіла ані слова. Увечары сядала да вакна і гадзінамі ўглядалася ў ціхі бязлюдны сад: ці то кагось чакала, ці то проста думала.

Чэкіст асцярожна высветліў яе асобу, але тут усё было, як ва ўсіх: Яна Адамаўна Нябога нарадзілася ў Нясвіжы, у гэтым самым доме, гадавалася-вучылася, бацькі загінулі, сваякоў параскідала вайною…

Аднойчы Вікенцій Дамінікавіч злавіў сябе на тым, што па вечарах, вяртаючыся са службы, ён штораз углядаецца ў шыбы бакавога пакойчыка і цешыцца думкай, што Януся, напэўна, яму ўзрадуецца. Раз на тыдзень ён прыносіў гасцінцы з чэкісцкага спецразмеркавальніка. Дзяўчына прымала іх без падзякі, седзячы ля вакна – прыўкрасная, маўклівая і безабаронная. Пяткевіч муліўся, нерваваўся, худнеў, пакуль аднойчы не адчуў, што Яна стала часткай ягонага жыцця. Неяк ён паспрабаваў сказаць ёй пра пачуцці, але ў яго не атрымалася нават банальнага «Я кахаю цябе»: словы засохлі ў горле і выклікала горкі кашаль.

У пяцідзясятым надарылася катастрофа: аднойчы ўвечары дзяўчына села ў фатэль каля вакна, ды так і не паднялася. Януся не рэагавала на гукі, святло, пахі і ўсе штучныя раздражняльнікі дактароў – ад малаточка неўрапатолага да электрычных разрадаў. Але эмалевыя вочы яе заставаліся расплюшчанымі, і вочы гэтыя ўпарта і чакальна глядзелі ў сад. Яна не ела, не піла, не падымалася па натуральных патрэбах, але, здавалася, крыху дыхала і зрэдку нават торгала вейкамі.

Пяткевіч перасадзіў яе ў інвалідны вазок, карміў вітамінамі і добрасумленна вывозіў на шпацыр. За спінай з’едліва шапталіся, але прамовіць нешта ўголас ніхто не наважваўся. Чэкіст вазіў яе ў Мінск і ў Маскву, але найдасведчанейшыя дактары толькі нізалі плячыма: маўляў, незвычайная хвароба, ніколі не сутыкаліся, лепш здайце яе ў спецінтэрнат ад граху падалей…

За адзінаццаць гадоў на твары Янусі не з’явілася аніводнай зморшчыны. Вопратка на ёй чамусьці не пэцкалася і не парахнела, а цела не патыхала нічым: яны проста закрылася пялёсткамі, рыхтык начная кветка. Гадоў дзвесце таму яе, напэўна б, вызналі святой. Але цяпер былі іншыя часы, і суседзі казалі цішком: «Ну, прачнецца яна калі-небудзь, акруціцца са сваім кагэбістам, з’ездзіць з ім у Сочы і пойдзе капаць бульбу, як і ўсе мы тут…»

Два тыдні таму засвяцілася надзея. На апошнім З’ездзе партыі сам таварыш Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў урачыста паабяцаў: наступнае пакаленне савецкіх людзей будзе жыць пры камунізме. А пры камунізме, як свята верыў Вікенцій Дамінікавіч, усе праблемы чалавецтва будуць вырашаныя і ўсе хваробы пераможаныя – у тым ліку і самыя незвычайныя. Адно пакаленне вызначалася дваццацігадовым прамежкам; Вікенцій Дамінікавіч меў усе падставы спадзявацца на лепшае.

Але цяпер усім спадзяваннем настаў канец…

…Раніцою начальнік райаддзела КГБ затэлефанаваў у паліклініку і паведаміў, што наглынаўся на пажары атрутнага дыму, але будзе лекавацца саматужкі. Набраў абласное Упраўлення і паведаміў тое ж самае, дадаўшы, што па хуткім часе напіша пра антысавецкую дыверсію падрабязны рапарт. Звязаўся з падначаленымі, адключыў тэлефон, зашморгнуў парцьеры. Спаліў у печцы некаторыя фотаздымкі, напісаў тэстамент, у якім паабяцаў далёкаму сваяку ўсю рухомую і нерухомую маёмасць у тым разе, калі ён возьме на сябе клопат пра інваліда І групы гр. Нябогу Я. А.

Пагаліўся новым лязом, надушыўся адэкалонам «Русский лес», апрануў парадную форму з дзяржаўнымі ўзнагародамі. Пачысціў табельны «макараў», зарадзіў адным набоем і выклаў праваруч.

І, нарэшце, выцягнуў з-пад ложка скрыню каньяку, якую трымаў на святкаванне саракагоддзя, і дзве чаркі: адну сабе, а другую – мармуроваму бюсту на століку.

– Ну што, Фелікс Эдмудавіч, – камітэтчык акуратна адкаркаваў пляшку. – Не спраўдзіў я тваіх спадзяванняў, ты ўжо выбачай. Давай усё ж вып’ем за хуткую перамогу камунізму, якой мне ўжо не пабачыць. Але ж мая Януся абавязкова дажыве да яго – праўда?

– Блядзі вы, дарагія таварышы па партыі, – Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў прамакнуў насоўкай лысіну і пранізліва зашморгаў мяккім старэчым носам. – Брудныя прадажныя блядзі, рабалепныя перад Захадам. Учора вы страцілі Кубу. Сёння партбілеты прасерыце. А заўтра што – Савецкі Саюз?

Кабінет савецкай амбасады ў Вашынгтоне нагадваў станцыю маскоўскага метро: мармур, бронза і гіганцкае мазаічнае пано «Увод у эксплуатацыю Брацкай ГЭС». Седзячы за сталом, Хрушчоў гучна сморкаўся ў нясвежую насоўку і трагічна скуголіў, не саромечыся паплечнікаў. Па хуткім часе ён меўся падпісаць з Кенэдзі сакрэтную дамову, паводле якой на Кубе аднаўлялася ўлада Фідэля, а наўзамен у Савецкім Саюзе стваралася аўтаномная Выспа Свабоды. Падпісваць дамову не хацелася, тым больш што вінаватымі ў геапалітычнай катастрофе былі менавіта дарагія таварышы.

Першы сакратар ЦК КПСС рыдаў хвілін пяць. Таварышы паўцягвалі галовы ў плечы: гэта было кепскім знакам. Перад тым як каго-небудзь растаптаць, пашкуматаць і выкінуць на ідэалагічную памыйку, Мікіта Сяргеевіч абавязкова заходзіўся слязьмі, бы згаладалы кракадзіл перад вячэрай.

Нарэшце, Хрушчоў стаміўся енчыць, выцер чырвоныя вочкі і запытаўся з адчужанай журботай:

– Можа, дарагія таварышы, хто-небудзь хоча выказацца ў парадку крытыкі і самакрытыкі?

Твары таварышаў умомант стухлі, рухі запаволіліся. Зрэнкі бліснулі лёдам, і ў гэтых зрэнках чыталася жаданне як мага хутчэй зліцца з інтэр’ерам.

– Можна я? – нечакана для ўсіх падняў руку Шэлепін.

Мікіта Сяргеевіч глянуў крыху здзіўлена.

– Ну давай, Шурык…

Старшыня КГБ раскрыў папку колеру сырога мяса, афіцыйна адкашляўся ў кулак.

– Міхаіл Андрэевіч Суслаў, член Палітбюро ЦК КПСС. Адданы патрыёт Савецкага Саюза. Палымяна прапагандуе тэорыю марксізму-ленінізму, бязлітасна выкараняе ідэалагічныя дыверсіі. Любіць каўбасу «Сервілат крамлёўскі сыравэнджаны». Штодня харкае ў суп асабістаму кухару і прымушае гэты суп есці. Ідэйна перакананы гамасэксуаліст, сістэматычна разбэшчвае піянераў і школьнікаў у дзіцячых дамах…

Галоўны ідэолаг СССР збляднеў, хліпнуў горлам і схапіўся за сэрца, але знайшоў у сабе моц абвергнуць абвінавачванне ідэалагічна роўным тэнарком:

– Контррэвалюцыйны паклёп і варожыя інсінуацыі…

Шэлепін паказальна не адрэагаваў на заўвагу, смачна захрабусцеў наступным аркушам.

– Радзівон Якаўлевіч Маліноўскі. Маршал Савецкага Саюза, член ЦК і міністр абароны…

Маліноўскі абапёрся масіўнымі кулакамі аб палісандравую стальніцу, важка прыўзняўся і наліўся злавесным барвовым ззяннем.

– Ды ты, мудазвон гэбэшны, на сябе лепш паглядзі!.. – зароў ён голасам начальніка гарнізоннай гаўптвахты. – Хто загнаў парадны мундзір таварыша Сталіна чарнажопай скаціне Патрысу Лумумбу? У абмен на чатырнаццаць алмазаў… хіба не ты?

– А ці не падкажаш, таварыш Шэлепін, у каго гэта цэлых тры элітных бардэлі ў прыватнай уласнасці? – у роўнай дыпламатычнай інтанацыі пацікавіўся міністр замежных спраў Андрэй Андрэевіч Грамыка. – У Маскве, у Сочы і ў Нью-Ёрку…

– Па-першае, спецбардэль у Нью-Ёрку мы адмыслова і арганізавалі для Міністэрства замежных спраў, на што ёсць адпаведнае рашэнне ЦК… каб твае дыпламаты па капіталістычных бардэлях не бегалі, – спакойна адпарырваў старшыня Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі. – Па-другое, усё адно бегаюць, і гэта ўжо твой недахоп у палітыка-выхаваўчай рабоце. А па-трэцяе, таварыш Грамыка, слабо нам тут расказаць, як ты ў трыццаць першым годзе падмануў Партыю, перапісаўшы ў анкеце нацыянальнасць з «беларуса» на «расійца»? А як у сорак пятым на прыёме ў Чэрчыля спіздзіў срэбную лыжачку?

Мікіта Сяргеевіч назіраў на спрэчкай таварышаў па партыі блакітнымі ад ласкавасці вачыма. На шчырасць яны былі здольныя толькі ў стане апошняй прыніжанасці. Але таварышаў цяпер абліваў памыямі не Першы сакратар ЦК КПСС, і гэта асабліва цешыла ягонае сумленне.

– А ну цыц, ахламоны!.. – гаркнуў Хрушчоў. – Не на таўкучцы! З вамі ўсімі я потым разбяруся. А цяпер – вячэра! І думайце, думайце, як нам з Кенэдзі з-за Кубы таргавацца.

Падавальшчыкі, бязгучна ўціскаючы падэшвы ў кілім, спрытна расставілі прыборы, графіны і талеркі з закускамі. Прысутныя зашкрабалі відэльцамі, зачвякалі. Мікіта Сяргеевіч наліў, узважыў, прымружыўся:

– Ну што, дарагія таварышы… за перамогу камуністычнай ідэалогіі ва ўсім свеце!.. Дык вы прапанову Кенэдзі чыталі?

– Чыталі, раіліся, і мяркуем, што нічога невыгоднага для нас у той прапанове няма, – вальнадумна засведчыў Шэлепін і зухавата накаціў кілішак гарэлкі. – Мы атрымліваем назад Кубу, і гэта галоўнае. Наўзамен аддаём малюпаценькі кавалак тэрыторыі з малюпаценькім працоўным рэсурсам. Дзе амерыканскія імперыялісты паспрабуюць збудаваць малюпаценькую рэакцыйную псеўдадзяржаўку, гэткі прышчык Заходняга Берліна на магутным целе СССР. Але ж там застануцца нашы, савецкія людзі! Па хуткім часе яны, узброеныя ўсёпераможнымі ідэямі марксізму-ленінізму, скінуць жменьку эксплуататараў і адновяць уладу працоўнага класа, калгаснага сялянства і народнай інтэлігенцыі.

Міністр замежных спраў Грамыка пасмакаваў калекцыйны каньяк, зажаваў празрыстай мядовай грушай, пракаментаваў разважліва:

– Аднак пакуль тая марыянеткавая дзяржаўка будзе існаваць, усё прагрэсіўнае чалавецтва ў чарговы раз пераканаецца, што мы здольныя пайсці на самыя беспрэцэдэнтныя крокі ў пытаннях нацыянальнага самавызначэння!

Маршал Маліноўскі плёхнуў у шклянку празрыстай, выпіў нагбом, гучна занюхаў рукавом:

– А калі нам іх нацыянальнае самавызначэнне не спадабаецца, мы тых фашыстаў умомант танкамі адпрасуем!..

– Ды засцуць яны там нейкае нацыянальнае самавызначэнне распачынаць, – супакоіў старшыня КГБ. – Я ж аператыўныя зводкі штотыдзень чытаю. Народ у тых краях суадносна спакойны, збольшага накормлены і вельмі-вельмі запалоханы.

Хрушчоў згодна прымружыўся, наліў па новай. Меркаванні паплечнікаў амаль супадалі з ягонымі ўласнымі. Хаця прапанова амерыканскага прэзідэнта і выглядала падступнай ідэалагічнай дыверсіяй з відавочным рэвізіянісцкім душком, але насамрэч была мёртванароджанай.

– А вось я катэгарычна нязгодны, – нечакана для ўсіх падаў голас ачунялы Міхаіл Андрэевіч Суслаў. – Што, у той марыянеткавай дзяржаве гаркамаў партыі не прадугледжана? Дзе КГБ, дзе парткантроль, дзе цэнзура? Дзе, у рэшце рэшт, лагеры для асобных адшчапенцаў?

Лістападаўскае сонца гарызантальным лязом прасякло шчыліну ў парцьерах, і мазаічныя пралетары на пано запраменіліся аптымізмам. У галаве Першага сакратара ЦК КПСС канчаткова праяснілася, колцы і шасцярэнькі дзяржаўнага механізма затахкалі ў рытме гадзінніка Спаскай вежы.

– Гаркамы, КГБ і ўсё астатняе захаваецца, – супакоіў Хрушчоў. – Толькі пад іншымі назовамі. Ключавыя кадры псеўдадзяржаве прызначаем мы, гэта нават не абмяркоўваецца!..

– І наконт асобных адшчапенцаў, дарагія таварышы, можаце не хвалявацца, – вышчараўся старшыня Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі. – У савецкае ўлады на кожную нязгодную патыліцу заўсёды знойдзецца куля, а на кожны жывот – кірзач!

Мікіта Сяргеевіч з сантыментам глянуў на Шэлепіна, пацягнуўся да графіна і наліў усім уласнаруч.

– Ну што, давайце яшчэ па адной – і я да Кенэдзі, дамову падпісваць!..

Вікенцій Дамінікавіч расплюшчыў вочы, хваравіта ікнуў і рэфлекторна нацягнуў падушку на голаў. У галаве панавала арктычная ноч, падфарбаваная атрутным зеленкаватым ззяннем. Нябесны агонь пульсаваў прывідным люмінісцэнтам, выбухаў фантастычнымі пратуберанцамі і, урэшце, трансфармаваўся ў празрысты разак паяльнай лямпы, які бязжальна высмальваў гартань, пячонку і селязёнку.

Кволая далонь пашнарыла пад ложкам слоік вады і не знайшла. Вантробы загальгаталі абураным індыкам. Да горла ўздымаўся кіслотны кактэйль з алкаголю, нікаціну і страўнікавага соку. Пахмелле лупцавала ў шкляны мозг бруднымі кірзачамі, дубасіла кавадлам, рагатала гніласна і цынічна.

І тут, трапляючы ў рэзананс мярзотным вібрацыям пад крохкім чэрапам, нехта энергічна загрукаў у дзверы:

– Таварыш Пяткевіч, вы ўдома?

Камітэтчык імгненна згадаў пра ўцёкі падследнага, пажар у райаддзеле, свой цвёрды намер застрэліцца і скрыню каньяку, якую дапіваў ужо пяты дзень. Са стогнам зафіксаваў цела вертыкальна, намацаў пісталетную дзяржальню, наліў развітальную чарку і асцярожна адсунуў парцьеру… Цікава, хто прыбыў яго арыштоўваць: былыя падначаленыя ці з самога Мінска?

Акурат пад домам блішчэла лакам і хромам ўрадавая «чайка» афіцыйнага чорнага колеру. Двое ахоўнікаў лубянскага экстэр’еру нерухомілі каля дзвёрак. Народу паблізу не назіралася: відавочна, іх папярэдне загналі па хатах.

Чэкіст тупа агледзеў пісталет і сунуў яго ў кішэню; апергрупы на «чайках» не ездзілі. Грукат у дзверы паўтарыўся.

– Таварыш Пяткевіч, неадкладна адчыніце! Органам вядома, што вы тут!

Вікенцій Дамінікавіч глянуў у люстэрка і жахнуўся воўчаму выскалу, крывавым вачам і жывёльнай сваёй няголенасці. Але часу, каб прыводзіць сябе да ладу, не заставалася. Накінуў на столік з недапітымі чаркамі газету, закаціў пустыя пляшкі пад ложак, адчыніў дзверы – і адступіў з распяленым ротам…

– Што ж гэта за гаспадар, які дарагога госця прымушае чакаць? – маладжавы дзядзька з гладкім тварам адстаўнога камсамольскага правадыра крытычна агледзеў пакой, пацягнуў носам і адчыніў фортку.

– Вінаваты, таварыш старшыня Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі Саюза ССР! – пранізліва ікнуў Пяткевіч.

Шэлепін прыўзняў са стала газету, з разуменнем ацаніў каньячныя пісягі на паліроўцы, па-прыяцельску падміргнуў бюсту Фелікса Эдмундавіча, перад якім стаяла паўнюткая чарка.

– У таварыстве з трэнерам, таварыш маёр? Малайчына. Дазваляю пахмяліцца, а то адразу не ўрубішся.

Таварыш маёр, ачмурэлы ад пабачанага і агламошаны пачутым, паслухмяна выпіў і ўтаропіўся ў госця крыху паяснелымі вачыма.

– Пра апошняе рашэнне Партыі і ўраду чуў? – госць працягнуў саф’янавую папку.

Пяткевіч зашаргацеў паперай. Пальцы зліпаліся. Літары скокалі блыхамі і шпокалі бурбалкамі.

– «Пастанова Вярхоўнага Савета БССР «Аб выхадзе са складу Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці»… – прачытаў ён наждачным шэптам. – Ідучы насустрач пажаданням працоўных, а таксама з мэтай аднаўлення гістарычнай справядлівасці…»

– Так што па хуткім часе ты ўжо нават і не савецкі грамадзянін, – канстатаваў Шэлепін задуменна. – На тэрыторыі вашага раёна мае быць створаная новая, цалкам самастойная дзяржава.

Вікенцій Дамінікавіч здолеў дачытаў «Пастанову…» да апошняй кропкі, двойчы змаргнуў сухімі чырвонымі вейкамі, ушчыкнуў сябе неўпрыкмет і зноў глянуў у аркуш: тэкст не змяніўся. І толькі назва новай дзяржавы, якае мелася паўстаць на месцы Нясвіжскага раёна, выглядала надта ўжо фантастычна, каб паверыць у напісанае нават з другога разу.

– Хіба так і будзе называцца?.. – шчыра жахнуўся Пяткевіч. – Няўжо ў Савецкай Беларусі адраджаецца рэакцыйны сярэднявечны феадалізм?

– Нармалёвая чалавечаская манархія, – рагатнуў галоўны камітэтчык Савецкага Саюза. – Нацыянальная па форме і сацыялістычная па змесце – прынамсі фармальна. Слухай сюды, маёр. Радзіма аказвае табе высокі давер, пакідае ў Нясвіжы на канспіратыўнай працы. Якой бачыш першачарговую задачу?

– Таварыш старшыня Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі, будынак нашага райаддзела ў выніку самазапалення…

– Мудак! – жорстка абсёк Шэлепин.

– Так точна!

– Райаддзел загарэўся не ў выніку самазапалення, – старшыня КГБ змякчыў інтанацыю да памяркоўна-змоўніцкай. – Гэта ты наўмысна яго падпаліў. На тэрыторыі вашага раёна шмат гадоў дзейнічала разгалінаваная нацыяналістычная групоўка, добра ўзброеная і выдатна заканспіраваная. Беларускі рэзыстанс, антысавецкі вызвольны рух, самаахвярныя змагары за нацыянальнае самавызначэнне. Ты і быў адным з ключавых кіраўнікоў тае арганізацыі… Што зыркаеш, маёр? Менавіта так: ажно ў Дзяржбяспеку пралез! Таму нацыяналістычную групоўку так доўга і не маглі выкрыць. Аднак маскоўскія чэкісты, якія праводзілі ў Нясвіжы сакрэтную спецаперацыю, выйшлі на ваш след і схапілі Міхала Апанасавіча Вітушку, лідара беларускага нацыянальнага супраціву. Каб вызваліць паплечніка і да таго ж адпомсціць таталітарнаму рэжыму за ўсе здзекі і рэпрэсіі, ты і падпаліў райаддзел. Але крывавая гэбня закатавала Вітушку раней, чым той паспеў збегчы. Усё ўцяміў?

– Так точна! – схлусіў Вікенцій Дамінікавіч.

– Вось і добра. Гэта, так бы мовіць, знешні контур твайго будучага легендавання. Дэталі дапрацуем, паперы сфальсіфікуем, агентуру праінструктуем – час яшчэ ёсць. Слухай далей…

Словы госця асыпаліся на мозг фантасмагарычнымі сняжынкамі, але Пяткевіч амаль ужо верыў, што ўсё гэта не сон і не белая гарачка. Суразмоўца выкладаў перад ім цалкам лагічныя блокі, арнаментуючы іх тэрміналогіяй з курсу лекцый «Аператыўныя камбінацыі КГБ СССР». У галаве Вікенція Дамінікавіча шкрабалі кельмы і чвякаў раствор; ён спрабаваў збудаваць з тых блокаў цэласную будыніну, але безвынікова.

– Мы дапаможам табе ўкараніцца ў новы ўрад і заваяваць там абсалютны давер, – маляваў маёрскую будучыню Шэлепін. – Гэта трэба для поспеху ўсяе аперацыі. Неўзабаве ты атрымаеш грошы. Да халеры грошай, ты нават і не ўяўляеш, што такія сумы існуюць у прыродзе. Прытым – выключна ў валюце: даляры, фунты, песа, маркі і ліры. А таксама падрабязныя інструкцыі, што з гэтымі грашыма рабіць. Пройдзеш паскораныя курсы: мовы, фінансы, нацыяналістычная фразеалогія і буржуазны этыкет. І будзеш рабіць у новай дзяржаве тое, што табе скажуць. Гэта і ёсць самае важнае заданне ў тваім чэкісцкім жыцці. Выканаеш – пойдзеш на пенсію генералам і нават… нават патрапіш у камунізм.

Вікенцій Дамінікавіч зглынуў, змаргнуў, захаўкаў разгублена.

– Але на Дваццаць другім з’ездзе Партыі таварыш Хрушчоў дэклараваў, што пры камунізме будзе жыць толькі наступнае пакаленне савецкіх людзей…

– Для некаторых савецкіх людзей камунізм даўно ўжо настаў, – паведаміў старшыня КГБ у канфідэнцыйнай танальнасці. – Эксперыментальная версія для самых заслужаных, так бы мовіць. Маеш усе шанцы стаць адным з абраных. І сваю бабу-інваліда таксама зможаш у камуністычны рай забраць. Пытанні ёсць?

– А як з падследным Вітушкам?… – крыху асмялеў Пяткевіч.

– Згарэў пры пажары – а то куды яму з райаддзелу было падзецца? Там пад руінамі трынаццаць абвугленых тушак адкапалі, адна з іх – дакладна фашысцкая, – Шэлепін глянуў на гадзіннік, вызначыў начальніцкі рух да дзвярэй. – Згарэў – то і добра. Але ўшанаваць і гэтага паліцая, і ўсіх іхніх вітаўтаў са скарынамі ўсё ж давядзецца: інакш амерыканскія імперыялісты, якія за ўсім гэтым стаяць, не павераць, што ў новай дзяржаве праходзяць ідэалагічныя змены… Так што вяртайся да жыцця; «падпольны абкам дзейнічае». І не забывайся, якую ўзнагароду маеш атрымаць, калі выканаеш заданне Партыі і ўраду!..

* * *

Вечаровы дождж шчыльна заштрыхоўваў трасу Мінск-Брэст. Каламутная шэрань размывала перспектыву шашы. Вадзяны пыл дыміўся пад коламі калгаснай палутаркі, якая нетаропка каціла ў бок райцэнтра.

Блізка развілкі на Гарадзею грузавік усхліпнуў гальмамі і спыніўся на ўзбочыне. Шафёр здзіўлена аглядаў на масіўную шэра-бетонную стэлу; яшчэ з раніцы тут сінеў аблушчаны дарожны знак з надпісам «Нясвіжскі раён».

– Гля, цётка Агнэса, што дзеецца!.. – кіроўца штурхнуў локцем старэчу ў заношанай хустцы.

Пасажырка прыадчыніла дзверку, напружана прымружылася, спрабуючы прачытаць надпіс на стэле.

– Нешта зусім я саслепла, – уздыхнула яна крыху вінавата. – А ну, сам скажы, што там напісана?

– «Сардэчна запрашаем у ВССКЛ!», – без усялякага выразу прачытаў кіроўца.

– Вой, проста язык можна зламаць… Што гэтае «вээсэскээл» хоць азначае?

Шафёр выкруціў руль налева. Пратэктары зашаргацелі па доўгай калюжыне. Грузавік панура паплыў праз дождж.

– У нас у аўтакалоне з раніцы палітінфармацыю праводзілі, і пра новую назву раёна таксама казалі. Я недзе нават запісаў, каб не забыцца, – кіроўца зашаргацеў паперкамі на прыборным шчытку. – Во! «Вялікае Савецкае Сацыялістычнае Княства Літоўскае». Сталіца ў Нясвіжы застанецца, а вось першым сакратаром нейкага паночка з вашынгтонскага абкаму прышлюць: ці то князя, ці то проста капіталіста. Як думаеш, цётка Агнэса, нешта да лепшага ў нас зменіцца?

– Ды што ў нас тут да лепшага можа змяніцца? Глядзі, каб толькі горш не было…